Woordenlijst Bri

~bries:
1> windkracht vijf of zes.
2> volgens 'van Dale's Handwoordenboek' uit 1956 een zwakke, frisse wind.





~Briggs & Stratton, straathond, Britse straathond:
fabrikant van motoren. In de binnenvaart vooral bekend van kleine, luchtgekoelde benzine motoren, die als, aan dek geplaatste, hulpmotor gebruikt werden. [A>]
(Britse) Straathond is de bijnaam die veel schippers aan deze motortjes gaven.

~bril:
1> brilletje: vullat achter de stuurboog/nagelbank die het hoogteverschil tussen de gebogen stuurboog en het vlakkere dekje van het achterhuisje overbrugt.

2> ander woord voor stuurboog.

3> Vlaamse term voor een onderdeel boven op de statie. Zie bij beting.

~Britse straathond:
zie Briggs & Stratton.





~britteldraad, bretteldraad:
zie brittelhaakdraad.





~brittelen, brettelen:
de strangen in de brittelhaak  hangen: strangen vissen.
Zie ook gebritteld.

~brittelhaak, brettelhaak:
stevige haak verbonden met één der voorbolders, waarin de strangen van de achterliggende schepen van de sleep geborgen werden. [T> Rijnsleepvaart ]
Gerelateerde termen: brittel(haak)draad, waterman, strangenvissen, vrijloper.

~brittelhaakdraad, britteldraad:
staaldraad, ca. 18 mm. dik, waaraan de brittelhaak opgehangen wordt.
Gerelateerde termen: waterman (kieperdraad), strangenvissen.

De term britteldraad schijnt populairder te zijn, maar is in feite een verkorte vorm van brittelhaakdraad.

~brittelring:
betekenis onbekend.

Bron. P. Versnel Vakwoordenboek.

~brittelstrang, brettelstrang:
los eind strang dat gebruikt wordt als er meer schepen gesleept worden dan er strangen op de strangenlier beschikbaar zijn.





~britteltouw, bretteltouw:
1> waarschijnlijk verkeerde benaming voor britteldraad.
2> mogelijk ongebruikelijk synoniem voor bendsel.

~broeien:
bij het tanen de taan de tijd geven in de vezels te trekken. Overige termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~broeilucht:
een broeiende lucht; een bewolking, die onweer voorspelt.





~broek:
1> reim, band of touw dat rond het heleschip gelegd wordt, wanneer er stevig aan getrokken moet worden en er geen deugdelijke punten aan dek te vinden zijn.

2> onderlijk (van een gaffelzeil).

LOSSE BROEK

:
a> een onderlijk, dat alleen bij de schoothoek en de hals vastgezet is.
b> ongebruikelijke term voor Bonnet.

3> rand van de vlag waar het touw door loopt. Ook broeking.

4> een mastkraag of mastbroek.

5> half ronde uitsparing in de bovenzijde van een broekschoorsteen. Zie ook broekkap.

6> zie paardenbroek.

7> drassig stuk land.

8> samenkomst van onder- en bovenreep bij het hardernet. Overige termen inzake het vistuig L> .

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

9> soort spruit waaraan de boven en onderreep van een zegen bevestigd zijn. De spruit bestaat eigenlijk uit een touw met in het midden een oog of een kous. De uiteinden komen aan boven en onderreep en op het oog wordt de lijnen verbonden. Te Heerwaarden ook spoos genoemd.
Overige termen inzake het vistuig L> .

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~broeking, broek:
1> het ongekleurde gedeelte van de vlag, waar de hijs door loopt.

2> mastkraag of mastbroek.

~broekkap:
gaffelvormig uitlaat gedeelte, waarin de giek kan rusten, aan de bovenzijde van de broekschoorsteen.
[A>]

~Broek-op-Langedijker koolschuit, koolschuit:
benaming die in de regio rond (misschien ook alleen ten noorden van) Amsterdam gebruikt werd, voor diverse Langedijker akkerschuiten, die in die omgeving (voor)kwamen.





~broekreef: broekrif.





~broekrif, broekreef, waterrif:
rif waarmee alleen de ronding van de broek(2) weggenomen wordt.

~broekschoorsteen:
vierkante houten schoorsteen met een verbrede bovenkant waarin de giek kan rusten. [A>]
Het bovenste deel van de schoorsteen wordt de broekkap genoemd.

~Broekschuit:
houten boerenvaartuig met vrij plat vlak rechte naar buiten vallende boorden en voorsteven en een vrij brede vlakke spiegel. Een zware uitvoering van een dergelijk vaartuig werd gebruik als Veerboot van de Temse. Het Hollandse equivalent kan men vinden in het Zaans plat.

~broekstuk:
uit één stuk bestaand door smeden gevormd deel van een spant dat een U (tussen zijde, kiel en zijde) vormt.

Zelden gebruikte term (en constructie?). Bron: Th. Volmer.

~broes:
gelig schuim, dat op wild kolkend water kan ontstaan. Ook bekend als zijkschuim.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~broeslijn(tje):
bij het vissen met de ankerkuil/schokkerkuil: eindje touw waarmee men de samengenomen kuil tijdens het bungelen langs het boord of aan de bungelplank zet. Ook bungeltouwtje of bungeleindje genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~broesplank:
met de voorbolder verbonden houten schot dat de stroming voor de ankerkuil bevordert. Ook bungelplank en eerplank genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~broezen:
het uitspoelen van het kuilnet bij de ankerkuilvisserij. Zie ook bungelen en dwasbroezen.

~bronrivier:
rivier die voor haar water voor het grootste deel afhankelijk is van water dat uit de bodem naar bovenkomt. De Rijn is een gletsjer- en bronrivier.

Genoemd in: Online Woordenboek der Nederlandse Taal GTB INL.

~Brons:
Niet meer bestaand merk scheepsdiesel van Nederlandse bodem (Appingendam). [A>] Opgericht in 1906. In 1975 volgde een fusie met de BV Motorenfabriek Alphen aan de Rijn (Industrie). In 1979 kwam de fabriek in handen van de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij, werd de productie van Brons motoren gestopt en werden voortaan MAN motoren geassembleerd. In 1989 kwam het bedrijf in handen van Waukesha (Engine Division) onderdeel van het Amerikaanse Dresser Industries. In 2004 viel definitief het doek.

BRONS VERSTUIVERBAKJE

:
'inspuitsysteem' voor dieselmotoren, waarbij de brandstof eerst in een bakje in de verbrandingsruimte terecht komt, daar vergast en daarna tot ontsteking komt.

~broodboot:
watersportersterm. Scheldwoord voor een beroepsvaartuig.

Zowiezo wordt, door wie er verstand van heeft, de term boot, wanneer men het over een schip heeft, als scheldwoord opgevat. Waarschijnlijk gevormd naar analogie met het onder wedstrijdzeilers gebezigde scheldwoord: broodzeiler. Dat is iemand, die (tijdens 'amateur'wedstrijden) gesponsord wordt

.





~broodje:
kort balkvormig stuk lood of staal dat als ballast of voor de wegerij gebruikt wordt.





~broodvisser: zie beroepsvisser.





~broodwagen:
eigenlijk een Engels stuurwerk afgedekt met een houten kap, gelijkend op de bovenkant van de echte broodwagens, zoals die vroeger gebruikt werden. Meestal gebruikt voor elk willekeurig wormasstuurwerk.





~broodwinner:
1> algemene benaming voor een zeil dat bij gunstige wind aan de normale zeilvoering toegevoegd wordt. Zie breefok, topzeil, vlieger, gaffeltopzeil en aap.

~Brouwershavense lichter:
gelegenheids benaming voor, naar later bleek, een viertal ijzeren tjalken die door en voor de lichterdienst van Goedkoop te Amsterdam gebouwd zijn. Deze tussen 1872 en 1892 gebouwde tjalken waren circa 266, 268, 231 en 210 ton groot.

~brouwersschuit:
1> waterschip: niet al te diep en vrij laag vaartuig waarmee water voor de brouwerijen vervoerd werd.

2> soort (Amsterdamse) boomschuit of zolderschuit waarbij het laaddek een weinig lager ligt dan (de gangboorden en) de voor- en achterdekken, waarmee vaten getransporteerd werden.

