Woordenlijst V

~vaam:
lengtemaat; ca. 1,85 meter of ook wel een duizendste zeemijl. Verouderde term. Zie ook bij vadem.
~vaan:
kleine driehoekige wimpel. [Lijst Uitdrukkingen e.d.]
~vaanstand:
stand van de schroefbladen van een verstelbare of omkeerbare schroef, waarbij de bladen langsscheeps staan. Deze stand mag alleen worden gebruikt, wanneer de schroefas niet draait en wordt gebruikt wanneer men zeilt of wanneer men gesleept wordt. Daarom ook zeilstand genoemd.
~vaaraanwijzing:
raadgeving of bevel met betrekking hoe of waar er gevaren moet worden.
~vaarafstand:
afstand die men varende aflegt, afgelegd heeft of af gaat leggen.

Bron: Digitale nieuwsbrief Gemeente Amsterdam 18-3-2021

~vaaranker:
1> voornamelijk ten tijde van de zeilvaart: klein anker, dat gebruikt werd wanneer het schip tijdelijk stil moest liggen of snel vaart moest zien te minderen. Ook wel vaartanker of stopanker genoemd. Het anker woog ongeveer 1/3 van het gewicht van het anker, dat onder normale omstandigheden gebruikt werd. Het was altijd een stokanker.

2> in latere tijd en op de grote schepen een anker met een gewicht dusdanig dat het nog, door één of twee man, met de bijboot uitgebracht kon worden. Vroeger ook vaartanker en soms ook kipanker genoemd. Later gebruikte men geen stokanker meer, maar vaak een vrij zwaar dreganker.
~vaarbaan:
1> die 'helft' van het vaarwater die voor schepen die in een bepaalde richting varen aangewezen is.

Dit is dus meestal de rechter helft.
Bron: Richtlijnen vaarwegen 2017, onder redactie van drs. O.C. Koedijk, m.m.v. A. van der Sluijs, MSc en ing. M.L.W. Steijn, uitgave: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving, Rijswijk. | Studie betreffende de haven van Amsterdam". Dienst der Publieke Werken, Stadsdrukkerij,1938 via Delpher.nl

2> strook van open gebroken ijs dat door de scheepvaart gebruikt wordt. Het slob/slop.

Bron: J.C. Westermann, Kagen, clippers, werven en motoren...... De Bussy,1942

3> soms gebruik als synoniem voor vaarweg en/of de koers die een ander schip volgt.

Bronnen: Trouw 03-03-1984. | de Stem, 16 mei 1979, vai Krantenbank Zeeland.

4> het zog of schroefwater.

5> een aanstelling als betaald bemanningslid.

Texelsche Courant, 21 juni 1933. Via Delpher.nl.

~vaarbaar:
1> geschikt door vaartuigen om gebruikt te worden.

VAARBAAR WEER

: rekbaar begrip; weer waarbij te varen valt. Zie ook: bevaarbaar.

Bron: Burgerlijk wetboek met vermelding van de belangrijkste arresten 1949. Via Delpher.

2> geschikt om als vaartuig gebruikt te worden.

Bron: Toelichting op Koninklijk Besluit van 16 Juni 1945. Voorbeeld: vaarbaar materieel via Delpher.

~vaarbeeld:
alle merkbare, door een varend schip veroorzaakte, waterbewegingen zoals: boeggolf, hekgolf, schroefwater, zog, zuiging, e.d. Zie ook golfbeeld.
~vaarbelasting:
vorm van belastingheffing over het op openbare wateren in bezit of in gebruik hebben van een vaartuig.

Een landelijke vaarbelasting is al meer dan 10 jaar wel veel besproken, maar anno 2023 nog niet ingevoerd.

~vaarbeperking:
datgene wat de mogelijkheden van de scheepvaart (meestal slechts) tijdelijk en plaatselijk beperkt.

De beperkingen kunnen betrekking hebben op de toegelaten afmetingen van schepen, op de periode dat men varen mag, op het soort schip dat er varen mag, op de snelheid die het vaartuig mag hebben enz. enz. Op het binnenwater is de scheepvaart altijd in zijn afmetingen beperkt, terwijl bovendien op bijna alle vaarwegen een maximale snelheid geldt. Dit soort beperkingen zijn langdurig en worden daardoor als normaal aanvaard en niet als een echte beperking gezien.
Anders ligt dat met beperkingen bijv. in verband met lage waterstanden of werkzaamheden in of langs het water. Deze beperkingen verstoren de normale gang van zaken en worden dus wel als een beperking gezien.

~vaarbereik:
de afstand die men met een volledig uitgerust motorvaartuig, zonder opnieuw te bunkeren of te laden, onder normale omstandigheden kan afleggen.
~vaarbeurt:
het volgens een bepaalde regelmaat moeten varen.

Verouderde en in onbruik geraakte term. Later vooral gebruikt voor de zeevaart naar Indonesië. Tegenwoordig spreekt men in de binnenvaart in een aantal gevallen van toer. Bron: Dagblad van 's Gravenhage 22-12-1843. | M.G. de Boer, J.C. Westermann, Een halve eeuw paketvaart, 1891-1941. De Bussy, 1941. Via Delpher.nl

~vaarbevoegdheidbewijs:
enig document dat als zekere waarborg voor de bekwaamheid in het varen en het omgaan met vaartuigen staat. Zie verder bij: vaarbewijs.

De term lijkt voornamelijk van toepassing op de zee- en kustvaart en schijnt sinds 1980 ingebruik geraakt te zijn.
Bron: Provinciale Zeeuwse Courant, 23 september 2000. | Almanak voor watertoerisme deel 1 2007, ANWB

~vaarbeweging:
de verplaatsing van een vaartuig gedurende een bepaalde periode en/of op een bepaald traject. Zie verder bij scheepvaartbeweging en/of manoeuvre.
~vaarbewijs:
in 1982 ingevoerd 'diploma' waarover men dient te beschikken, wanneer men in Nederland met een vaartuig langer dan 15 meter of met een pleziervaartuig dat harder dan 20 km/u kan varen, vaart.
De regelingen inzake de vaarbewijzen zijn ondermeer in 2011 nog gewijzigd. Vanaf 2022 werd in Europa het EU kwalificatiecertificaat schipper ingevoerd.

KLEIN VAARBEWIJS

: tussen 1982 en 1992 ingevoerd vaarbewijs voor hen, die niet beroepsmatig aan de scheepvaart deelnamen. [Afbeelding] Later onderverdeeld in Vaarbewijs I en een aanvullend Vaarbewijs II.

GROOT VAARBEWIJS

: tussen 1982 en 1992 ingevoerd vaarbewijs, waarover men diende te beschikken wanneer men beroepsmatig voer. Later onderverdeeld in (Beperkt) groot vaarbewijs A en B.
Zie ook bij: scheepsdocument.
~vaarboer:
een boer die voornamelijk per schip bij zijn land of vee kan komen.

De term lijkt rond de jaren 70 ontstaan te zijn, maar pas deze eeuw echt enige opgang gemaakt te hebben.

~vaarboom:
lange boom ondermeer gebruikt om het schip voort te bomen. Plaatselijk ook schuifboom, schuifstok, kruisstok, boomstok, kloet, scheepsboom of schippersboom genoemd. [Afbeelding]

Voor het voortbomen van schepen gebruikte men niet alleen vaarbomen, maar ook schoor- en werpbomen. Dat hing ondermeer af van de grote van het vaartuig en de heersende stroming.
Vaarbomen zijn zo'n 5 tot 8 cm dik. Ze zijn aan het ondereind voorzien van een aangeklampt, driehoekig, houten stuk, de flint of vaarboomklauw. Samen met de boom vormt de flint een gaffelvormig uiteinde, dat tegen de bodem, wal of ander schip gezet kan worden. Het uiteinde van de boom is soms van een stalen punt, een teen voorzien. Een dergelijke boom, dus met een stalen punt, noemt men wel een pikker. Aan de bovenzijde is de boom voorzien van een druif of een jelt.

Gerelateerde termen: bijbomen, boombak, boomijzer, pikhaak, schoorboom, voortbomen, ~vaarboomklauw:
driehoekig dwarsplankje onder aan de vaarboom. Zie verder bij flint.
~vaarbreedte:
de maximale breedte die, bij een bepaalde diepgang, voor de scheepvaart beschikbaar is.

Bron: S. Mars, P. Cordia, Gids voor de Zuiderzee en de Noordelijke zeegaten.... en de haven van Amsterdam, Born,1901.

~vaardag:
1> dag waarop gevaren wordt.

2> dag waarop gevaren kan worden.
~vaarder:
een vaartuig dat gebouwd is op goede vaareigenschappen en niet op laadvermogen.
Gerelateerde termen: zeiler, drager.
~vaarderij:
ongewone term voor het varen, de scheepvaart.

Bron: Het verkeer, door G.J. Nijland, 1938-1942.

~vaardienst:
een met zekere regelmaat ondernomen scheepvaartverbinding.
~vaardiepte:
1> door een waterstaat opgegeven maximale toegelaten diepgang van schepen op een bepaald gedeelte van een vaarweg. Soms ook vaarwaterdiepte genoemd.

