top
terug
banner
Naar de Verenigingssite Naar Binnenvaarttaal

BINNENVAARTTAAL


de binnenvaart encyclopedie op internet


Aanvullingen en correcties zijn welkom.


Werfgereedschap staalbouw




Inhoud:

Foto's ingezonden door Nico Vader, Broek op Langedijk.



slingerpons

De slingerpons.
(Tekst: Nico Vader; bewerking en toevoegingen: Pieter Klein)
Het afgebeelde exemplaar werd gemaakt bij machinefabriek Bakker te Ridderkerk en weegt ongeveer 1500 kg.
Aan de horizontale as is aan de ene zijde een slinger aan de andere zijde een excentriek bevestigd. Wanneer de as draait doet het excentriek een blok aan de voorzijde op en neer bewegen. In de onderzijde van het blok bevindt zich een houder met een hard stalen pen: de hippel. Loodrecht onder de hippel bevindt zich een blok met een gat: het ponsbed. Deze wordt met een stevige stalen plaat op zijn plaats gehouden.

ponsbed hippel

Wanneer een stuk staal op het ponsbed gelegd wordt en de hippel naar beneden komt, zal deze een gat in het staal drukken. Naast de hippel een aanslag, die voorkomt dat het werkstuk, bij terugtrekken van de hippel te ver opgelicht wordt.

Voor elk te ponsen gat moet de slinger in de bovenste positie gebracht worden. Het stuk staal moet in de juiste positie, vlak, op het ponsbed gehouden worden. Vervolgens geeft men de slinger een flinke zet en wordt het gat geponst. Het ponzen laat een hinderlijke braam achter.
Bij een geklonken tjalk van 120 ton komt men op circa 30.000 klinken. Er moeten dus ca. 60.000 gaten in 6 tot 8 mm dik staal geponst worden. 60.000 keer moest de slinger dus weer naar boven gebracht en met een flinke zet naar beneden geslingerd worden. Vervolgens werden dan al deze gaten afgebraamd en de helft bovendien gesouvereind.  Al met al een stevige klus.

De verhouding van de slinger tot de excentrische as is 1: 100 (de arm is 1200 mm en de slag is 12 mm ). De kogel weegt ca. 22 kilo. De statische kracht, wanneer de slinger horizontaal ligt, is dus ca. 2200 kilo.
De slinger doet er bij normaal gebruik 1 seconde over om rond te gaan. De afgelegde weg van de bal is ca. 377 cm, de snelheid loopt dus op tot ca. 27 km per uur. Op dat moment kan de dynamische kracht oplopen tot ongeveer 9000 kilo.


balschaar

De balschaar.
Daar men bij het knippen van staal meestal een langer eind achter elkaar afwerkt, kan de slinger langere tijd continu in rondgaan, daarom is de slinger de tweezijdig uitgevoerd. Het blok dat aan het excentriek bevestigd is, is voorzien van een hard stalen mes, dat langs het mes op het daaronderliggende bed schuift en zodoende knipt.
Het mes is vrij kort, zodat het knippen van de vloeiende lijnen, die bij de scheepsbouw in die tijd nu eenmaal noodzakelijk waren, geen probleem vormen. (Natuurlijk kan het mes ook niet al te lang zijn omdat men dan veel te veel kracht nodig zou hebben!)
Het spreekt voor zich dat ook het op maat knippen van al het staal, dat er nu eenmaal in een schip gaat, de nodige zweetdruppels gekost moet hebben.


holplaat

De holplaat.
De holplaat is een soort aambeeld om profielstaal (hoeklijn, platrond, plat, e.d.) de juiste vorm te geven. De tekst op het begeleidend bordje in de museumhaven, Amsterdam, vertelt:
"De holplaat werd gebruikt om staalprofielen een bepaalde gebogen vorm te geven. Het nog rechte profiel wordt over de kuil gelegd, dan wordt er met een flinke hamer opgeslagen. Daarna wordt het profiel doorgeschoven en volgt er weer een klap tot de gewenste vorm is bereikt".
Zo simpel als het hier staat is het echter niet. Er is heel wat vakmanschap voor nodig om profielen, zonder dat deze gaan scheuren of plooien, in de juiste vorm rond te kloppen. In veel gevallen betekende één foute slag dat men het werkstuk weg kon gooien en opnieuw kon gaan beginnen. De holplaat werd voornamelijk gebruikt om vrij lichte profielen vorm te geven, voor zwaardere profielen en moeilijkere rondingen werden het pennenblok* en de spantenbuiger* gebruikt.