Vermoedelijk gaat het hier alleen maar om een volkse benaming in verband de aanwezige lading.

~brug:
1> verkorte vorm van brugdek(1) in de zin van het dek waarop de stuurhut staat of het dek dat vlak voor of achter de stuurhut of stuurkuip langs loopt en zo een brug tussen bakboord en stuurboord vormt.

2> bij stuurhutten die boven het dek geplaatst zijn: het dek voorlangs en/of naast de stuurhut, dat deels door een hoge wand of reling afgeschermd is. In sommige kringen ook wel kuip genoemd.

De eerste bruggen in deze vorm ontstonden op de eerste raderschepen. De kapitein moest door middel van gebaren en roepen zowel de machinist/stoker beneden in de machinekamer als de roerganger op het achterdek de benodigde aanwijzingen kunnen geven. Hij bevond zich daarom vlak achter de machinekamer aan dek, maar daar werd zijn uitzicht door de raderkasten gehinderd. Al spoedig maakte men daarom tussen de beide raderkasten een brug met een klein schuilhokje. De kapitein kon nu alles overzien en bovendien over de brug zelf tot de buitenkanten van de raderkasten lopen.

3> het geheel van stuurhut en brug(2).

4> het inwendige van de stuurhut. In het bijzonder de stuurstand en datgene dat voor de navigatie van belang is.

geintegreerde brug

: stuurhuislessenaar.

5> boven het water liggende oeververbinding. [Gerelateerde termen >]

6> klos:
verbindingsstuk tussen de wangen en eventuele dammen van een blok.

7> bij Waalschokkers e.d. een houten stelling, een los dek, in het achterschip, dat zich ongeveer gelijk met de bovenkant van de visbun bevond.
Dit betrof voornamelijk de vroegste exemplaren van dit type vissersschip. Latere types kregen een geheel gesloten stalen dek. Daar werd het gehele dek (aan stuurboord) naast de roef brug genoemd.

Genoemd bij: Gijs Sepers, Waalschokkers zijn geen schokkers, Spiegel der Zeilvaart 8/2000. en Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~brugboot, brugsleepboot:
bepaald type stoomsleepboot met een brug over bijna de gehele breedte van het schip met daarop een stuurhutje. De schoorsteen bevond zich een eind voor de brug. De stuurhut stond daardoor vrij achterlijk. De meeste van deze schepen hadden een vooroverhellende klippersteven met zware boegspriet waaraan de ankers hingen.

~brugdek:
1> dek dat een verbinding vormt tussen het stuurboords en het bakboords kant van het schip. Vaak vlak voor de stuurhut gelegen. [A>]
Gerelateerde termnen: graveline, seldervoor.

2> het dek waarop de stuurhut staat, wanneer dit dek, hoger dan het gewone dek of gangboorden ligt.

3> koebrug: verhoogd dwarsscheeps dekje aan de voorzijde van de kuip op sommige zeilschepen.

4> boven het water liggende (beweegbare) deel van een brug(4) of een soort gelijke constructie.

~brugdoorgang:
minder gebruikelijk woord voor het bruggat.





~bruggat, bruggegat, brugopening, brugdoorgang:
de doorvaartopening van een brug. [Gerelateerde termen >]





~bruggegat:
zie bruggat.





~bruggehoofd, bruggenhoofd :
met het land verbonden gesloten deel van een brug. [Gerelateerde termen >]





~bruggeld, draaigeld, draaicent:
geld, dat men voor de bediening van een beweegbare brug, moet betalen. [Gerelateerde termen >]





~bruggeldklomp:
beter bekend als HET klompje. Klein klompje dat met behulp van een vrij lang touw aan een lange stok bevestigd is, hetgeen door de brugwachter gebruikt wordt om het verschuldigde bruggeld te innen: te hengelen.
Gerelateerde term: tolzakje.





~bruggeman, bruggenman :
zie brugwachter.





~bruggenwachter, :
zie brugwachter.





~bruggeschip, bruggeschuit:
flinke schuit maar indien van staal ook een soort ponton met een scheepsvorm waarop (het stilliggende deel van) een schipbrug drijft. Zie ook brugschip, brugponton en machineschip.





~bruggeschuit:
zie schip

~brughek:
soort van scharnierend hekwerk, soms zelfs uitgegroeid tot een zware stalen wand, waar mee de toerit tot een brug voor het verkeer afgesloten wordt. [Gerelateerde termen >]

~brughuis(je):
woning dan wel dagverblijfje voor de brugwachter.
Zie brugwachterswoning, brugwachtershok.

~brugkraan:
bepaalde walinrichting voor het lossen soms ook het laden van zeeschepen.

~bruglicht:
willekeurig ten behoeve van de scheepvaart op een brug geplaatst licht. [Gerelateerde termen >]

~brugman :
zie brugwachter.





~brugopening:
1> ruimte tussen de pijlers van een brug, waar men met een vaartuig tussen door kan varen. Gewoonlijk bruggat genoemd. [Gerelateerde termen >]
2> de tijden waarop een beweegbare brug bediend wordt. [Gerelateerde termen >]
3> het openen van een beweegbare brug. [Gerelateerde termen >]





~brugpassage:
de doorvaart door een (geopende beweegbare) brug(4). [Gerelateerde termen >]





~brugpijler:
vertikale constructie waarmee de brug gesteund wordt. Voor de schippers vaak een hinderlijk obstakel dat zonder duidelijke reden in het vaarwater geplaatst is.
Gerelateerde termen: avant-bec, geleidewerk, ijsbreker/ijsbok, keerpaal, peilschaal, remming, enz.




~brugpijlersokkel:
onderste meestal iets bredere deel van de brugpijler.





~brugponton:
1> vrijwel rechthoekig drijflichaam met geringe hoogte dat bestemd is om voor een schipbrug of pontonbrug gebruikt te worden.
Zie ook bruggeschip/bruggeschuit en machineschip.

2> helaas niet bekend.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~brugschip:
vaaruig dat deel uitmaakt van een schipbrug. Volgens sommigen alleen van toepassing op de vaartuigen van het uitvaarbare gedeelte.
Gerelateerde termen: bruggeschip/bruggeschuit, brugponton, machineschip, drijver.





~brugslinger:
slinger waarmee een handbediende beweegbare brug in beweging gezet kan worden.

Over het algemeen weken deze slingers niet af van die welke voor lieren gebruikt werden. Alleen de slingers van draaibruggen waren vaak afwijkend. Deze hadden lange as met daaraan een tweedelige hefboom met twee grepen en werd vertikaal door een afsluitbaar gat in het wegdek geplaatst. Met de hefboom uitgeklapt kon men gangmaken. Vervolgens klapte men de hefboom in waardoor deze half zolang was en draaide men 'op snelheid' verder, todat men weer moest afremmen en de hefboom weer uitklapte.

~brugtrap:
trap vanaf het dek naar de brug.





~brugvleugels:
de delen van een brug(2) naast de stuurhut. [A>]





~brugwachter, bruggenwachter, brugman, bruggeman, bruggenman :
persoon, die een beweegbare brug(4) bedient. [Gerelateerde termen >]

De term brugman en bruggeman zijn zo langzamerhand bijna geheel verdrongen, door de term brugwachter. De door de taalunie in de Woordenlijst Nederlandse Taal vermeldde woorden bruggenman en bruggenwachter ben ik tot op heden nog niet in betrouwbare bronnen tegen gekomen.

~brugwachtershok, brugwachtershuisje, brughuis:
klein gebouwtje waarin de brugwachter huist. [Gerelateerde termen >]

Vroeger was het op het 'platte land' gebruikelijk dat de brugwachter vlakbij de brug woonde en was er geen 'hok'. In stedelijke gebieden en daar waar de brugwachter ver van de brug woonde werd een wachthuisje op, naast of vlakbij de brug geplaatst. Met de komst van electrisch bediende bruggen werd ook de bediening van de brug in het huisje ondergebracht. Met het toenemen van het wegverkeer ging men er tevens toe over het brugwachtershok op enige hoogte boven straatniveau aan te brengen. Tegenwoordig staat, door de steeds vaker voorkomende bediening-op-afstand, een toenemend aantal hokken 'leeg' en dienen ze uitsluitend tot huisvesting van de noodbediening en andere noodzakelijke installaties.
Waar men precies de grens tussen een brugwachtershok en een brugwachtershuisje moet trekken is me niet bekend.