2> door een waterstaat opgegeven maximale diepgang waarmee een vaarweg nog veilig bevaren kan worden. Voor de rivieren worden de minste vaardieptes wanneer deze onder een bepaald punt komen, in de mededelingen voor de scheepvaart vermeld. In beide gevallen is de waterdiepte meer dan de opgegeven vaardiepte.
~vaardieptebeperking:
tijdelijke vermindering van de maximaal toegelaten diepgang, meestal in verband met de uitvoering van bepaalde werkzaamheden.
~vaardocument:
officiële verklaring inzake de scheepvaart, het vaartuig of het varen dat men aan boord dient te hebben. Bijvoorbeeld het GMP-certificaat.
Zie ook Reglementen en wetten.
~vaareigenschap:
de wijze waarop een vaartuig tijdens het varen op een bepaalde interne of externe factor reageert. De gezamenlijke vaareigenschappen vormen het vaargedrag. Er zijn een groot aantal vaareigenschappen. Enkele daarvan zijn zijn: wendbaarheid, stabiliteit, zijwindgevoeligheid en koersvastheid. Zie ook: zeileigenschap en rompeigenschap.
~vaargat:
lelijk woord voor doorvaart- of invaartopening.

Bron: Provinciale Verslagen Zuid-Holland 1884.

~vaargebied:
1> het gebied waar men (meestal) vaart.

2> het gebied waar men met zijn schip kan of mag varen.

In meetbrieven uit de jaren zestig is bijvoorbeeld sprake van de vaargebieden A, B, C, en D. Vaargebied A omvat alle binnenwateren; B = A minus ongeveer alle (eens) zoute wateren; C = B minus de grotere meren en de benedenloop van de rivieren en D tenslotte = C minus alle meren van enig formaat, Maas en IJssel, Noordzeekanaal, e.d.

3> een gebied met bepaalde vaartechnische beperkingen of eigenschappen.

4> een, over een groot oppervlak, bevaarbaar water.
~vaargedrag:
1> de gezamenlijke vaareigenschappen van het schip (onder bepaalde omstandigheden).

2> de wijze waarop men het vaartuig bevaart.
~vaargeld:
vorm van belasting, die men op sommige vaarwegen moe(s)t betalen, om er te mogen varen. Zie ook bij vaartrecht.

Bron: gtb.ivdnt.org.

~vaargelegenheid:
de mogelijkheid om iets of iemand met een vaartuig te vervoeren.

Bron: gtb.ivdnt.org.

~vaargemeenschap:
1> groep personen die het varen als gemeenschappelijke binding hebben.

2> verouderde term voor een vaarverbinding.
~vaargeul:
1> deel van het water met grotere diepte. Ook wel geul genoemd.

2> door bakens aangegeven route. Ook wel geul genoemd.

3> gedeelte van het vaarwater, waar het scheepvaartverkeer het drukst is.
~vaarjaar:
1> jaar waarin men minstens 180 dagen als bemanningslid gevaren heeft.

Bron: aangetroffen in het Reglement voor Schippers varende op de Rijn, Amsterdam 1815.

Zie ook vaartijd.

2> binnen één kalenderjaar gelegen aaneengesloten periode waarin er gevaren wordt of kan worden. Zie ook vaarseizoen.

Bron o.a.: Het vrije volk 24-06-1987,

~vaarhaak:
vrij onbekende term voor een pikhaak.

O.a. voorkomend in De arbeider; socialistisch weekblad voor de provincie Groningen, 20-10-1928.

~vaarhandelingen:
vrij moderne term. Soms gebruikt als synoniem van scheepsbewegingen en manoeuvres, soms ook heeft het betrekking op het werk van zij die het schip bevaren.
~vaarhendel:
vermoedelijk de handel van een één-handelbediening; dus een handel waarmee men zowel het toerental van de motor als ook de draairichting van de schroef verandert.

Bron: GVB Amsterdam via Nos.nl op dinsdag 15 mei 2018.

~vaarjammer:
ellende bij het varen (in trekschuiten).

Bron: Nicolaas Beets, Camera Obscura, via Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vaarlichaam:
drijvend object dat men voor verplaatsing over water gebruikt of kan gebruiken.

Bron: gtb.ivdnt.org.

~vaarkaart:
'landkaart' met de nadruk op wateren en de belangrijkste gegevens van kunstwerken en vaarwegen. Gewoonlijk waterkaart genoemd.

Lelijk en eigenlijk foutief woord! Men noemt een wegenatlas ook geen rijkaart! Goed men heeft fiets- en wandelkaarten maar daarop staan meestal wel routes uitgestippeld, terwijl dat op waterkaarten voor de beroepsbinnenvaart niet het geval zal zijn.
Overheid: op www.vaarweginformatie.nl

.
Gerelateerde term: electronische vaarkaart.
~vaarklaar:
1> voor vertrek gereed. Vroeger ook vaarvaardig genoemd.

Bron: Anthony van Kampen, Stormnest, een verhaal van de zee. De Boer, 1945. Bijv. blz. 308. | Jarig Cornelis Mollema, Rondom de muiterij op 'De Zeven Provincieën'. Tjeenk Willink, 1934. Via Delpher.nl

2> in staat zijn te varen.

Bronnen: NRC Handelsblad 28-7-1972 | Algemeen Handelsblad 15-10-1958. | Weekblad Paraat, Zeevarend volk zonder schepen om te varen. Amsterdam, 28-07-1945, Via Delpher.nl

~vaarkoers:
de koers, die men, rekening houdend met drift en kompasfouten, moet sturen, om een bepaalde kaartkoers te kunnen volgen.
~vaarles:
(praktijk) onderricht in het varen.
~vaarlicht:
1> ander woord voor stuurlicht.

2> oude term voor navigatielicht/scheepslantaarn.
~vaarlijk:
verouderde en zeer ongewone term voor zowel vaarbaar, als gevaarlijk, stormachtig weer.

Vaarlijk weer in de zin van gevaarlijk, stormachtig, werd voor het eerst rond 1600 gebruikt. Een 100 jaar later wordt het echter vertaalt naar het Frans als vaarbaar weer. Latere vermeldingen wijzen vaak meer in de richting van gevaarlijk, zodat ik geneigd ben aan te nemen dat 'vaarbaar' op een vergissing berust.
Bronnen o.a.: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. onder 'varen IV' en 'Vaarlijk' | Vermoedelijk één der werken genoemd in de bronnenlijst.

~vaarmaneuvre:
kortstondige beweging in een bepaalde richting. Zie verder bij manoeuvre.
~vaarmanoeuvre:
kortstondige beweging in een bepaalde richting. Zie verder bij manoeuvre.
~vaarmanouvre:
kortstondige beweging in een bepaalde richting. Zie verder bij manoeuvre.
~vaarongeluk:
weinig gebruikte term voor een willekeurig ongeval waar een vaartuig bij betrokken is. Vaak betreft het een aanvaring.

Oudste vermelding die ik kon vinden: Eilanden-nieuws. Christelijk streekblad op gereformeerde grondslag, 3 januari 1958.

~vaarperiode:
aaneengesloten aantal dagen waarbinnen men regelmatig vaart, dit in tegenstelling tot een aaneengesloten aantal dagen waarin men niet of slechts bij uitzondering vaart. Zie ook: vaarseizoen.

De hierna genoemde dienst wenst onderscheid te maken tussen wat, onderandere onder woonvaartuigbewoners, ook wel 'liggers' en 'vaarders' genoemd worden.
Bron: Gemeentelijke woningdienst Amsterdam: plan van uitbreiding van de overzijde van het IJ, ca. 1928. Via Delpher.

~vaarplan:
dienstregeling die door bepaalde schepen gevolgd wordt, dan wel door een schipper opgesteld schema van de verwachtte aankomst bij een aantal te passeren punten. Zie ook: vaarschema.
~vaarplicht:
de plicht om in voorgeschreven gevallen te varen.

Vaarplicht geldt over het algemeen voor alle vaartuigen die van belang zijn voor het openbaar vervoer. Vaarplicht kan echter ook opgenomen zijn in (langdurige) vervoerscontracten.

~vaarpolder :
een polder waarin het transport (van agrarische 'producten') voor een belangrijk deel over water geschiedt. Het 'tegengestelde' noemt men een rijpolder.
~vaarproef:
proefvaart waarbij de nadruk ligt op de vaareigenschappen. Ook meetvaart genoemd. Zie ook bij proefvaart.
~vaarrecht:
het recht ergens te mogen varen. Meestal van toepassing op het mogen uitoefenen van een bepaalde vaardienst. Soms verwart met vaartrecht.
~vaarregel:
voorschrift inzake de handelswijze die schepen hebben te volgen wanneer zij zich verplaatsen.
~vaarreglement:
1> verzameling van verkeersregels/vaarregels en aanvullende bepalingen, die op het water van kracht zijn.
De belangrijkste reglementen voor de binnenvaart zijn het Binnenvaartpolitiereglement en het Rijnvaartpolitiereglement. Zie ook reglementen.

2>

HET VAARREGLEMENT

: vaarreglement dat tussen 1965 en 1984, op het Nederlandse binnenwater, m.u.v. de grote rivieren en Westerschelde van kracht was. Vaak afgekort tot V.R..

Het VR werd op 3 januari 1966 van kracht. Bron: Vaarreglement, P.A.J. Stadhouders.

