ijsbrekers & ijsbrekenede sleepboten

Een primitieve vorm van ijsbreken met behulp van een vaartuig. Al is het hier dan eigenlijk de groot formaat 'hamer' die het werk moet doen.
Een ijsbeukermodel in het Rijksmuseum Amsterdam.
Foto: Rijksmuseum Amsterdam. (groter formaat)

Een door paarden voortgetrokken houten ijsbreker, gebouwd in 1696, op de Amstel. Deze ijsbreker was er niet zo zeer voor de vrachtvaart als wel om de waterschepen voor de brouwerijen doorgang te verschaffen.
Afbeelding T v.d. Horst. Bron: Gemeente Archief Amsterdam. (groter formaat)

Ook niet wat men zich bij een stoere ijsbreker voorstelt: een Langedijker ijsboeier wordt met vereende krachten door de vaart getrokken.
Zie ook Werfboekje m.b.t. de bouw van een ijsboeier.
Foto ingezonden door N. Vader, Broek op Langedijk. (groter formaat)

Niet zo zeer om ijs te breken, maar om houten schepen bij het varen
tegen het ijs te beschermen, is het ijsboord.
Een gordel van houten planken of stalen platen rond het (voor)schip.
Foto: Jacob Olie. Amstel, Amsterdam 12 februari 1897.
Bron: Stadsarchief Amsterdam.(groter formaat)

Sleepboten vervulden al spoedig een belangrijke taak als ijsbreker. Tijdens de winter van 1940 moest ook de stoomsleepboot Siberië
met haar 590 pk actief worden. [DB 02704173]
Het kompas is in een aparte behuizing buiten,
midden voor de stuurhut ondergebracht.
Foto: Archief Leo Schuitemaker. (groter formaat)

Over het algemeen breken sleepboten het ijs door op het ijs te schuiven waarna ze er door hun gewicht door heen zakken. Zoiets vereist een voorsteven, die niet al te diep steekt. De Herman-Gre is zo een sleepboot. Hij is in 1940 bij Barkmeijer te Vierverlatengebouwd als Vigore II. Afmetingen 18,25 x 4,55 x 1,9 meter.
Eerste motor: 150 Pk Brons, later 450 Pk Deutz. [DB 03140122].
Foto: Archief Harry de Groot. (groter formaat)

Dat men bij een flinke ijsvloer een aardig eind op het ijs kan schuiven, toont deze foto met links Slb. Woelwater en rechts Slb. Golfbreker van Wagenborg Delfzijl. De Woelwater (02204913) werd in 1938 bij Bijlsma in Wartena gebouwd. Afmetingen: 17.21 x 4.55 x 2.35 m Motor: Brons T3L, 150 pk.
slb. Golfbreker (03140109) liep een jaar later ook bij Bijlsma van de werf.
Afm. 17,16 x 4,56 x 2,08 meter. Motor: 180 pk Brons.
Foto: Archief Harry de Groot. (groter formaat)

De eerste twee Amsterdamse ijsbrekers: IJsbreker I & II. De schepen werden in opdracht van de Vereeniging tot Behartiging van Algemeene Scheepvaartbelangen, (VAS) Amsterdam, te Bredow bij Stettin gebouwd
en kwamen eind 1893 in Amsterdam aan.
De kleinste, de 2, mat 32 x 8,5 x 3,9 meter en beschikte over 370 iPK. De achterste, de 1, mat 43 x 10,8 x 5,3 meter en beschikte over 1100 iPK. Rond 1948 werden de schepen omgebouwd tot oliestoker. De 1 werd in januari 1966 aan de Firma Jos De Smedt te Antwerpen verkocht en niet lang daarna gesloopt. De 2 werd in november 1970 verkocht aan Scheepssloperij D. Kapteijn, Zeeburgerpad, Amsterdam.
Bron: Stadsarchief Amsterdam. Gegevens: inventaris 1078 - 2.2.3.7
Foto: Jacob Olie. Oosterdok, Amsterdam November 1894.
Bestand 010019000705. cc-by-sa. (groter formaat)