~brugwachtershuis, brugwachterswoning:
waterstaatswoning die ter huisvesting van een brugwachter geplaatst is. [Gerelateerde termen >]

Voor brugwachtershuisje zie bij brugwachtershok.

~brugwachtershuisje:
zie bij brugwachtershok .





~brugwachterswoning:
zie brugwachtershuis .





~bruine teer:
Stockholmerteer of ander uit hout gewonnen teerachtig product.





~Bruine-vloot:
de naam voor de schepen, die de laatste decennia weer in oude staat hersteld zijn en grotendeels voor verhuur met schipper gebruikt worden.





~Bruinisserjacht:
Lemmeraak, die door de Bruinissers voornamelijk voor het transport van mosselzaad tussen Waddenzee en Zeeland gebruikt werd.

~bruintanen:
een ongetaand visnet zo lang tanen, dat het een mooie bruine kleur krijgt. Overige termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~brulboei:
boei waarop een mistsein, een nautofoon, aangebracht is.

~Brusselaar:
1> maatschip, met het model van een kast, waarmee de sluis van Klein-Willebroek gepasseerd kon worden. Officieel toegelaten was 43 meter lang bij maximaal 7,25 meter breed. Het waren erg vol gebouwde schepen met rechte vlakke zijdes.[A>]

Volgens Ir. A. Dehem hadden veel Brusselaars zwaarden, maar waren slechts weinige echte zeilschepen. Dit geldt mogelijk vooral voor de Belgische schepen. Door Kees Touw aangehaalde, in Nederland gebouwde schepen met die maten hadden 2 soms ook 1, mast.
Over de maten van de Brusselaar is in heel wat te doen. Sommigen zeggen dat de breedte maximaal 7,05m. bedroeg anderen hadden het over maximaal 7,3m. breed. Ook over de lengte doen verschillende verhalen de ronde. Sommigen zeggen ca. 43,5 meter, andere hebben het over meer dan 45 meter. Naar het schijnt is er veel verwarring ontstaan met de maat voor de Mallegatsluis te Gouda. Die mat max. 46 bij 7,3 meter. Zie verder bij Gouwenaar.
De sluis te Klein-Willebroek had, naar men zegt, een breedte van 7,55 meter. De lengte tussen de deuren was groter dan toegelaten 43 meter. Hoeveel precies is niet bekend. Er zijn dus zowel schepen, met of zonder zwaarden, die onder de officiele maten blijven, maar ook schepen die daar boven komen.
De laatste Brusselaars zijn rond 1907 gebouwd. Bronnen. Kees Touw via het Kustvaartforum en diverse verspreide notaties.

2> bepaald type vrachtschip. Een wat plattere en wat langere versie van een Kempenaar. Meestal meer dan 600 ton. Met een erg platte stuurhut. Dit wegens de onderdoorgang van de bruggen van het Zeekanaal naar Brussel.

~Brusselse kap:
bepaald type koekoek. Zie verder bij Brusselse lantaarn.

~Brusselse lantaarn:
bepaald type koekoek. Kistvormig model met midden bovenop een half-ronde kap.

De gelige gewolkte ruitjes zijn niet typisch voor dit type koekoek. Wel zijn witte gewolkte ruitjes gebruikelijker (misschien zijn ze goekoper) en ook kwam het voor dat men aan de buitenzijde gewoon glas had, met aan de binnenzijde dit soort gelig glas.

~BuB:
zie buitenboordmotor.





~Bubenheim, Fritz:
fotograaf te St. Goar die aan de Lorelei veel passerende schepen portreteerde.

Naar het schijnt moest men, als men van de loods te horen had gekregen dat de fotograaf actief was en je een foto van je schip wilde, bij de Lorelei een seintje geven. Met de loods werd dan de afspraak gemaakt dat hij op de terugweg zou zorgen dat je de afdruk aan boord kreeg. Veel foto's stammen uit de periode 1948-1956. Andere namen op dit gebied zijn A. Wilk en Gunter Dexheimer en donaufotograaf Heinz Mäser.

~bucket:
kap of klep, die voor de straalbuis van een waterjet geschoven wordt, om achteruit te kunnen varen. [A>]





~buddeling: 
Vrijwel onbekende term. Volgens sommigen vloer of vlonder in het vooronder, volgens anderen de vloer in een Zalmdrijver. Verwante term: lanen.

De term is waarschijnlijk verwant aan budding en aan de diverse bij buikdenning genoemde varianten.

~budding, bedding:
17de eeuws woord voor wat men de buikdenning zou noemen. Volgens sommige taalkundigen een verkorting hiervan.

~bufferponton:
1> voormalige dekschuit in gebruik als.......

2> vrij lange smalle objecten, met de verhoudingen als een koppelponton. Verder niet bekend.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~buffervat, buffertank:
onderdeel van een gasgenerator, die de onregelmatigheden in het gasverbruik van de motor op moet vangen, met het doel een constante trek in de brandstofvergasser te verkrijgen. Het buffervat is meestal zo dicht mogelijk bij de motor geplaatst.





~buidelling:
zie bij buikdenning.





~buiboegsels:
oude Vlaamse term voor wat men over het algmeen het voor- of achterboeiing noemt. Ze vormen het verlengde van de rechte of midden boegsels.





~buigijzer:
lange hefboom met aan het einde twee nokken, waarmee dunne stange gebogen werden.





~buigschraag:
soort van houten goot, waarin, met behulp van een ronde balk, staalplaten rond gezet werden. [A>]





~buik:
1> van een zeil: een bolling in het zeil, die dichtbij het onderlijk ligt.

2> scheepsbuik: vroeger soms gebruikt als synoniem voor het ruim of het inwendige van de romp.

3> scheepsbuik: het deel van het schip tussen kop en kont.

Vermoedelijk is dit gebaseerd op een misvatting van buik in de betekenis van zijde.

4> de zijde van het schip.

Men mag aan nemen dat het woord buik in deze zin betrekking heeft op de zeilende zeeschepen. Dezen hadden immers erg bolle zijdes.

OP ZIJN BUIK ZEILEN

: tijdens het zeilen sterk overhellen.





~buikig:
van schepen: met een romp waarvan de grootste breedte en soms ook de grootste lengte (als men stevenbalken e.d. niet meerekent) ongeveer ter halve hoogte tussen waterlijn en dek ligt.





~buikdelling:
zie bij buikdenning.





~buikdenning, buikdelling, buikhelling, buitdelling, buitendelling, buitendenning, buitenhelling, buidelling, buitelling, buiteling, buycdenning, buyckdenningh, bindhelling, boekdelling, budding, buiting, vlakwegering, laadvloer:

vloer in het ruim van een vrachtschip, als ook de vloer in open schuiten e.d. Soms ook verkort tot denning of delling. [A>nr.3]

De woorden buikdelling, buikhelling, buitdelling, buitendelling, buitendenning, buitenhelling, buidelling, buitelling, buycdenning en buyckdenningh zijn oude en/of plaatselijke varianten van het woord.

Gerelateerde termen: zomerlat, vullingplank, straat, kattespoor, kimvulling, knieijzer, pasplank, bijvegen, uitwassen, zaathout, enz.





~buikdenningopleghoekijzer:
helaas niet bekend.

Bron: P. Versnel Vakwoordenboek.

~buikdenningplank, buikdenningsplank:
één der planken waaruit de buikdenning bestaat.

~buiketouw, buiktouw, rijger, rijer, voettouw, bras:
1> hulplijn tussen de achterste leuver aan het onderlijk van de botterfok en enig vast scheepsdeel ter hoogte van de mast. Met deze hulplijn kan men de fok in bedwang houden wanneer men de fokkeschoot viert.