~vaarreis:
vervoer van vracht waarbij de reis begint met het laden en eindigt met het lossen van het schip (of de lading?), dit min of meer in tegenstelling tot een vletreis.

Bron: Weekblad Schuttevaer; 08-03-1947. Via Delpher.nl

~vaarrichting:
1> de richting, waarin het schip zich beweegt. Ook koers genoemd.

2> de richting waarin de scheepvaart zich gewoonlijk beweegt.
~vaarroute:
bepaalde opeenvolging van waterwegen die een schip volgt, gevolgd heeft of wenst te volgen.
~vaarschema:
1> dienstregeling die door bepaalde schepen gevolgd wordt. Ook wel vaarplan of vaartabel genoemd.

Niet alleen rondvaartboten, dagpassagiersschepen, e.d. of ponten, beurtschepen, e.d. varen volgens bepaalde dienstregelingen ook in de tank- en containervaart e.d. houdt men zich soms aan vastgestelde schema's.

2> door de schipper verwachtte aankomst bij bepaalde punten, die hij tijdens zijn reis zal moeten passeren. Ook vaarplan genoemd.
~vaarseizoen:
aaneengesloten aantal dagen waarbinnen men regelmatig vaart, dit in tegenstelling tot de aaneengesloten aantal dagen waarin men niet of slechts bij uitzondering vaart. Ook wel vaarperiode genoemd.

De hedendaagse vrachtvaart kent geen vaarseizoenen meer. Vroeger kwam het echter op uitgebreide schaal voor dat men winterrust hield. De gemotoriseerde en stoombeurtvaart ging echter in beperkte vorm ook gedurende winter door.
In de passagiersvaart liggen de kaarten anders, daar werd en wordt hoofdzakelijk gedurende warme maanden gevaren en kent men dus nog steeds een vorm van 'winter'rust.
Ook een groot aantal toeristische overzetdiensten hebben slechts een beperkte periode waarin gevaren wordt.

Gerelateerde term: winterrust.
~vaarsloot:
bevaarbare sloot.

Vroeger kende polders meestal een aantal vaarsloten die als verkeersaderen gebruikt werden en een aantal sloten die bijna uitsluitend een functie voor de afwatering hadden.

~vaarsnelheid:
de snelheid van een vaartuig ten opzichte van de wal. Zie ook: vaart. [Afbeelding: bord maximum vaarsnelheid] Vermoedelijk per ongelijk ook weleens vaartsnelheid genoemd.
~vaarspoor:
door de passage van een vaartuig veroorzaakte zichtbare verandering in oppervlakte, kleur, samenstelling of structuur van het (al dan niet bevroren) water achter het schip.

Met dit vrij moderne en mogelijk uit het Vlaams afkomstige woord bedoelt men meestal het zog, dan wel het schroefwater dat achter een schip zichtbaar is.
In sommige gevallen gebruikt men de term voor de 'geul' die een door het ijs varend schip openbreekt of het modderspoor dat in het water zichtbaar wordt wanneer een schip op ondiep water vaart.

Gerelateerde term: wamen.
~vaarstok:
lekenterm voor vaarboom.
~vaart:
1> algemene term voor snelheid.

VAART LOPEN

: ten opzichte van de wal vooruit komen.

VAART DOOR HET WATER LOPEN

: ten opzichte van het water, vooruitkomen.

UIT DE VAART ZIJN

: (tijdelijk) niet voor het dagelijkse werk beschikbaar zijn.

VAART MAKEN

:
a> ten opzichte van de wal vooruit komen.

VAART DOOR HET WATER MAKEN

: ten opzichte van het water, vooruitkomen.
b> harder gaan varen.

2> de scheepvaart of het varen. Ondermeer te onderscheiden in: beroepsvaart, beurtvaart, chartervaart, containervaart, distributievaart, lijnvaart, motorvaart, pleziervaart, rondvaart, sleepvaart, stoomvaart, tankvaart, vrachtvaart, zandvaart, zeilvaart, enz.

PARTICULIERE VAART

: de scheepvaart met schepen waarvan de eigenaar tevens de schipper is.

VRIJE of WILDE VAART

: vrachtvervoer per schip, waarbij de schipper, afhankelijk van het aanbod, per reis zelf kan bepalen, wat hij vervoert, voor wie hij vervoert en voor welk bedrag hij het vervoert. Zie verder bij wildevaart.

DE ALGEMENE VAART

: de vaart over alle binnenwateren, dus ook de Wadden- en Zuiderzee. Zie ook: riviervaart, regionale vaart, koloniale vaart, kanaalvaart.

ESTUAIRE VAART

: de vaart in en buiten langs de riviermondingen. Heden ten dage voornamelijk gebruikt voor de vaart tussen Zeebrugge en de Westerschelde. Zie ook bij estuair.

UITSLUITENDE VAART

: het recht om als enige op een bepaald traject een bepaalde vorm van vervoer per schip te mogen onderhouden.

Zowel overzet- als beurtdiensten hadden meestal het recht op uitsluitende vaart. Anderen mochten natuurlijk wel hetzelfde traject varen, maar niet op dat traject dezelfde dienst verlenen. De waterwegbeheerder diende dat recht te waarborgen, maar niet altijd bleken die geneigd passende maatregelen tegen overtreders te treffen.

DE VAART BINNEN DE DUINEN

: de scheepvaart binnen de kustlijn.

DE VAART BUITEN DE DUINEN

: de scheepvaart dicht langs de kust.

DE DROGE VAART

: de vrachtvaart (in tegenstelling tot de visserij).

IN DE VAART ZIJN

: met een vaartuig actief aan de scheepvaart deel nemen.

IN DE VAART BRENGEN

: een schip voor deelname aan de scheepvaart geschikt maken.

3a> een koers of vaarroute. Ondermeer in: van de vaart afwijken.

INGAANDE VAART

: de schepen die de sluis in (zullen) varen.

UITKOMENDE VAART

: de schepen die de sluis uit (zullen) varen.

LEMMERSEVAART

: vooral onder vissers gebruikelijke aanduiding van de route, die de stoombeurtschepen, tussen Amsterdam en De Lemmer, volgden.

KAMPERVAART

: vooral onder vissers gebruikelijke aanduiding van de route, die de stoombeurtschepen, tussen Amsterdam en de monding van de IJssel, volgden.

SCHOKKERVAART

: vooral onder vissers gebruikelijke aanduiding van de route die de stoombeurtschepen, van Amsterdam, bovenlangs Schokland, naar de monding van het Zwarte water, en terug, volgden.
b> de vaart tussen twee havens aan de Zuiderzee, waarbij de vaart genoemd wordt naar de haven waar men op af vaart.

Deze, door vissers gebruikte, term werd gebruikt om het traject waarlangs men gevist had aan te geven. Dus als men als men bijvoorbeeld vanuit Enkhuizen naar Lemmer voer, dan viste men in de Lemmervaart.

4> een tocht per schip.

Bijvoorbeeld in: De vaart duurt ruim een kwartier..
Bron: P.J. Verlee, Loevestein, onze staatsgevangenis: geschiedkundige aanteekeningen. Knierum, 1912, blz. 31. via Delpher.nl

5> een gegraven waterweg; vaak gebruikt als synoniem voor kanaal (zie uitleg aldaar).
Zie ook delf, delte, tocht, greft.
~vaartabel:
ongebruikelijk woord voor vaarschema.
~vaartanker:
minder zwaar anker dat slechts in bepaalde gevallen gebruikt werd. Zie verder bij vaaranker.
~vaartbelasting:
volgens sommige bronnen zoiets als kanaalgeld, volgens anderen gelijk aan vaarbelasting.

In het ene geval betaalt men dus voor het gebruik van een waterweg, in het andere geval betaalt men omdat men een vaartuig heeft.

~vaartbelemmerend:
1> de scheepvaart hinderend.

Bron: Aanvaring en aanverwante onderwerpen door Mr. J.J. van den Dries, uitg. Johannes Jesse, 1924.

2> de snelheid beperkend.

Bron: RTV-noord op 2 mrt 2019. Werd gebruikt in relatie met de groei van waterplanten. | Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. onder Vaart.

~vaartbrug:
een brug over een gegraven waterweg. [Links: Diverse termen inzake bruggen.]
~vaartdieper:
iemand die vaarten uit diept, baggert.

Bron: Handwoordenboek voor de spelling der Hollandsche taal, blz. 666, Petrus Weiland, 1812.
Buiten een vermelding in enkele woordenboeken schijnt deze term niet voor te komen.

~vaartdijk:
de dijk langs een vaart.
~vaartenstelsel:
verzameling van een aantal op elkaar aansluitende en elkaar kruisende kleine vaarwegen.
~vaartgeld:
1> vorm van belasting, die men op sommige vaarwegen, wegens het bevaren ervan, moe(s)t betalen. Zie ook vaartrecht.

Bron o.a.: Schuttevaer 3 april 1920 (Vaartgeld Dedemsvaart)

2> vorm van belasting die men voor de aanleg en het onderhoud van vaarten (binnen bijvoorbeeld een bepaald waterschap) moest betalen.

Bron o.a.: Nieuwsblad van Friesland, 27-02-1933. Via Delpher.