Opvolger van de eerste Amsterdamse ijsbrekers werd de IJsbeer. Hier aan het werk op een onbekende lokatie, maar waarschijnlijk is het het Noordzeekanaal. Zo te zien wordt het schip bijgestaan door een stoomsleepboot.
Het schip werd in 1932 bij de N.S.M. Amsterdam-N gebouwd en mat 26,76 x 7,31 x max. 3,3 meter. De voortstuwing bestond uit een diesel-electrische aandrijving met 7 cilinder Werkspoordiesel TM 307 met een vermogen 560 apk en een Ward Leonard gelijkstroommotor van 425 pk op de schroefas. Het brandmerk was 3580 B Amsterdam 1932. Het schip werd op 31 maart 1981 verkocht aan Dhr. C. Ontswedder en op 1 februari 1982 aan hem overgedragen.
Fotograaf: Onbekend. Datum en plaats onbekend. (groter formaat)

Na de 'IJsbeer' kwam in mei 1949 de 'Walvis' in de vaart. Het schip werd gebouwd bij Verschure & Co, Amsterdam en mat 30 x 7,6 x 2,3 meter. Het schip werd voorzien van een Diesel-electrische voortstuwing met drie Thomassen dieselmotoren (uit De Steeg bij Arnhem) van 290 aPK elk. De 3 generatoren in combinatie met de electromotor, allen van Smit Slikkerveer, leverden 675 PK op de schroefas. De schroefas was voorzien van een gietijzeren vierbladsschroef met een diameter van 190 cm. Het schip beschikt verder over een blus- en bergingspomp met een capaciteit van 8500 liter per minuut. Het brandmerk: 3579 B Amsterdam 1949.

Bronnen: SchepenDB, DB varenderfgoed, Website machinekamer.nl, Gert Herrebrugh (Redactie Kromhoutmuseum, e.a.

Foto: Vereniging van Algemene Scheepvaartbelangen Amsterdam. (groter formaat)

De Walvis brengt de onfortuinlijke vrachtscheepjes Zwaluw en Pax, die 12 km ten zuidwesten van Lelystad 4 dagen geleden in het ijs bekneld waren geraakt naar de Oranjesluizen te Schellingwoude. Aan echte ijsbrekers had men in de naoorlogse jaren rond Amsterdam ondermeer de IJsbreker I en II, de IJsbeer, de Walvis en de Poolvos. De ijsbrekers waren eigendom van Vereniging van Algemene Scheepvaartbelangen Amsterdam. De laatsten, de Walvis (zie foto) en de Poolvos, gingen in 1982 in andere handen over. Foto Jac de Nijs/Anefo 30 december 1962.
Bron: Nationaal archief, bestand.nr. 914-6615. (groter formaat)

Voor zover bekend was de Walvis de enige echte ijsbreker, die begin 21ste eeuw nog operationeel gehouden werd. Sinds mei 2020 maakt het schip deel uit van de collectie van het Mechanisch erfgoed centrum Dronten.
Foto: Gert Herreburg, Abcoude. (groter formaat)

De ijsbreker 'Poolvos' is ook nog steeds actief,
maar vaart nu (2018) als duwboot 'Jamaica'. [Fotoserie]
Foto: Pieter Klein, Oranje sluizen, Amsterdam, januari 1979. (groter formaat)

Het voormalige dienstvaartuig, sleepboot en ijsbreker Reiher op een zomerse dag. De bijzondere wijze waarop de ankers geborgen zijn, ziet men meer op Duitse ijsbrekers die op de Rijn actief zijn. Ik heb me laten vertellen dat men dat een zwijnenrug noemt.
Foto: Henry Platje, Koblenz 20 juli 2009. (groter formaat)

Een konvooi met, inmiddels uit het beeld verdwenen, ijsbrekers
nadert de Oranjesluis.
Foto: Pieter Klein, Schellingwoude januari 1979. (groter formaat)

Ook zes jaar later moest er weer in konvooi gevaren worden. Hier vertrekt een konvooi vanaf de Oranjesluizen richting Lemmer.
Foto: Rob Bogaerts/Anefo. Bron: Nationaal Archief nr. 933-1977.
(groter formaat)