De termen 'rijger' en 'rijer' zijn plaatselijke vormen. De term 'bras' berust waarschijnlijk op onoordeelkundig gebruik van deze term.
Beschrijvingen van het gebruik van het buiketouw zijn niet altijd met elkaar in overeenstemming. In de ene beschrijving (bijv. P. Dorleijn) is er sprake van een touw dat permanent aan een leuver op circa 2/3 van hals zit en dat op een klamp/kikker bij de waterlijst of de mast gestoken wordt. Huitema, maar ook Dorleijn, spreken echter ook van een touw aan een ring op de overloop/luiwagen dat op deze leuver gestoken wordt. In beide gevallen kan men de voorste helft van de fok strak houden terwijl men de schoot viert en deze voorlangs de mast naar de andere zijde haalt.
Enkele andere bronnen spreken soms over twee touwen. Hierbij gaat het dan vermoedelijk om een fokkeschoot, die men achterlangs de mast naar de andere zijde brengt en dus loshaalt van de schoothoorn. Het eerste touw zit weer op ongeveer 2/3 van de hals en het tweede bij de schoothoek. Sommigen spreken resp. van buikrijer en rijer. Met de eerste houdt men het voorste deel van de fok in bedwang en terwijl de schoot losgemaakt wordt houdt men met de tweede het achterste deel van de fok in bedwang. (Mondelinge overlevering.)

Gerelateerde termen: rooklijntje, stagtouwtje, gordijn.

2> volgens sommige bronnen het lijkentouw langs de onderzijde van een botterfok.

Deze verklaring berust waarschijnlijk op een verkeerde interpretatie van de tekst waarin het woord gevonden werd.

~buikhelling:
zie bij buikdenning.





~buikrijer: buiketouw.





~buikstuk:
streekgebonden term voor een houten legger op het vlak.





~buiktouw:
1> touw aan de bordenkor, waarmee men de onderpees tegen de bovenpees aan kan trekken en zo doende het visnet kan sluiten.

2> zie buiketouw.

3> plaatselijk: rifseizings.

~buil:
deel van de boezem van een drijfnet, waarin de zalm gevangen wordt. Plaatselijk ook zak genoemd. [Diverse termen inzake het vistuig >.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buiskap:
constructie, die personen (een beetje) beschutting tegen overkomend buiswater geeft, vaak bestaande uit een buizenframe waarover of waar tussen zeildoek gespannen is.





~buiskleed(je):
dekkleed over het voorste deel van de luikenkap om te voorkomen dat de lading door buiswater nat wordt.

~buisreling:
hekwerk met éeacute;n of meerder horizontale buizen op regelmatige afstanden gesteund door scepters.[A>]

~buisschip:
term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Vermoedelijk gaat het om een Friese palingbuis.

De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~buissen:
het schip schoonspoelen. (Verouderd.) Hiervoor gebruikt men natuurlijk buitenwater.

De term wordt bij Nicolaas Witsen aangetroffen. Vreemd genoeg vermelden Winschooten en van Lennep de term niet. Er is weinig fantasie voor nodig om een overeenkomst met buizen te zien.

~buiswater:
water dat, door de golven die tegen het voorschip slaan, opspat. [A>

Men zou denken dat de term buiswater ontleent is aan het werkwoord buizen. De eerste term is echter in het midden van de 19de eeuw al in gebruik (ook als water in een buis), de laatste lijkt van rond 1920 te stammen.

OVERKOMEND BUISWATER

: buiswater dat zo hoog opspat, dat het daarna, door de wind, over het schip geblazen wordt.
Gerelateerde termen: buizen, buiskap, buiskleedje.

~buitdelling:
zie bij buikdenning.





~buiteling:
zie bij buikdenning.





~buitelling:
zie bij buikdenning.





~buiten:
1> groot open water of zee.

DE VAART BUITEN DE DUINEN

: de buitenvaart.

BUITEN DE SLUIS LIGGEN

: aan de 'zee'zijde van de sluis ligplaats gekozen hebben.

2> onder riviervissers: de rivier. De polderwateren noemt men 'binnen'.

3> onder binnenvissers: de zeegaten, Zuiderzee/IJsselmeer, Waddenzee, e.d. De rivieren en polderwateren noemt men dan binnen.





~Buitenaak: 
zie palingaak.





~buitenaal:
aal/paling gevangen in de grote rivieren. Dus niet in (polder)vaarten en sloten, beekjes, meren en plassen, dat is binnenaal, of op zoutwater.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenarm:
te Woudrichem en Hardinxveld gehanteerde tern voor de voozegen.

Onder meer genoemd in Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

[Diverse termen inzake het vistuig >.]

~buitenbeslag:
stalen band rond de buitenkant van een blok. Drager van de as waarom de schijf draait. Meestal voorzien van neut, haak en/of hondsvot. [A>]

De eerste blokken met metaal beslag waren (bijna) allemaal blokken met buitenbeslag, pas later ging men er toe over blokken met binnenbeslag te gebruiken. Lees verder bij binnenbeslag.

~buitenbesturing, afstandsbediening:
systeem waarmee men motor en roer vanuit een plaats buiten de stuurhut kan bedienen.





~buitenboei:
1> waarschijnlijk: boeisel.

Gevonden term had betrekking op gangen boven het berghout. Het was echter niet geheel duidelijk of het ook gangen boven dekniveau betrof

.
2> voornamelijk in de zeevaart: de uiterton.





~buitenboeiing:
de buitenzijde van de boeiing/het boeisel.





~buitenboeisel:
de buitenzijde van de boeiing/het boeisel.





~buitenbolder:
bolder op het schip, aan de kant waarmee het schip niet tegen de wal o.i.d., ligt.





~buitenboord:
1> buiten het schip.

2> scheepshuid.Weinig gebruikte term om onderscheid te kunnen maken tussen het binnenboord, de wegering en het buitenboord, de scheepshuid.

3> de zijde van het schip, die het verst van de wal is.





~buitenboordhulpmotor, hulpmotor:
in de liggers der meetdiensten gebruikte term voor een zijschroefinstallatie op een zeilschip.

De liggers maken geen duidelijk onderscheid tussen de verschillende, soms experimentele aandrijvingen, die in de beroepsvaart toegepast zijn.

~buitenboordkoelwater:
het koelwater dat van buiten het schip komt; dit bijvoorbeeld in tegenstelling tot het omloopkoelwater. Vaak ook buitenwater genoemd. Bij doorstroomkoeling spreekt men echter meestal van 'koelwater'.





~buitenboordkoelwaterdruk:
de druk van het buitenboordkoelwater direct na de pomp gemeten.

Deze druk geeft een goede indicatie van de werking van dit systeem. Verlaging van de druk duidt meestal op een vervuilde wierbak of een breuk in de leiding. Een te hoge druk duidt op een verstopping of vervuiling van het koelcircuit.

~buitenboordkoelwaterdrukmeter:
meter waarmee men de buitenboordkoelwaterdruk meet.

~buitenboordkoelwaterpomp:
zie bij buitenwaterpomp.





~buitenboordkraan:
afsluiter die direct met het buitenwater in verbinding staat.
Gerelateerde term: koelwaterkraan.





~buitenboordladder, buitenboordsladder, gangboordladder, gangboordsladder:
een ladder (dus met sporten), die aan het gangboord gehangen kan worden en waarvan het ondereind door steunen op enige afstand van de scheepshuid gehouden wordt. Zie ook buitenboordtrap.

~buitenboordmotor, aanhangmotor, BuB:
motor met aangebouwde schroefas en schroef, die meestal achter aan het vaartuig, en tegen de romp, opgehangen wordt.[A>] Niet alle samenstellingen met buitenboordmotor zijn vermeld.

De term aanhangmotor is bijna volledig in onbruik geraakt

.

~buitenboordmotorbun:
IN een vaartuig aangebrachte voorziening, waarin de buitenboordmotor gehangen kan worden.





~buitenboordmotorplank:
houten plankje waartegen de buitenboordmotor geklemd, soms gebout, wordt.





~buitenboordmotorsteun:
willekeurige constructie, voorzien van een buitenboordmotorplank, waaraan een buitenboordmotor bevestigd kan worden.





~buitenboords......:
het is niet gebruikelijke om in samengestelde worden een s tussen te voegen.

~buitenboordtrap, buitenboordstrap, gangboordtrap,
gangboordstrap:
een trap (dus met treden), die aan het gangboord gehangen kan worden en waarvan het ondereind door steunen op enige afstand van de scheepshuid gehouden wordt. Zie ook buitenboordladder.