~vaartgemeenschap:
verouderde term voor vaarverbinding.

Verslag der Staatscommissie ingesteld bij Koninklijk Besluit van 2 Juli 1901, No. 44 tot het instellen van een onderzoek naar de wijze van verbetering der spoorwegverbindingen om Amsterdam. Via Delpher.nl

~vaartijd:
1> de tijd die men vaart, mag varen, kan varen of gevaren heeft. Ook varenstijd genoemd.

2> het aantal dagen, weken, maanden of jaren, dat men een functie aan boord van een schip vervuld heeft. Zie ook vaarjaar.

3> het tijdstip van vertrek en/of aankomst van een schip. Zie ook vaartijdenschema.
~vaartijdenbesluit:
wettelijke regeling, waarin de maximum vaartijden voor de diverse exploitatiewijzes vastgelegd zijn.
~vaartijdenboek:
soort logboek, waarin de vaartijden van het schip en de werktijden van bemanning bijgehouden wordt.
Evenals het olieboek ook wel leugenboek genoemd.
~vaartijdenmeter:
instrument dat de bedrijfstijd van de voortstuwing registreert. In de wet een tachograaf genoemd.

Voor zover mij bekend is, behoudens uitzonderingen, de beroepsbinnenvaart sinds 1980-84 verplicht een dergelijk apparaat geïnstalleerd te hebben. In de internationale vaart bestond de verplichting misschien al eerder.

~vaartijdenschema:
de dienstregeling van een vaartuig dat een vast traject aflegt.

Ondermeer genoemd in: WUR rapport: De Bergsche Maasveren anno 2001. | Het vrije volk 09-07-1986.

~vaartkapoen:
volgens het WNT: Schimpnaam voor vaartschippers, scheepslossers en ander ruw volk. Verouderd.
~vaartlopend:
snelheid hebbende.
~vaartmeester:
minder bekend synoniem voor kanaalmeester.
~vaartocht:
tegenwoordig: een, meestal vrij korte, reis, varend afgelegd. (Vaak alleen voor zijn plezier.)
vroeger: door een persoon ondernomen reis per schip. Begin twintigste eeuw ook wel watertocht genoemd.
~vaartol:
vorm van belasting, die men op sommige vaarwegen, wegens het bevaren ervan, moe(s)t betalen. Zie ook vaartrecht. ~vaartpaard:
ongebruikelijk synoniem voor jaagpaard.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vaartpand:
ongebruikelijk synoniem voor kanaalpand.
~vaartraject:
bepaalde vaststaande route die men met een vaartuig gevaren is, gevaren wordt of gevaren zal worden. Vaak heeft dit betrekking op een regelmatige vaart, zoals bijvoorbeeld van beurtschepen.

Bron: o.a. W.A.C. van Dam, Arbeidsbemiddeling in het binnenscheepvaartbedrijf. 1916.

~vaartrecht:
vorm van belasting, die men op sommige vaarwegen, wegens het bevaren ervan, moe(s)t betalen. Ook vaartol, vaargeld of vaartgeld genoemd.
Gerelateerde termen: doorvaartje, kanaalgeld, havengeld.
~vaartschipper:
volgens Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. gelijk aan een gewone binnenvaartschipper. Mogelijk wordt er echter een schipper van de echt kleine binnenvaart, een kanaalschipper bedoelt.
Gerelateerde term: vaartkapoen.
~vaartschuit:
ongebruikelijk synoniem voor trekschuit.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~Vaartse Rijn:
vaarweg tussen de stad Utrecht en de Lek een eindje ten oosten van Vreeswijk. Ook als Vaartsche Rijn geschreven. Oorspronkelijk gegraven in 1127 en toen Rechte Rijn geheten. Rond 1300 werd de vaart een stuk richting Vreeswijk verlegd. Dit laatste stuk staat op sommige kaarten als Vreeswijksen Rijn genoteerd. In 1825 wordt de Vaartse Rijn onderdeel van de Keulse Vaart.
~Vaartse schuit,:
waarschijnlijk de trekschuit van Utrecht (Tolsteegpoort) op De Vaart = Vreeswijk. Ook als Vaartsche schuit geschreven.
~Vaartse veer:
de veerdienst van de trekschuit van Utrecht (Tolsteegpoort/Tolsteegbrug) op De Vaart = Vreeswijk. Ook als Vaartsche veer geschreven en Rijnschuitenveer (Rhynschuytenveer) genoemd.
~vaartsnelheid:
ongebruikelijk synoniem voor vaarsnelheid.

De term is tussen ca. 1890 en 1950 in zwang geweest en ondermeer te vinden in: 'Oliemotoren' J.C. Piek, 1943.

~vaartstreng:
zeer ongebruikelijk synoniem voor jaaglijn (voor het gebruik met paarden).

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vaarttuig:
bepaalde combinatie van zeilen en rondhouten die men op de kanalen gebruikte. Zie ook kanaaltuig.
~vaartuig :
niet exact omlijnd begrip. Volgens een aantal reglementen: een voorwerp, dat bestemd of ingericht is, voor het vervoer over water, van personen en/of goederen, dan wel een drijvend drijvend werktuig of woonschip. Sommige reglementen rekenen echter de laatste twee niet tot de vaartuigen. Soms getypeerd als watertransportmiddel. [Lijst Soorten vaartuigen.]

Voor samenstellingen met vaartuig: gebruik het zoekvenster, typ 'vaartuig', kies 'zoek in Binnenvaarttaal', en klik op 'ZOEK'.

De term schip en helaas ook de term boot worden geregeld als synoniem gebruikt. Een wat meer dichterlijk synoniem is de term hulk.
Het verdient de voorkeur de term vaartuig te gebruiken wanneer men zowel boten, als ook schuiten en/of schepen in één begrip wenst samen te voegen. UITLEG.

Alhoewel het begrip in het B.P.R. gehanteerd wordt, is het daar niet gedefinieerd. Ook het Burgerevacueeslijk Wetboek lijkt (anno 2010) het begrip vaartuig niet te kennen!

KLEIN VAARTUIG

: voor velen een rekbaar begrip, maar volgens het B.P.R. een vaartuig met een lengte van minder dan 20 m. wat grotere lengte heeft, is dan een

groot vaartuig

.

OPEN VAARTUIG

: een vaartuig zonder dekken of opbouwen; een boot, soms een schuit.

GEDEKT VAARTUIG

: vaartuig met gangboorden en/of duidelijke dekken; een schip, soms een schuit.

KOLONIAAL VAARTUIG

: vaartuig, in voormalige overzeese Rijksdelen, die min of meer in overheidsdienst voeren.

Bron: De West, Nieuwsblad uit en voor Suriname, 19-05-1922.

DOOR SPIERKRACHT VOORTBEWOGEN VAARTUIG

: term uit de reglementen voor een vaartuig, dat op dat moment alleen door spierkracht voortbewogen wordt. In de volksmond vaak aangeduid als 'roeiboot'.
Gerelateerde termen: verhalen, bomen, jagen, roeien, wegen, wrikken, pagaaien.
~vaartuigendepot:
in 1939 opgerichte kantoren, te Amsterdam en Rotterdam, dat het vorderen, verdelen en inrichten van schepen ter transport van evacuées bij een mogelijke oorlog moet organiseren. Dit alles is een voortvloeisel van het 'Voorschrift afvoer Burgerbevolking'. Voor dit doel werden voornamelijk sleepkempenaars uitgekozen. Daarbij waren natuurlijk ook een aantal sleepboten nodig. Gerelateerde term evacuatieschip.

Bron: Barend van Lange, Binnenvaart in oorlogstijd. Schuttevaer Maritiem, 1995.

~vaartuigendienst:
onderdeel van de Koninklijke Landmacht dat de diverse vaartuigen van dit legeronderdeel in beheer had. Zie ook rijksvaartuigendienst.
~vaartuigenverhuur:
het verhuren van vaartuigen. Ook vaartuigverhuur, maar vaker schuitenverhuur genoemd.
~vaartuigenverhuurderij:
persoon of bedrijf dat zich bezig houdt met het verhuren van vaartuigen. Vaak schuitenverhuur genoemd.
~vaartuigverhuur:
het verhuren van vaartuigen. Ook vaartuigenverhuur maar vaker schuitenverhuur genoemd.
~vaartuigverhuurderij:
persoon of bedrijf dat zich bezig houdt met het verhuren van vaartuigen. Ook vaartuigenverhuurderij maar vaker schuitenverhuurderij genoemd.
~vaartwal:
de oever van een vaart.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vaartzeil:
zeil dat gebruikt werd op kleine smalle wateren. De term werd voornamelijk gebruikt voor een gaffelzeil van een lichte kwaliteit doek, meestal met een korte rechte gaffel en zonder giek. Soms ook een Drent of een Drentstuig genoemd.
Gerelateerde termen: vaarttuig, Drentse fok, Drentse gaffel, zeetuig.
~vaaruur:
periode van zestig minuten waarin men met het varen bezig geweest is of werkelijk gevaren heeft.

In wettelijke regelingen zijn vaaruren uren waarin men werkelijk gewerkt heeft. De tijd dat men ergens ligt te wachten telt niet (altijd) mee. In het normale gesprek is het meer het aantal uren die men gevaren heeft van het moment van vertrek tot het moment dat men op de gewenste plaats ligt. Het wachten op sluizen en bruggen e.d. telt men dan vaak wel mee.