pennenbank

Het pennenblok.
Het pennenblok (de pennenbank) werd gebruikt om zware profielen de juiste vorm te geven.  De gewenste kromming werd met pennen op het blok uitgezet. Vervolgens werd het te buigen gedeelte heet gestookt en met mankracht of met behulp van takels, rond de pennen gebogen. Tijdens het afkoelen werd het profiel met behulp van extra pennen, waartussen wiggen geslagen werden, vastgezet.

spantenbuiger

De spantenbuiger.
Om de vele spanten de gewenste ronding te geven werd de spantenbuiger gebruikt. Er waren diverse soorten spantenbuigers. Het afgebeelde exemplaar is er één die mechanisch aangedreven werd (van het aandrijvende wiel is een stuk afgebroken). Wanneer het wiel aan de rechterkant van de machine ronddraait, wordt het blok, met de twee vertikale steunen, d.m.v. een excentriek, heen en weer bewogen. Met behulp van het wiel aan de linkerkant kan men de mate waarin het profiel ingedukt wordt, instellen.
Wanneer men een spant wenste te buigen, werd deze tussen de beide delen gelegd en op regelmatige, dicht bijelkaar gelegen punten, een beetje ingedrukt, tot de gewenste vorm bereikt werd. Aan de zijkant van de machine ziet men een (incomplete) in hoogte verstelbare steun, waarop het spant, wanneer het in de machine lag, rustte.
Bij de handbediende spantenbuiger onbreekt het heen-en-weer schuivende blok. Het indrukken van het spant gebeurt dan met het handwiel, wat dan echter een veel en veel grotere diameter heeft. (De gehele machine heeft daardoor een veel hogere bouw.)


vlakplaat

De vlakplaat.
De vlakplaat werd gebruikt om de staalplaten de gewenste vorm te geven. Hij werd niet alleen gebruikt om de platen de gewenste rondingen te geven, maar ook om platen, die door het knippen en ponzen vervormd waren, weer in hun fatsoen te brengen.


trekbank

De trekbank.
De beschrijving van dit apparaat wil ons het volgende doen geloven:
Om het uiteinde van een staaldraad te kunnen bevestigen wordt er een oog aangemaakt. De staaldraad wordt ingespannen en strak om een voorgevormd stalen oog (kous) getrokken. Achter het oog wordt met een aparte hydraulische pers om de draad een klem geperst.

Ik heb mijn twijfels over de juistheid van deze informatie. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat men een hydraulische pers als handgereedschap gebruikt en daarbij dan bovendien een vrij primitieve installatie als spaninrichting toepast.
Ik heb het vermoeden dat de installatie gebruikt werd om stukken staf, zoals bijv. voor boegstagen van een botteloef, te rechten en tevens gebruikt werd om vooraf de rek uit het materiaal te kunnen halen.
Het kan ook zijn dat het is om staaldraadsplitsen onder spanning te brengen om zo doende de splits netjes in model te kunnen brengen en het ontstaan van 'ruimte' te voorkomen.





Sitemap

© 1997-heden; Vereniging 'De Binnenvaart', Dordrecht. Redactie: Pieter Klein, Amsterdam.
De rechthebbenden kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor de gevolgen van het gebruik van deze site,
noch voor de gevolgen van het gebruik van de in deze site opgenomen links!
Deze site gebruikt cookies!
Zonder toestemming vooraf, is gehele of gedeeltelijke overname van enig deel uit 'Binnenvaarttaal' verboden! Veel inzenders zullen echter een verzoek tot het (her)gebruik van het getoonde materiaal inwilligen. (meer informatie)
Kopieën naar Facebook, Pinterest, en andere doorgeefluiken zijn echter niet toegestaan!

Deze site is geoptimaliseerd voor een resolutie van 1024x768 px.,

U wordt verzocht eventuele gebreken te melden!  (meer informatie)

Mijn dank gaat uit naar ALLEN, die mij met deze site helpen of geholpen hebben.

Pieter Klein:
Redacteur, auteur, ontwerper en webmaster.



Statistieken