~buitenboordwater, buitenboordswater, buitenwater:
water van buiten het vaartuig (oppervlaktewater), dat zich ìn het vaartuig bevindt.

Meestal wordt, alhoewel minder correct, de term 'buitenwater' gebruikt.

Zie daarom voor samenstellingen bij buitenwater.





~buitenbras:
de bras van de breefok die zich aan loef bevindt.





~buitenbox: luikenbox.





~buitenbus:
zie glandloopbus.





~buitendek:
in de openlucht gelegen of alleen aan de bovenzijde afgeschermd dek op een passagiersschip.





~buitendekplank:
Vlaamse term voor het lijfhout langs de buitenrand van het vaartuig.





~buitendelling:
zie bij buikdenning.





~buitendenning:
oud (18de eeuws?) woord voor buikdenning.




~buitendeur:
sluisdeur van een getijdesluis aan die zijde van de sluis waar getijde heerst. [Gerelateerde termen >]





~buitendienst:
ten tijde van de beurtvaart, in de gebieden die grenzen aan groot water, gebruikt voor die diensten, die over groot water voeren. Zie ook: zeeboot en binnendienst.





~buitengaats:
buiten de kustlijn van een land.

~buitengaatslijn:
de kustlijn.

~buitengang:
bij stalen schepen: een gang waarvan beide landen op de naast liggende gangen vallen.
Zie ook: binnengang.

Bij veel oude stalen schepen is de kielgang een buitengang. De direct daarnaast liggende gang is vaak een binnengang.

~Buitengewoon Rijnvaart Overleg:
tijdens de jaren van de Tweede Wereldoorlog een bestuurlijke commissie die de N.P.R.C. en de C.B.R.B. bij het departement van waterstaat vertegenwoordigden.





~buitengei, zie buitengij.

Gijs Sepers, Waalschokkers zijn geen schokkers, Spiegel der Zeilvaart 8/2000.

~buitengij, buitenloper:
bij het vissen met de ankerkuil/schokkerkuil: staaldraad vanaf het uiteinde van het bovenste kuilhout, via een blok in de mast naar de buitengijlier. Plaatselijk ook buitenhoek genoemd.
Gerelateerde termen

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
Het lijkt logisch aan te nemen dat men met buitenhoek echt het uiteinde van het kuilhout bedoelt en met buitengij eigenlijk slechts de staaldraad die aan die hoek bevestigd is, aanduidt.

Gerelateerde term: binnenhoek.

~buitengijblok, buitenloperblok:
mastblok waarover de buitengij loopt.

~buitengijlier:
bij het vissen met de ankerkuil/schokkerkuil: lier waarmee men de buitengij kan inhalen of vieren.

Het lijkt me niet onwaarschijnlijk dat diverse lieren gecombineerd worden tot één leer met twee of meer trommels. Hoe men een dergelijk lier in voorkomend geval noemt, zal vaak een persoonlijke zaak zijn.

~buitengrond:
(droogvallende) ruime gebieden met een sterke werking van eb en vloed.





~buitenhaven:
haven aan de 'zee'zijde van een sluis.





~buitenheenhouden:
er voor zorgen dat schepen om de zegen in plaats van over de zegen varen. Dit was werk voor de buitenheenhouder. Voer het schip over de zegen dan moesten de zinkers aan het werk. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenheenhouder:
visser in een klein bootje die er voor moet zorgen dat schepen om de zegen in plaats van over de zegen varen. Dit noemde buitenheenhouden. Voer het schip over de zegen dan moesten de zinkers aan het werk. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenhelling:
1> een in de openlucht gelegen helling, hetgeen de meest gebruikelijke vorm is.
2> verbastering? van buikdenning.





~buitenhoek:
buitenste uiteinde van het kuilhout. Zie ook buitengij.





~buitenhoofd, buitensluishoofd:
een aan groot open water of aan getijde water gelegen sluis het sluishoofd dat tegen dat water gelegen is.
Zie ook: sluishoofd.





~buitenhuid:
bij dubbelwandige schepen de scheepswand die in contact met het buitenwater staat.





~Buitenjacht:
jacht voor het buitenwater.





~buitenkant, buitenzijde:
1a> van sluizen: de zijde van de sluis welke naar groot open water gekeerd is.
b> bij de eerste of laatste sluis van een kanaal, die zijde van de sluis die niet op het kanaal aansluit.

2> bij schepen: die zijde welke naar het midden van het vaarwater toegekeerd is; de vaarwaterzijde.

3> bij remmingen, strekdammen, havens e.d.: die kant waar men gewoonlijk geen gebruik van maakt.





~buitenkeuken:
kookherft of kookhut.

Bron: P. Versnel Vakwoordenboek.

~buitenkim:
de kim aan de buitenkant van het schip. Zelden gebruikte term.





~buitenkluiver:
voorste kluiver, wanneer er twee of meer kluivers gevoerd worden.





~buitenkluiver..........:
samenstellingen met buitenkluiver zijn niet opgenomen! Zie bij kluiver.





~buitenkoelwater:
verkorte vorm van buitenboordkoelwater.





~buitenlandvaarder, buitenlandsvaarder:
1> schip of schipper die langs de kust of over het binnenwater naar buitenlandse havens vaart.

2> oude term voor een schipper, die kust- en/of zeevaart bedreef.





~buitenlandvaardersgilde, buitenlandsvaardersgilde:
gilde van buitenlandvaarders.





~buitenlap, lap:
versteviging bij de hoekpunten en reefkousen van het zeil.





~buitenligger:
het buitenste schip, dat bij een aantal schepen langszij ligt.





~buitenlijn:
in de riviervisserij de lijn die bij een drijfnet de bovenreep met de drijfton verbindt. Meestal tonlijn genoemd. De term wordt gebruikt te Hardinxveld.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenmaatsschip:
vrachtschip met het model, maar niet helemaal de juiste maten, van een verwant maatschip.





~buitenloper:
zie buitengij.





~buitenloperblok:
zie buitengijblok.





~Buitenmot:
zie bij Duitsemot.





~buitennet:
dat deel van het drijfnet dat tijdens het drijven het verst van de boot, schuit verwijderd is. Ook tonnet genoemd. [Diverse termen inzake het vistuig >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenom:

BUITENOM GAAN

:
wanneer men de keuze heeft tussen een vaarroute over beschut water en één over groot open water, de route over het grote water volgen.





~buitenreling:
reling langs de buitenrand van het vaartuig.

De term wordt ongeveer sinds de jaren '80 gebruikt om onderscheid te maken tussen een reling die langs de buitenrand staat en relingen die meer aan de binnenzijde staan. De laatste relingen treft onder meer aan op werkschepen en patrouillevaartuigen.

~buitenschaal:
deel van een open, kunststoffen, vaartuig dat de romp vormt.





~buitenschipper:
1> schipper op een 'zeegaand' binnenvaartschip.

Voor schippers van de algemene vaart waren dat de schippers van de kust- en van de wad en sontvaart. Voor de regionale schippers waren dat de schippers die over de Waddenzee of Zuiderzee voeren.

2> in de beurtvaart en elke andere door een gilde gecontroleerde vaart: een schipper van buiten de stad of het dorp, die op die plaats vaart.

~buitenslaper:
bijnaam voor een schroefaandrijving, die vanaf het achterdek, buiten langs het schip, tot in het water reikt. Een soort vaste buitenboordmotor, een voorloper van de schottelnavigator. Dit soort aandrijvingen schijnen wel op de kanalen in België en Frankrijk gebruikt te zijn, maar in Nederland niet of nauwelijks.

~buitensloof:
zie bij sloof.





~buitensluis:
vrij onbekende term voor een sluis gelegen tussen binnen- en buitenwater, een zeesluis dus. [Gerelateerde termen >].





~buitensluishoofd:
het sluishoofd dat aan de zeezijde van een zeesluis ligt. Kortweg het buitenhoofd genoemd.




~buitensteven:
de steven die buiten de romp van het schip steekt. De term wordt gebruikt als tegenstelling tot binnensteven.





~buitenstuurstand:
vaste plaats, buiten de stuurhut, vanwaar men het roer en de motor kan bedienen. [A>]





~buitentoom:
het langste rommeltouw. Dit touw bevindt zich aan die kant van de ratelzak, die met de ankerbal gezekerd is. Overige termen inzake het vistuig L> .