Gerelateerde term: draaiuur.
~vaarvaardig:
zover gereed dat men er mee kan (gaan) varen. Verouderde term voor vaarklaar.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vaarvakantie:
een vakantie waarbij het varen en het verblijf aan boord van een schip een wezenlijk onderdeel van de vakantie vormt. Soms geschreven als vaarvacantie.
~vaarveiling:
veilinggebouw waar de aangevoerde goederen terwijl ze nog in de schuiten liggen geveild worden.

Het gaat hierbij veelal om groentenveilingen in Noord- en Zuid-Holland.
De term lijkt pas rond 1970 in gebruik te komen. Oudst gevonden vermelding: Leeuwarder courant, 10-08-1972

~vaarverbinding:
1> een bevaarbare doorgang die twee wateren verbindt. Vroeger ook wel vaargemeenschap genoemd.

Het waterstaatsverleden van de provincie Groningen door J. Kooper, Wolters 1939.

2> een regelmatig contact dat met een vaartuig tussen twee of meer plaatsen onderhouden wordt.

Een pont onderhoudt bijvoorbeeld een vaarverbinding, maar ook deden de lijndiensten dat.

~vaarverbod:
verbod om een bepaald water (gedurende bepaalde tijd) te bevaren. Tijdelijke vaarverboden zijn in periodes met ijsgang vrij gebruikelijk.
~vaarvergunning:
bewijs dat men dient te hebben om in bepaalde gebieden te mogen varen.
Gerelateerde term: motorvaartvergunning.
~vaarverleden:
de periode dat iemand gevaren heeft.
~vaarvlag:
1> vlag, die op één of ander wijze, iets met het schip te maken heeft. Over het algemeen worden 'reclame'vlaggen van de schippersbond, de onderlinge of de transportmaatschappij, waarbij men aangesloten is, als mede de naamwimpel en de rederijvlag van de rederij waarvoor men vaart of de vlag van de fabrikant van de hoofdmotor tot de vaarvlaggen gerekend.

Vroeger werd de vaarvlag ook als ankersein gebruikt.

2> in België, binnen het werkingsgebied van het Algemeen Reglement der Scheepvaartwegen van het Koninkrijk: een vlag, gelijk aan onze oude sleepvlag ook bekend als de blokvlag, die men tijdens het varen duidelijk zichtbaar op het voorschip moet voeren. Voor de beroepsvaart is deze verplichting in 2006 afgeschaft.

Mogelijk wordt deze vlag ook kanaalvlag genoemd.

~vaarwater :
1> elk water, of bepaald gedeelte van een water, dat bevaren wordt. Ook waterweg genoemd. Zie ook bij: water.
gerelateerde termen: hoofdvaarwater, nevenvaarwater, grootscheepsvaarwater, betonning, doorvaart, hoofdvaarroute, vaardiepte, vaargeul, vaarroute, vaarsloot, vaart, vaarwaterdiepte, vaarwatermarkering, vaarwaterzijde, vaarweg, vaarwegbeheerder, vaarwegbreedte, vaarwegdiepte, waterweg, enz.

BETOND (VAAR)WATER

: water, waarop de te volgen route door middel van bakens en boeien aangegeven is.

BLIND VAARWATER

: een vaarwater zonder bakens, hetgeen bij de meeste vaarwaters het geval is.

VERLICHT VAARWATER

: een betond vaarwater, waarvan enkele bakens of boeien van een licht voorzien zijn.

Het NIEUWE VAARWATER

: soort omleiding waarmee men de hindernis die het Binger Loch vormde kon omvaren. Het vaarwater heeft vanaf 1860 tot 1974 bestaan.

2> de koers, die men voorheeft te varen. [Lijst: Uitdrukkingen e.d.]

3> het spoor dat het schip in het water (tijdelijk) achterlaat. Zie ook vaarspoor, kielzog.
~vaarwaterdiepte:
vrij ongebruikelijke term voor de waterdiepte, ofwel voor de vaardiepte.
~vaarwatermarkering:
algemene benaming voor een bebakeningsstelsel of een combinatie van verschillende bebakeningsstelsels.
~vaarwaterversperring:
object of een verzameling daarvan, dat de doorvaart van schepen (meestal tijdelijk) onmogelijk maakt. Dit kan bijvoorbeeld de stadsboom, een tolketting, een blokkadeactie of een schipbrug zijn.
~vaarwaterzijde:
die zijde van een vaartuig die naar het midden van het vaarwater gekeerd is. De andere zijde noemt men de landzijde, walzijde of bij Waalschokkers e.d. soms ook de vangzijde.
~vaarweer:
1> geschikt weer om bij te varen. Ook vaarbaar weer of vaarlijk weer genoemd.

2> eind 16de eeuw gebruikt in de zin van geVAARlijk weer.
~vaarweerstand:
lekenterm voor de totale weerstand die een drijvend voorwerp bij verplaatsing in het water ondervindt. Gebruikelijker is het om van scheepsweerstand te spreken.
Gerelateerde term: golfweerstand.
~vaarweg:
een vaarwater, een vaarroute of een scheepvaartweg.

Bronnen: Website Rijkswaterstaat Vaarwegen in Nederland | vaarweginformatie.nl.

OPEN VAARWEG

: vaarweg die een doorvaarthoogte toestaat van 30 meter of meer. Ook bekend als Staande-masten-route.

Bron: Richtlijnen vaarwegen 2017, onder redactie van drs. O.C. Koedijk, m.m.v. A. van der Sluijs, MSc en ing. M.L.W. Steijn, uitgave: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving, Rijswijk.

~vaarwegbegrenzing:
min of meer juridische term,
~vaarwegbeheerder:
min of meer juridische term, waarmee de hoofdverantwoordelijke voor het vaarwater aangeduid wordt. Zie verder bij waterwegbeheerder.
~vaarwegbreedte:
de afstand tussen de oevers, of de door bakens aangegeven begrenzing, van een vaarwater. Zie ook: bodembreedte.
~vaarwegdiepte:
de afstand tussen het wateroppervlak en de bodem van een vaarwater. Zie ook bodembreedte.
~vaarwegennet:
verzameling van een flink aantal op elkaar aansluitende vaarwegen. Meestal gaat het daarbij om gelijkwaardige vaarwegen. Ook bekend als vaarwegennetwerk.
~vaarwegennetwerk:
verzameling van een flink aantal op elkaar aansluitende vaarwegen. Zie ook bij vaarwegennet.

Bronnen: rok.rwskennisbron.nl, | bureauvoorlichtingbinnenvaart.nl, | cbs.nl, | rijkswaterstaat.nl (Allen op 31-12-2024)

~vaarweginformatie:
informatie die voor het bevaren van een bepaalde vaarweg informatie van belang kan zijn.

De vaarweginformatie omvat meestal de maximale toegelaten scheepsafmetingen als mede de bedieningstijden van de kunstwerken.

~vaarweggebruiker:
een ieder die met een vaartuig op de openbare vaarwateren, die voor het scheepvaartverkeer open staan, vaart. Ook waterweggebruiker genoemd.
~vaarwegmarkering:
het geheel van bebakening en voor de waterweggebruiker aangebrachte verkeerstekens en aanwijzingen.
~vaarwegnetwerk:
het geheel van met elkaar verbonden vaarwegen (binnen een bepaald gebied).

Mijnsinziens dient men echter van vaarwegennetwerk te spreken.
Bron: Richtlijnen vaarwegen 2017, onder redactie van drs. O.C. Koedijk, m.m.v. A. van der Sluijs, MSc en ing. M.L.W. Steijn, uitgave: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving, Rijswijk.

~vaarwegprofiel:
een schematische dwarsdoorsnede van een vaarweg.

In de tekening: Voormalige vaarwegprofielen Noordzeekanaal tot 1907. Bron: Driekwart eeuw Noordzeekanaal, door Mr. G.M. Greup, Kamer van Koophandel 1951.

Gerelateerde term: dwangpunt.
~vaarwegverruiming:
een vaarweg voor grotere of een groter aantal schepen geschikt maken.

Bron: Richtlijnen vaarwegen 2017, onder redactie van drs. O.C. Koedijk, m.m.v. A. van der Sluijs, MSc en ing. M.L.W. Steijn, uitgave: Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving, Rijswijk.

~vaarwerk:
1> de gehele bezigheid van het vervoer te water.

2> afspraak tot het vervoer per schip van lading(en).

De term wordt ondermeer gebruikt om onderscheid te maken tussen vaarwerk, vletwerk en lichterwerk.
Bron: Weekblad Schuttevaer 11-01-1930, via Delpher.nl

~vaarwijzer:
almanak of handboek met vaarweginformatie en vaak ook overzichtskaarten.

Door de overheid werd ondermeer uitgegeven "Wegwijzer voor de binnenscheepvaart".

~vaarwind:
het langsstromen van de lucht, veroorzaakt door de beweging van het vaartuig.
~vaarzone:
onder andere door G.J. Schutten gehanteerd begrip, voor een gebied waarin scheepstypes, behorend tot dezelfde bouworde voorkomen. Zie ook maritiem cultuurlandschap.
~vacuumboot:
vaartuig met een installatie waarmee men vloeistoffen of poeders zuigt. Vaak ook pompboot genoemd. In aanmerking komen ondermeer: een cementpompboot en een bilgeboot/milieuvaartuig.