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenvaart:
1> de scheepvaart buiten het binnenwater, in het bijzonder de kustvaart met zeegaande binnenvaartschepen. Zie ook: zeevaart.

2> een vaart die buiten de polder gelegen is. Zie ook binnenvaart.





~buitenvaarder:
schip of schipper, die de buitenvaart bedrijft.





~buitenveer:
beurtdienst, die over groot open water vaart. De term wordt gebruikt om onderscheid te maken met een binnenveer.





~buitenveerschip:
het beurtschip dat de dienst van het buitenveer vaart.





~buitenveerschipper:
de schipper op een beurtschip van het buitenveer.





~buitenvisser:
visser, die hoofdzakelijk op IJsselmeer/Zuiderzee vist. (Plaatselijk gebruik.) Overige termen inzake het vistuig L> .

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~buitenvisserij:
onder riviervissers: de visserij op het IJsselmeer/Zuiderzee.





~buitenwater:
1> buitenboordswater: het water buiten het schip.

2> het buitenboordkoelwater.

3> het water buiten de kustlijn.





~buitenwaterkoeling, buitenboordwaterkoeling, buitenboordswaterkoeling:
systeem waarbij de motor gekoeld wordt door buitenwater(1) door het motorblok te pompen. Meestal doorstroomkoeling genoemd.





~buitenwaterpomp, buitenboordwaterpomp, buitenboordkoelwaterpomp, buitenboordswaterpomp, zeewaterpomp:
1> koelwaterpomp.
2> pomp van de interkoeling, waarmee het koelende buitenwater door de warmtewisselaars gepompt wordt. Zie ook reinwaterpomp.





~buitenwaterstand:
in het algemeen de waterstand van het water aan de zeezijde van een kering. Slechts in enkele gevallen gebruikt in de zin van het water buiten de sluis, dus aan de kant met het hoogste waterpeil.

Bron: onder meer www.helpdeskwater.nl, Wikipedia, e.a.

~buitenzeil:
zeil van een zwaardere kwaliteit dan de binnenzeilen.





~buitenzijde:
zie buitenkant.





~buiting:
Vlaams voor buikdenning.

~buizen:
regelmatig (bij elke golf) buiswater veroorzaken. [A>]

Het werkwoord buizen lijkt in deze vorm, dus met een Z, pas sinds ongeveer 1920 op te komen. Vreemd genoeg wordt de term door een groot aantal woordenboeken overgeslagen. De term buiswater lijkt terug te gaan tot het midden van de negentiende eeuw en lijkt rond 1900 in woordenboeken opgenomen te worden.
Voor een oudere vorm van buizen wordt vaak terug gegrepen op het woord buischen in de betekenis "Kloppen, stooten, slaan, zoodat het een doffen klank geeft; bonzen". Een schip dat tegen de golven stoot geeft immers een doffe klank en veroorzaakt buiswater. Voorbeelden hiervan zijn echter schaars. Tevens heeft men het, net als mijn collega van Vaartips, over een verbastering van bruisen, ruisen.
In de vorm van buysen komt het woord voor in het midden achtiende eeuwse liedboek van Femme Gerbrantsz Drieduym getitelt Enchuijser IJbocken.
Ook Nicolaas Witsen kent het woord buissen. Het heeft dan echter de betekenis van het schip, de dekken, met buitenwater schoonspoelen. De oorsprong van de hedendaagse termen buiswater en buizen zouden misschien dus daar gezocht moeten worden.

~bulb:
1> verkorting van bulbijzer.

2> tegen de buitenzijde van de den aan gebrachte horizontale versteviging. Soms ook denneboomhoekijzer/hoekstaal genoemd.

Oorspronkelijk natuurlijk afkomstig van de term 'bulbijzer' in de betekenis van dekzeilrand. In eerste instantie alleen gebruikt wanneer de dekzeilrand ook werkelijk van blubijzer gemaakt was en ook daadwerkelijk gebruikt werd voor het vastzetten van dekkleden. Met het toenemend gebruik van min of meer waterdichte ruimafdekkingen en het verhogen van bestaande dennen verliest de 'bulb' een deel van zijn oorspronkelijke functie, hij is er namelijk ook voor de sterkte van de den, maar blijft de term bestaan. Bij diverse nieuwbouw schepen bestaat de bulb niet meer uit een massief profiel, maar uit een kokervormige constructie.

3> verkorting van bulbsteven.






~bulbhoekijzer, bulbhoekstaal:
bepaald type profielijzer.
Zie ook bulbijzer.





~bulbijzer:
1> kraalijzer: bepaald type profielijzer. Soms ook relingijzer genoemd.

Naar ik me heb laten vertellen bestond er vroeger zowel ongelijkzijdig hoekstaal met kraal, als gelijkzijdig hoekstaal met kraal, als ook plat met kraal; al deze soorten worden door sommigen holland-profiel genoemd. Ook termen als kraalhoekijzer of blubhoekijzer en kraalplatijzer of blubplatijzer schijnen in gebruik geweest te zijn.

2> bulb: de dekzeilrand (, indien gemaakt van een dergelijk profiel).

~bulkielschip:
niet bekend. Houten scheepje uit 1900, 6,3 ton. Meetbrief A281N

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~bulbsteven, bulb:
bolvormig uitbouwsel onderaan de voorsteven. Een bulbsteven werd in de binnenvaart slechts een enkele maal toegepast. [A>] De laatste jaren (dus na 2008) begint de belangstelling voor de btulbseven echter weer wat toe te nemen.

~bulkgoed, massagoed, hoopvracht, stortgoed:
lading, die los in het ruim gestort wordt.

Hoopvracht is een verouderde term voor massagoed, terwijl de term stortgoed door sommige gereserveerd wordt voor fijn verdeelde materialen met een korrelgrootte van hooguit een centimeter of zo.

~bulkpartij:
hoeveelheid bulkgoed, die meerdere scheepsladingen groot is.

~bullebak:
niet bekend. Vermoedelijk brede )dek)schuit voor het vervoer en de opslag van steenkool.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~bulleglas:
zeer onbekende term voor dekglas.

Gevonden bij G.J. Schutten.

~bulletalie:
zie bultalie.





~bulletouw:
een haketouw, dat gebruikt wordt om tijdens een manoeuvre zeilen of rondhouten in bedwang te houden. Zie ook bultalie.





~bull-eye, bulls-eye:
1> bully, bullie: lamp met een rond huis en een bol beschermglas waaroverheen een traliewerk loopt. Vaak als machinekamer- of buitenverlichting toegepast.
2> door enkelen gebruikte term, voor wat men een lichtrand noemt.





~bullie: bull-eye.





~bulltalie: bultalie.





~bully: bull-eye.





~bultalie, bulletalie, bulltalie, bras: :
takel om bij een koers voor de wind de giek (zover mogelijk) buitenboord te trekken. De bultalie werd in de binnenvaart weinig toegepast, in de buitenvaart en de visserij vaker.

Vooral bij een flinke golfslag loopt men, voor de wind varend, het risico dat door de bewegingen van het schip een klapgijp of chinese gijp ontstaat. Door de talie strak te zetten en daarna de grootschoot en nokkeval aan te halen kan men het zeil beter in de gewenste stand fixeren.
Vroeger sprak men van boomstag, boombakstag, loefstag en mogelijk ook boventouw. Het door van Jhr. van Lennep genoemde knoopspan (is een soort hangerspan) moet op een vergissing berusten.
Oudst gevonden vermelding van de term bulletalie: J.C. Pilaar, Handleiding tot de kennis van het Tuig, de Masten, Zeilen, enz. 1858.

Gerelateerde term: bultouw.





~bultalieblok:
één der blokken van de bultalie.





~bultzak:
1> matras. Vaak een zak gevuld met boekweitdoppen.
2> bulzak: minder gebruikelijk woord voor plunjezak.





~bulzak:
minder gebruikelijk woord voor plunjezak.

~bun, beun:
ruimte in het schip, die in directe verbinding met het water buiten het schip staat.

De meest bekende bun is waarschijnlijk de visbun; in NW-Overijssel 'bon' genoemd, die men op veel vissersschepen vinden kon. Ook op sommige vrachtschepen treft men een bun aan. Sommige schepen maken namelijk gebruik van een speciale vorm van motorkoeling: de bunkoeling. Op de oudere vrachtschepen trof men geregeld een koproer aan deze kon vaak, opdat deze bij geladen schip niet onder het vlak uit zou steken, in een bun worden getrokken.
Een ander type bun treft men o.a. op emmermolens en sommige zuigers aan. Het is een lange, smalle uitsparing in de romp (dus binnen de omterk van het vaartuig) waarin de zuigbuis of de emmerladder neer gelaten kan worden. Ook deze bun wordt veel te vaak beun genoemd.
Zelfs kleine vaartuigjes hebben sinds de komst van de buitenboordmotor soms een bun. Men kreeg namelijk soms last van 'te veel gewicht achterop' en maakte daarom soms een bun in het vaartuig: de buitenboordmotorbun.

Waarschijnlijk door klankverwantschap worden beun en bun, als ook samengestelde woorden met beun en bun, naast elkaar gebruikt.
Het woord beun heeft oorspronkelijk betrekking op een losse houten vloer boven de eigenlijke vloer; een vliering bijv.
De term bun is echter waarschijnlijk hetzelfde als ben; een mand.
Het is dus logisch dat de zaken die iets bevatten, zoals een ruimte in het schip, die in verbinding met het water buiten het schip staat, bun genoemd moeten worden. Terwijl ruimtes die ontstaan door het aanbrengen van een schot, beun genoemd moeten worden.
In dit verband wil ik tevens opmerken dat de eerste zandschepen vaak een los houten schot gebruikte om de ruiminhoud te verkleinen.

DROGE BUN

: uiterlijk op een visbun gelijkende constructie in een jagersschouw, waarin men de (levende) lokeenden vervoerde.

~bunaakschip:
niet bekend. Mogelijk een aakje dat als legger/kaar dienst doet.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~bunbak:
opstaand gedeelte op de visbun. Gewoonlijk trog genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Bunboat:
Friese naam voor Wieringer aak.





~bunboeier, bunboeijer :
vissersvaartuig van het gebied rond Dordrecht. Mij is echter niet bekend welk type schip hiermee bedoelt wordt.

Bron: Bouwlijst Lekkerkerk, D3, in Ir. J. van Duijvendijk, Het liefst eigen baas. 2016.

~bunboot:
vrij grote (vaak meer dan 4 meter), meestal geroeide boot, met een visbun.
Zie ook: Giethoorns bonbootje.




~bundeken:
bovenkant, de afdekking van de visbun. Gewoonlijk deken genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bundeksel:
plankje, luikje op de bovenzijde van de trog. Ook beundeksel en beunscheel of scheel genoemd. Minder correct is de term kaardeksel.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bungat:
elk der openingen in de scheepshuid die de verbinding tussen het buitenwater en de visbun vormt.

Bron: J. van Beylen, De Antwerpse knots.

Niet te verwarren met een bunopening of de kaargaten.

~bungeleind(je):
bij het vissen met de ankerkuil/schokkerkuil: eindje touw waarmee men de samengenomen kuil tijdens het bungelen langs het boord of aan de bungelplank zet. Ook bungeltouwtje of broeslijntje genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bungelen:
het uitspoelen van het kuilnet bij de ankerkuilvisserij. Ook broezen, sluiven, schooneren, neren, eren, klaarspoelen, schoonspoelen en spoelen gneoemd. Volgens Th.H. van Doorn is dwarshangen een variant hierop.

Gijs Sepers, Waalschokkers zijn geen schokkers, Spiegel der Zeilvaart 8/2000 en Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bungelplank:
met de voorbolder verbonden houten schot dat de stroming voor de ankerkuil bevordert. Ook wervelplank, broesplank en eerplank genoemd. Zie ook diverse termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
De afmetingen bedroegen circa 120-180 bij 60-100 centimeter.

~bungeltouw(tje):
bij het vissen met de ankerkuil/schokkerkuil: eindje touw waarmee men de samengenomen kuil tijdens het bungelen langs het boord of aan de bungelplank zet. Ook bungeleindje of broeslijntje genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bunhoofd:
voor of achterkant van een (vis) bun.





~bunhoofdachterschot:
achterste dwarsscheepseschot van een bun.





~bunhoofdachterschotlegger:
legger terhoogte van het bunhoofdachterschot.





~bunhoofdlegger, bunhoofdschotlegger:
legger terhoogte van een bunhoofdschot.

~bunhoofdschot:
schot dat de voor of achterkant van een (vis)bun vormt.

~bunhoofdschotlegger: bunhoofdlegger.





~bunhoofdvoorschot:
voorste dwarsscheepse schot van een bun.





~bunhoofdvoorschotlegger:
legger terhoogte van een bunhoofdvoorschot.





~bunjol:
bepaalde jol met visbun. Zie bijvoorbeeld Zaanlandse jol.

~bunjolschip:
vermoedelijk het zelfde als een bunjol.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~bunkaar:
zie kaarbord.





~bunker:
ruimte in een schip waarin de brandstof voor de voortstuwingsmachine(s) opgeslagen is. De term wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de kolenbunker op stoomschepen.
Gerelateerde term: gasoliebunker.

~bunkerboot :
1> bunkerbootje, bunkerscheepje: zie olieboot.

2> een bunkervaartuig/bunkertanker.

3> foutieve en verwarrende benaming voor bunkerschip.

4> bunkerbootje: 'collectebus' van de reddingsmaatschappij. Een ca. 25 cm groot, veereenvoudigd, model van een strandreddingboot.

~bunkeren:
het innemen van brandstof voor de voortstuwingsinstallatie.
Gerelateerde termen: bunker, bunkerboot(je), bunkerolie(je), bunkeroverlooptank, bunkerovervulbeveiliging, bunkertanker,




~bunkergiek:
eenvoudige kraanarm, op bunkertanker vaak voorzien van een loopbrug (gangway), waarmee men de slang, waardoor brandstof of smeerolie gepompt wordt, naar (hoge) schepen kan brengen. Zie ook bunkertuig.





~bunkerkolen:
steenkool van het soort als op stoomschepen voor het stoken van de ketels gebruikt wordt.





~bunkerkraan:
hijskraan, die gebruikt wordt om de kolenbunkers van stoomschepen van kolen te voorzien.

~bunkermachine:
1> drijvend werktuig waarmee men kolen vanuit een binnenschip in de bunkers van de zeeschepen laadde. Ook elevatortransporteur genoemd.

Het complete mechanisme bestond eigenlijk uit een bekerelevator, een jacobsladder/noria met bakken, zoals ook bij emmermolens en een kolentransporteur, een soort lopende band. Deze machines werden ook gebruikt om van uit het schip op de wal te lossen.
Bron: Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel 5.(2002) A.A.A. de la Bruhèze, H.W. Lintsen, Arie Rip, J.W. Schot en verspreide informatie.

2> niet voldoende bekend. Vermoedelijk als 1 maar dan om binnenvaartstoomschepen te bunkeren, dus waarschijnlijk kleiner van formaat en een stuk minder hoog.
Gerelateerde term: scheepsbelader.

~bunkerolie:
stookolie van het soort als op stoomschepen gebruikt wordt.

~bunkeroverlooptank:
kleine tank waarin brandstof dat via de tankontluchting en vulopening naar buiten komt verzameld wordt. Een dergelijke tank wordt in combinatie met speciaal geconstrueerde vulopeningen gebruikt.

~bunkerovervulbeveiliging, BOB :
electrisch-electronisch systeem dat het overschreiden van een vooraf ingesteld vloeistofniveau in een brandstoftank detecteerd, waarna een electrisch signaal gegeven wordt waarmee het bunkeren gestopt wordt.

Bron: www.rbv-advies.nl.

Gerelateerde termen: zie bij bunkeren.

~bunkerponton:
ponton waarvan het grootste gedeelte tevens als ladingtank fungeert of waarin of waarop ladingtanks geplaatst zijn. Ook tankponton genoemd. Term uit de liggers van de meetdiensten.
Gerelateerde term bunkerschip, tankstation.