Term voorkomend in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~vacuumpomptankschip:
vaartuig met een installatie waarmee men vloeistoffen of poeders zuigt, waarbij deze stoffen in eigen ladingtanks opgeslagen kan worden. In aanmerking komen ondermeer: een cementpompboot en een bilgeboot/milieuvaartuig. Ook als vacuumschip en vacuumboot bekend.

Term voorkomend in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~vacuumschip:
vaartuig met een installatie waarmee men vloeistoffen of poeders zuigt. Ook pompboot genoemd. In aanmerking komen ondermeer: een cementpompboot en een bilgeboot/milieuvaartuig.

Term voorkomend in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~vadem:
1a> lengtemaat; ca 1,85 meter. Ook vaam genoemd. [Overzichtje Oude maten.] Volgens oude bronnen is een vadem één honderdste van een kabellengte en één duizendste van een zeemijl, dus 1,852 meter.
b> de afstand tussen de toppen der middelvingers bij geheel gespreide armen; ook wel de lengte van een met duim en wijsvinger van elke hand, strak gehouden touw. Hetgeen van persoon tot persoon flink kan verschillen.

Onder andere in: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

2> volumemaat voor hout: 350 x 80 x 20 cm.
~vademen:
1> de lengte of diepte van iets (in vadems) meten. Ook vamen genoemd.

2> de lengte van een lijn, garen of touw bepalen door het met gestrekte armen af te passen. Ook vamen genoemd.
~vak:
1> plaatselijke term voor elk net dat een onderdeel vormt van een zegen. Ook pand genoemd. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

2> ruimte tussen twee opeenvolgende leggers en zaadhouten. Zie ook vulling.

3> verkorting van riviervak; een bepaald herkenbaar deel van een rivier.

GERICHT VAK

een rechtgetrokken stuk van de rivier; een bochtafsnijding.

Genoemd in: Reglement van Policie voor den scheepvaart op den Rijn van Bazel tot in zee 1851.

Gerelateerde term: kanaalpand.
~vakantienummer:
een laag beursnummer, dat men verworven heeft, doordat men vakantie hield.
~vakantieschip:
1> vaartuig, meestal een voormalig motorvrachtschip, ingericht om met groepen meerdaagse reizen te maken. [Afbeeldingen]

De term wordt gebruikt om onderscheid te maken met wat men over het algemeen een charterschip noemt.

Gerelateerde term: kanotel, kampeerboot, kampeerschip, motorkampeerschip, .

2> voormalige bedrijfsvaartuig dat voor recreatieve doeleinden gebruikt wordt.
~vakantievloot:
verzameling van vakantieschepen; in het bijzonder vrachtschepen die gedurende de zomermaanden met passagiers varen en daartoe in meer of mindere mate voor verbouwd worden.

Term aangetroffen op kustvaartforum.com.
Vakantiegangers gedurende de zomervakanties meenemen op een omgebouwd vrachtschip kwam zo tegen 1950 in zwang. Tien jaar later was de vraag naar comfort gedurende de vakantie zo gestegen, dat steeds weer ombouwen minder interessant werd en men meer permanente verbouwingen aanbracht. De prijs van de reis en daarmee het publiek veranderde daardoor natuurlijk wel.

~Vakgroep Binnenlandse Beurtvaart:
vakgroep die het vervoer van de ladingen regelde, de te varen trajecten en de samenstelling van sleepcombinaties bepaalde en tevens de vrachtprijzen en vergoedingen vaststelde. Het was onderdeel van de Bedrijfsgroep Binnenscheepvaart en dit was tussen 19-2-1942 en 1950? weer een onderdeel van het Directoraat-Generaal van Scheepvaart. Zie ook Vakgroep Nederlandse Beurtvaart en Nederlandsch BinnenvaartBureau.

Bron: nationaalarchief.nl | Weekblad Schuttevaer 7-3-1942 via Delpher.nl | Document Firma T. de Hoog, Gouda, d.d. 22 maart 1946. [afbeelding]

~Vakgroep Internationale vaart:
onderdeel van de Bedrijfsgroep Binnenscheepvaart. Iedereen die lading tussen Nederland en het buitenland vervoerde, was verplicht zich bij deze, in Rotterdam gevestigde, vakgroep aan te melden. De ondernemers diende lid te zijn van de Vereniging Centraal Bureau voor de Rijn en Binnenvaart of van de Nederlandse Particuliere Rijnvaart Centrale. Het Buitengewoon Rijnvaartoverleg moest voor een juiste afhandeling van zaken zorgen.
De vakgroep regelde ondermeer de verdelingen van de vracht en bepaalde de vergoedingen. Binnenlandse reizen op Rijn, Waal en IJssel behoorde niet tot de internationale vaart. Dit betekende dus het einde van het zogenaamde Rijnvaartlek.

Bron: nationaalarchief.nl | Weekblad Schuttevaer 7-3-1942 via Delpher.nl

~Vakgroep Nederlandse Beurtvaart:
belangenbehartigingsorganisatie van Nederlandse beurtdiensten. De organisatie was in maart 1946 aan de Stationsweg 147 te 's-Gravenhage gevestigd.

Misschien een vergissing en bedoelt men: Vakgroep Binnenlandse Beurtvaart, maar mogelijk is ook dat er tussen 1941 en mei 1945 een naamswijziging geweest en de ambtenarij daar nog niet geheel aan gewend was en dat daarom de documenten van T. de Hoof twee verschillende namen toont.
Bron: Document Firma T. de Hoog, Gouda, d.d. 22 maart 1946. [afbeelding]

~Vakgroep Personenvervoer binnenland:
onderdeel van de Bedrijfsgroep Binnenscheepvaart. Iedereen die zich bezig hield met het vervoer van personen over het binnenwater diende zich bij deze vakgroep aan te melden. De vakgroep was te 's-Gravenhage gevestigd.

Bron: Weekblad Schuttevaer 7-3-1942 via Delpher.nl

~Vakgroep Sleepvaart:
onderdeel van de Bedrijfsgroep Binnenscheepvaart. Iedereen die een sleepboot of duwboot bezat, diende zich bij deze vakgroep aan te melden. De vakgroep was te Rotterdam gevestigd.

Bron: Weekblad Schuttevaer 7-3-1942 via Delpher.nl

~Vakgroep Binnenlandse Wilde Vaart:
onderdeel van de Bedrijfsgroep Binnenscheepvaart. Iedereen die per vaartuig goederen vervoerde tussen in Nederland gelegen plaatsen en daarbij geen beurtvaart bedreef, als mede zij die op het Nedelrlandse binnenwater een vaartuig voor opslag in bedrijf had, diende zich bij deze vakgroep aan te melden. De vakgroep was te Rotterdam gevestigd. Tot deze groep behoorden dus ook zij die zich bezig hielden met relatievaart, tankvaart, campagnevaart en bijzonder vervoer.

Bron: Barend van Lange, Binnenvaart in oorlogstijd. Schuttevaer Maritiem, 1995. | Weekblad Schuttevaer 7-3-1942 via Delpher.nl

~Vakopleiding Transport en Logistiek, V.T.L.:
instelling die in 1995 de beroepsopleidingen binnenvaart van het Koninklijk OnderwijsFonds voor de scheepvaart en hun opleidingsschepen overnam. In 2004 werden de schepen overgedragen aan het Scheepvaart en Transport College, Rotterdam.
~vakwerkbrug:
brug hoofdzakelijk bestaande uit staalprofielen, die gezamenlijk vierkanten, rechthoeken en driehoeken vormen. Een bekend voorbeeld hiervan is de Baileybrug.

Foto: Polygoon, Stadsarchief Amsterdam, bestand: AANB05120000001, rechtenvrij.
Bron: o.a. Vraagstukken over toegepaste mechanica. Nijhoff, 1948. Via Delpher.nl

~val:
1> touw of staaldraad, waarmee iets gehesen, of waarmee de stand van de zeilen beïnvloed wordt. Vroeger was dat vaak eigenlijk de loper van een takel.
a> inzake het zeil Ook zeilval, zeilsval of zeileval geheten. Men kent ondermeer: de fokkeval, de grootzeilval, de rakkeval, de katteval, de kluiverval, de piekeval, de binnenval en de klauwval. Tot in de negentiende eeuw ook kardeel genoemd.

De vallen van natuurlijke touwvezels werden meestal smeetswijze uitgevoerd; men sprak daarom soms van smeetsvallen.

b> verder zijn er ondermeer de gaffelgaarden, de geien, de lichtval, de dierick, de dirk of kraanlijn, het toppenend, het triplijn, de zwaardval en de katteval.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

2> daling van het peil van een rivier of getijdewater. Zie ook: verval.

3> de mate waarin iets uit het lood staat. Vaak ook valling genoemd.

4> het beweegbare deel van beweegbare bruggen en als ook van stuwen. Zie ook valschut.
~valblok:
blok waardoor een val loopt.
~valdavit:
davit, die bij het strijken naar buiten klapt en bij het hijsen weer naar binnengetrokken wordt. Zie bij klapdavit.

Op zeeschepen gebruikt men meestal twee davits per boot, maar op binnenvaartschepen kon men vaak met één davit volstaan.

~valdeur:
verticaal bewegende schuif in een sluis, waterpoort of stuw. Een hefdeur. [Links: Diverse termen inzake sluizen en stuwen.]

Bron o.a.: Van Dale, Handwoordenboek der Nederlandsche taal, Nijhof 1948, blz. 800. Via Delpher

~vallaat:
een soort sluis. Oude term voor verlaat.
~vallaatmeester:
hoofdverantwoordelijke van een verlaat.
~vallen:
1> van zuiver verticaal afwijkend.

EEN VALLENDE STEVEN

: een steven die voorover helt.

EEN VALLEND HEK

: een hek dat achterover helt.

EEN MAST LATEN VALLEN

: een mast iets (meer) achterover zetten.

2> zakken.

VALLEND WATER

:
a> een dalende waterstand.
b>

VALLEND TIJ

: eb.
Gerelateerde term: wassen.

3> verkorting van afvallen; meer met de wind mee gaan zeilen, ruimen.

4> commando dat gegeven wordt wanneer men het anker moet laten vallen. Zie ook lekko.
~vallenlier:
lier waarmee men de vallen bedient. Vrij onbekende term voor tuiglier.
Gerelateerde term: vallier ~vallicht:
constructie waardoor van bovenaf licht in een ruimte valt. Een koekoek of hemellicht.
~vallier:
lier(tje) voor één enkele val.

In de beroepsvaart weinig voorkomend. In de zeilsport vrij gebruikelijk.

~valling:
de mate waarin iets afwijkt van verticaal. Zie ook: vallen en val.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~valom:
volgens een enkeling een in Friesland gebezigd synoniem voor overhaal.

De term zou de reden zijn waarom de plaats in Friesland 1 km ten zuiden van Dokkum zo genoemd wordt. Geen van de mij bekende bronnen kennen de term echter als synoniem voor overhaal.

~Valomster praam:
een Friese praam met zeiltuig. Ook bekend als Veenwoudster praam.
~valproef:
test waarbij men het vaartuig van enkele meters hoogte, op het water, laat vallen. Alleen toegepast bij snelle reddingboten.
~valreep:
1> in de oude zeevaart: een van knopen voorzien touw, dat langs de buitenboordstrap hing, tevens de naam voor de opening in de verschansing bij deze trap. [Lijst: Uitdrukkingen e.d..]

2> ongebruikelijke term voor een trap, waarlangs men aan boord komt of voor een touwladder.

3> vooral onder watersporters: een loopplank.
~valreepsknoop:
bepaalde kardeelknoop.
~valreeptrap:
een trap die men buitenboord kan hangen.

Het is niet echt duidelijk of dit een trap met treden MOET zijn. In de bron wordt ook een relingtrap genoemd, hieruit zou men op kunnen maken dat de valreeptrap alleen een touw of draad als houvast biedt.
Genoemd in: Inventarislijsten van goederen op IJsbrekers I en II, 1893 - 1921, Stadsarchief Amsterdam.

Gerelateerde term: buitenboordtrap.
~valschut:
stuw die met een valdeur geregeld wordt.
~valsluis:
sluis met een valdeur, een hefdeur.

Spuikommen werden vaak met val- of toldeuren gesloten.

~valsluiting:
sluiting met een tweede pen, of een dwarsverbinding, bovenin de beugel. Hiermee wordt voorkomen dat de sluiting uit het oog van de val schiet wanneer de sluiting geopend wordt.
~vamen:
een lengte in vadems bepalen. Zie ook vademen.
~Van der Schuijt, Van der Boom en Stanfries NV:
Zie bij Schuijt, Van der, enz......
~vang:
1> constructie met een stalen band, die rond een draaiende schijf geklemd kan worden, waardoor deze schijf geremd of gestopt kan worden. Ook bekend als bandrem, bandstopper en remband. [Afbeelding]

De vang bestaat uit een spindel met handwiel of een hefboom, waarmee een remband aangetrokken kan worden. De remband, die éénzijdig vast zit, ligt meestal rond een speciaal geconstrueerde schijf, de remschijf, die op de te remmen as, of aan het te remmen voorwerp, bijvoorbeeld een schijf of verhaalkop, vast zit. De spindel met handwiel wordt soms wel aanzethandel genoemd.

2> willekeurige constructie waarmee een draaiend onderdeel, bijv. de schroefas, gestopt of geblokkeerd kan worden.

3>

OP VANG STAAN

: gezegd van visnetten wanneer zij in de visstand staan en er dus vis gevangen kan worden.
~vanghaak:
vermoedelijk de haak aan het stoptouw dat op sleephellingen gebruikt werd. Ook wel hellinghaak genoemd.

Zie beschrijving bij hellingijzer.

~vanghok:
van visnetten geconstrueerde ruimte waarin de vis uiteindelijk gevangen raakt en met de vangkuil of het net van de kamer zelf opgevist wordt. Onderdeel van de haringkamer of haringkom. Soms ook vangkamer genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1 Inleiding, blz.27. Van Kampen & zn, 1982.

~vangkamer:
van visnetten geconstrueerde ruimte waarin de vis uiteindelijk gevangen raakt en met de vangkuil of het net van de kamer zelf opgevist wordt. Onderdeel van een fuik, de haringkamer en haringkom. Soms ook vanghok genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1 Inleiding, Hoorn Van Kampen & zn, 1982.

~vangkuil:
visnet op de bodem van de vangkamer dat in verticale richting opgehaald kan worden en zo doende de in de vangkamer verzamelde vis opschept.

Ondermeer vermeld bij: historiegaasterland.nl

~vanglijn:
1a> touw, waaraan men de bijboot sleept. Ook bootstouw genoemd.

Genoemd in: Staatsblad van het Koningrijk der Nederlanden. 1882 via Delper.nl

b> in de Zuiderzeevisserij: de lijn waarmee de vlet, de dochterboot tijdens het vissen met het moederschip verbonden is. Tijdens de reis van aan naar het visgebied werd de boot gesleept met de sleeplijn.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1 Enkhuizen. Van Kampen & zn, 1982.

2> minder gebruikelijke term voor een gaffelgaarde.

3> sterk verouderde term voor meertouw, landvast.
~vangnet:
visnet waarvan de mazen dusdanig groot zijn dat de vis er in verstrikt kan raken, in het bijzonder het binnenste, tussen de ladderingen hangende net, bij een drijfnet. Zie ook boezem. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]
~vangpositie:
1> van het visgerei: in die toestand waarin er vis gevangen kan worden.

2> met een vaartuig in een dusdanig positie verankerd liggen dat men kan gaan vissen.

De term wordt bijna uitsluitend bij de ankerkuilvisserij gebruikt.

~vangsel:
datgene aan vis dat gevangen is. De vangst.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~vangst:
het totaal aantal of gewicht aan gevangen vis.
Gerelateerde term: dagschot.
~vangstmethode:
de wijze waarop men vis tracht te vangen. Gebruikelijk is de term vismethode.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 3. Huizen, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~vangstpakket:
verzameling van hoeveelheden verschillende soorten vis, die gevangen is.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Harderwijk, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~vangstpremie:
boven op het loon ontvangen bedrag dat, meestal aan het eind van het seizoen, aan vissers in loondienst uitbetaald werd.
Zie ook koppengeld.
~vangsttechniek:
de wijze waarop men vis tracht te vangen. Gebruikelijk is de term vismethode.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 3. Huizen, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~vangzijde:
die zijde van een vissersvaartuig waar gewoonlijk het vistuig uitgezet en binnengehaald wordt.
~varen:
zich of iets, met een vaartuig verplaatsen. Soms ook lopen of stevenen genoemd. Terwijl men vroeger ook van boegen sprak. [Lijst: Uitdrukkingen e.d..] Naar wijze van voortstuwing te onderscheiden in: bomen, duwen, gekoppeld varen (zie hieronder), jagen, kloeten, kruisen, laveren, roeien, stevelen, schroeven, slepen, verhalen, wegen, wrikken, zeilen, e.d.
[Links: Diverse termen inzake het varen].

BLIND VAREN

: uitsluitend op wat de navigatie-instrumenten aangeven, zijn weg trachten te vinden.

BRUTAAL VAREN

: (in de ogen van anderen) risico's nemen.

DE STROOM DOOD VAREN

: ongeveer net zo hard, als het water stroomt, tegen de stroom in varen. Het schip verplaatst zich t.o.v. het land, dan niet. Men kan ook de wind dood varen. Zie aldaar.

GEKOPPELD VAREN

: met twee (soms meer) vaartuigen, die bij elkaar langszij vastgemaakt zijn, varen. [Afbeelding]

HET WATER DUN VAREN

: nooit rust nemen, maar zo veel mogelijk reizen per jaar trachten te maken.

IN DE AANHANG VAREN

: (in de Rijnsleepvaart) gesleept worden.

ONDER TUIG VAREN

: van vissersschepen: zich niet vissend met de zeilen verplaatsen.

Ondermeer genoemd bij Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

OP GELIJKE HOOGTE VAREN

: op enige afstand, naast een ander schip varen. Ook bijhouden genoemd.