~bunkerschip:
drijvende inrichting waar binnenvaartschepen o.a. brandstof kunnen tanken. De term bunkerschip wordt meestal alleen gebruikt voor inrichtingen die gebruik maken van een scheepsromp (vaak een voormalige tanker).

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

Verwante termen: bunkerstation, olieboot, opslaglichter, bunkervaartuig.

~bunkerslang:
slang, die gebruikt wordt om de brandstof naar het te bunkeren schip over te pompen.





~bunkerstation:
1> naam voor de combinatie van bunkerschip of tanklichter(s) met bijbehorende olieleurboten.

2> andere naam voor een bunkerschip.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunkertanker:
groot bunkervaartuig.





~bunkertankschip:
groot bunkervaartuig.

~bunkertuig:
eenvoudige hijsinstallatie, zoals die op bunkervaartuigen wel gebruikt wordt, tegenwoordig op de grotere schepen is dat een bunkergiek.

~bunkervaart:
de scheepvaart met bunkervaartuigen in het bijzonder de vaart met bunkertankers ten behoeve van de zeescheepvaart.

~bunkervaartuig, bunkertanker, bunkertankschip, bunkerboot:
eigenlijk een willekeurig tankschip, dat voor de bevoorrading van brandstof of smeerolie bij schepen gebruikt wordt. De vaartuigen zijn meestal goed herkenbaar aan de duidelijk aanwezige bunkergiek.

Onder varenden wordt de term bunkertanker meestal gebruikt voor schepen die zeeschepen bevoorraden. Bij de pers lijkt in dat geval een lichte voorkeur voor de term bunkervaartuig te bestaan. [A>]
De kleinere vaartuigen, die voor de bevoorrading van binnenschepen gebruikt worden, noemde men oliebootje, leurbootje, o.i.d.. Inmiddels zijn deze vaartuigen ook al zo groot geworden dat men van (kleine) bunkertankers gaat spreken.

~bunkerwerk:
de bevoorrading met brandstof van (zee)schepen.

~bunkerwerkschip:
niet bekend. Mogelijk een tankschip dat zeeschepen bevoorraad.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunkerwinkelschip:
bunkerschip waarop ook een winkel (bijv. in scheepsbenodigdheden) gevestigd is. Vaak alleen bunkerschip genoemd. Mogelijk geldt de toevoeging winkel alleen wanneer er ook levensmiddelen e.d. verkocht worden.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunkoeler, beunkoeler:
in een bun ondergebracht pijpenstelsel, waarmee het koelwater van de motor gekoeld wordt. [A>]

~bunkoeling, beunkoeling:
koelsysteem, dat van een bunkoeler gebruik maakt.





~bunkoker:
ongebruikelijke term voor een bun in de vorm van een op het vlak staande koker.

~bunmotor:
verkorting van bunmotorboot/scheepje/schip/schuit. Een motorscheepje met een visbun. Vaak een zogenaamde visafhaler.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunmotorboot:
motorscheepje met een visbun. Vaak een zogenaamde visafhaler.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunmotorschip:
motorschip met een visbun. Vaak een zogenaamde visafhaler.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~bunopening:
opening of elk der openingen in de scheepshuid die de verbinding tussen het buitenwater en de bun vormt. Kleine openingen noemt men bungaten.





~bunplaat:
1> minder gebruikelijke term voor kaarbord/pletter.

Bron: Modelbeschrijving Fries scheepvaartmuseum.

2> plaatselijke term voor voorste en achterste dwarsschot van een bun (visbun). Veelal beter bekend als bunschot. Zie verder aldaar.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bunplank:
plaatselijke term voor voorste en achterste dwarsschot van een bun (visbun). Veelal beter bekend als bunschot. Zie verder aldaar.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~bunschip:
1> schip met een visbun. Ook een nat schip of een kaarschip genoemd.

2> schip voor het vervoer van vis en uitgerust met een (zeer ruime) bun. Bijvoorbeeld de Heegeraak en de ielbûs en het over bekende waterschip.

3> in bepaalde kringen synoniem met beunschip.





~bunschot:
dwarsscheepse wand, die de voor- of achterkant, of een scheidingswand, van een bun vormt. Plaatselijk ook beunschot, bunplank, bunplaat, , bunplank en kaarbord genoemd.





~Bunschotense vlet:
zie bij Vlet.





~Bunschouw:
willekeurige roeischouw met visbun. Soms ook een jagersschouw/schietboot met bun.

Al lijkt het een beetje onwaarschijnlijk toch schijnen er ook boerenschouwen als bunschouw gebruikt te zijn. Bron G.J. Schutten blz. 324.

~Bunschuit(je):
1> mogelijke verzamelnaam voor diverse soorten schuiten met een visbun.

2> plaatselijk synoniem voor een visafhaler een koopschuit.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

3> bepaalt type visboot uit de Langedijk. Zie Langedijker bunschuit.





~buntrog:
1> hoge opstaande rand rond de opening in de visbun. Zie verder bij trog.

2> bovenkant van de visbun in een Waalschokker.

Dat men de term buntrog en niet de gebruikelijke term (bun)deken gebruikt, is misschien het gevolg van het feit dat de bun in een Waalschokker geen hoge trog, maar slechts een lage rand afgedekt met zware luiken heeft.
Buntrog wordt genoemd in Gijs Sepers, Waalschokkers zijn geen schokkers, Spiegel der Zeilvaart 8/2000.

~bunvaartuig:
willekeurig soort of type vaartuig met een bun, zoals een visbun.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~bunvis:
vis die (langere tijd) in een visbun, kaar of legger levend gehouden wordt.





~Bureau Internationale Vaart, B.I.V.:
in augustus 1945 opgericht bureau dat de vrachtverdeling en bevrachtingen tracht te verzorgen. In het bureau werkten particulieren en rederijen eendrachtig samen. Erg lang duurt dit echter niet. Daarna speelt het B.I.V. alleen nog een rol in de voedselvoorziening aan Nederlandse schippers in hongerend Duitsland en hebben ze een taak bij het verkrijgen van de benodigde reis- en grensdocumenten.





~Bureau Voorbereiding Rijnvaart:
in november 1944 opgericht bureau dat informatie over de toestand op de grote rivieren moest verzamelen.





~Bureau Zeilwezen:
Bureau Zeilwezen is de voorloper van Register Holland in Enkhuizen. Een Keuringsinstituut (classificatierbureau) voor (zeil)schepen in de chartervaart!

~Bureau Voorlichting Binnenvaart BVB:
het Bureau Voorlichting Binnenvaart is een stichting met een breed draagvlak die de voordelen en mogelijkheden van het vervoer over water onder de aandacht brengt bij verschillende doelgroepen (verladers, brede publiek, overheid, pers). Daarnaast treedt het BVB op als intermediair tussen diverse partijen. (Citaat website. E> )

~burghaak:
oude schrijfwijze voor borghaak in de zin van een bepaald soort haaklas.





~bus:
1> willekeurige lagerbus, soms geheel gietijzer, soms gietijzer met bronzen voering (binnenbus).
Gerelateerde termen: glandbus, vingerling, pot.

2> zie bos.





~Bussing:
Duitse fabriek van dieselmotoren, die voornamelijk in vrachtwagens en bussen gebruikt werden, maar die kort na de oorlog ook veel in kleine vrachtschepen in gebouwd werden.





~Buterse punter, Kalenberger punter:
op de Giethoornse punter gelijkend vaartuig. De verschillen tussen deze twee zijn slechts klein. Het vaartuigje is een drie tot vijf centimeter breder, het vlak een centimeter of twee. Het boeisel was drie centimeter in plaats van 2,5 cm dik en stond vertikaal. De zwaardkorf is iets verder naar achter geplaatst en zo zijn er nog een paar kleinigheden.





~Butsekop:
skûtsje  gebouwd op de werf van Croles te IJlst.





~b.w.:
op vrachtbrieven gebruikte afkorting voor Belgische wetgeving.

In de overeenkomst ging de regeling ten aanzien van los-, laad- en overligdagen meestal volgens de landelijke regeling van het land waarin de laad of de losplaats gelegen was.

~Bylander:
zie Bijlander.





~Byleraak, Bijleraak:
mogelijk een verbastering van Beitelaak, mogelijk ook een geheel ander type. Zie daarvoor bij trappekijker.



Volgende