OP DE HANG VAREN

: tijdens de afvaart de buitenbochten nemen.

OP DE HOEK VAREN

: tijdens de opvaart de binnenbochten nemen.

OP HET RADAR VAREN

: tijdens het varen voor de navigatie voornamelijk van het radar gebruikmakend.

OP (het) ZICHT VAREN

: tijdens het varen over groot water steeds de oever en/of bakens in het oog houden.

TE BERG VAREN

: op de Rijn e.d.: stroomopwaarts varen. Zie ook bergvaart.

TE DAAL (of dal) VAREN

: op de Rijn e.d.: stroomafwaarts varen. Zie ook daalvaart.

VERKEERDE-WAL-VAREN

: (in de vaarrichting gezien) langs de linkerkant van het vaarwater varen. Zie verder bij verkeerde-wal-varen.

ZICH VAST of OMHOOG VAREN

: met het schip op een ondiepte varen.
~varend:
aan het varen zijnd.

Volgens de wet (BPR) echter: niet ten anker of gemeerd liggend noch vastgevaren. Dus een schip wat een beetje ligt te dobberen of wat ronddrijft is varend!

Zie ook: zelfvarend.

VARENDE LEERLING

: leerling die, via een walschool, ligplaatsonderwijs volgt.

VARENDEN

: zij die, min of meer, hun vaste woonplaats aan boord van een varend schip hebben. Zij die slechts tijdelijk aan boord verblijven noemt men, opvarenden.

VAREND MONUMENT®

:
a> predicaat, dat diverse eigenaren van oude, voormalige, beroepsvaartuigen graag aan hun schip geven.
b> door bepaalde instellingen, waaronder de FONV, en tegenwoordig (2020) ook het FVEN gehanteerd predicaat voor schepen die voldoen aan een aantal, in overleg met behoudsorganisaties opgestelde criteria. [Website.]

Het begrip Varend Monument® is beschermd en mag alleen worden gebruikt om schepen aan te duiden die voldoen aan specifieke criteria en als zodanig zijn ingeschreven in het Nationaal Register Varende Monumenten; tegenwoordig (2023) Register Varend Erfgoed Nederland [LINK] geheten.

Zie ook: museumstatus.
~varenden:
zij die in de binnenvaart opgegroeid zijn of hun dagelijks leven aldaar aan boord slijten. Ook gebruikt als synoniem voor opvarenden.

Bronnen o.a.: A.A. Kleijn, De Rijn: Mannheim-Rheinau-Ned. grens, vaarwegen, minste vaarwaterdiepte, ankerplaatsen, enz., voor schippers en schippers-vakscholen, Kon. Onderwijsfonds voor de Scheepvaart, 1933. | Josef Cohen, Wytze Keuning, In het wonderland van planten en dieren..... J.B. Wolters,1925. Beiden via Delpher.nl.

~varensgezel:
weinig gebruikte term in de binnenvaart. Men bedoelt er meestal een redelijk bevaren persoon mee, die in staat is met een niet al te bewerkelijk schip om te gaan.

De term wordt ondermeer gebruikt in 'De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart' van 1869 en slaat dan op lieden die, op de rivier, personen en goederen met een schuit aan en van boord brengen.
Overige bronnen o.a.: F.W.W.H. van Coeverden, Oude waterwegen en scheepvaart in Twente. Van der Loeff, 1932. | Jan Wijnveldt, Het wegbrengen van schepen: een na-oorlogsverschijnsel, Belinfante, 1925. | G.A. Abendanon, Het roeien: handleiding bij de beoefening der roeisport, A.E. Kluwer, 1919. Allen via Delpher.nl

~varenslui:
meestal door walbewoners gehanteerde term voor zij die deel uit maken van de bemanning (en eventuele medebewoners) van een bedrijfsvaartuig.
~varensman:
iemand die als bemanningslid gevaren heeft.
~varenstijd:
de tijd die men vaart, mag varen, kan varen of gevaren heeft. Meestal vaartijd genoemd.
~variatie:
de hoek tussen het magnetische en geografische noorden.

Deze hoek is afhankelijk van de plaats waar men zich op aarde bevindt en ook verandert de geografische positie van het magnetische noorden zich heel langzaam. Op zeekaarten is de variatie, voor het jaar waarvoor de kaart geldt, dan ook altijd aangegeven. Op kaarten die een groot gebied beslaan is de variatie, in de vorm van een kompasroos, meerdere malen aangebracht.
Zie ook bij: kompas.

Gerelateerde term: declinatie.
~varie:
de hoek tussen het magnetische en geografische noorden. Verkorting van variatie.
~varken:
1> bepaald type keerkoppeling. Zie ook varkensbak.

2> open visschuit. Bijnaam van de Wieringer schouw.

3> watervat en inhoudsmaat van circa 200 liter.

Gezien de inhoud moet het gaan om de watervaten aan boord van zeegaande schepen. Voorzover het watervat in de binnenvaart een varken genoemd werd, moet het daar van overgenomen zijn. De watertonnetjes in de binnenvaart waren in de regel veel kleiner.

~varkensbak:
tot keerkoppeling omgebouwde versnellingsbak van (naar men zegt) een Sherman tank. Vooral kort na WO II toegepast. Kortweg ook varken genoemd.

De 'keerkoppeling' werd zo genoemd omdat tijdens het omzetten het geregeld gebeurden dat de tandwielen niet direct in elkaar grepen. Het geluid wat daardoor ontstond werd vergeleken met het gekrijs van een varken. Ook wordt er beweerd dat ze een oker-rose kleur, dus de kleur van een varken hadden (maar de twee die ik gezien heb, waren geel.)

~varkenskop:
voortstuwingssysteem met twee schroeven op één schroefas. Een normale aan het eind en een flink eind daarvoor een kleinere. Naar men zegt ook ossekop genoemd.

Dit systeem werd toegepast voordat de schroeftunnel algemeen ingang vond. Het idee was dat de kleine schroef bij ongeladen schip genoeg water naar de grote schroef zou stuwen om deze voldoende vat te geven. Het systeem werd voornamelijk toegepast bij sterk geveegde schepen, in het bijzonder schepen in het stukgoederenvervoer.
De kleine schroef was deelbaar, zodat deze zonder de grote schroef te verwijderen, vervangen kon worden.
(Met dank aan het Kustvaartforum.)

~varkenskrul:
spiraalvormig gedraaid stuk staal, meestal gebruikt voor het geleiden van touw of staaldraad. Zie verder bij varkensstaart.
~varkenspoot:
in sommige kringen gebruikte term voor een buisvormige constructie aan de voorzijde van een duwend schip, waarmee het geduwde schip op afstand van de steven gehouden werd. Varkenspoten zijn kortstondig en alleen bij de ontwikkeling van de duwvaart (om precies te zijn rond 1961) sporadisch toegepast.
~varkensrug:
serie van dicht tegenelkaar aangelegde steken, in één of meer lijnen, rond een voorwerp. Varkensruggen gebruikt men om voorwerpen te bekleden. Soms voor het mooi, soms omdat ze dan minder glad zijn en soms omdat ze dan minder koud aanvoelen. Verder worden varkensruggen gebruikt om randen van, of gaten in, kleden of zeilen, of om in touw gevormde ogen, te versterken.
~varkensstaart:
spiraalvormig gedraaid stuk staal, meestal gebruikt voor het geleiden van touw of staaldraad. Ondermeer toegepast bij waslijnsteunen. Ook bekend als varkenskrul, kurketrekker of slechts krul. [Afbeelding+tekst.]
~varrel:
a> een kwart. Zie ook verrel.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2 Volendam, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

b> ¼ Tal haringen; wat neer komt op 50 haringen.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

Zie ook Lijst: visserijmaten.
~varrieschip:
vermoedelijk een Groningse trekschuit, die men wel Farrie noemt.

Genoemd in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~V.A.S.:
In februari 1892 opgericht verband van de gemeente Amsterdam en de Provinciale Staten, waarin later ook Rijkswaterstaat een aandeel had. Zie verder bij Vereniging Amsterdamse Scheepvaartbelangen.
~vasteland:
1> alle min of meer begaanbare natuurlijke bodem, voor zover dit geen klein eilandje is. In de binnenvaart gebruikt men echter meestal de term 'vaste wal'.

Anders dan in de zeevaart gebruikt men in de binnenvaart de term vasteland vaak ook voor grote eilanden. Zowel dit als ook het eventuele onderscheid tussen 'het vasteland' en 'de vaste wal' kunnen persoonlijke kwesties zijn.

2>

HET VASTELAND

: een kantoorpand aan het Vasteland te Rotterdam alwaar diverse binnenvaartorganisaties onderdak gevonden hebben. Een aantal van deze organisatie treden ook gezamenlijk naar buiten als het Binnenvaarthuis. Deze term is anno 2023 overgenomen door een aantal Organisaties die zich in één kantoorpand te Zwijndrecht gevestigd hebben of deze eerder ook werkzaam waren op 'Het Vasteland' is me niet bekend.
~vastelijner:
schip dat met regelmaat een lijndienst vaart.
~vastkeggen:
1> door het tussen drijven van keggen lading tegen verschuiven behoeden.

2> dekkleden vastzetten door keggen tussen de schalkhaken en schalklatten te drijven. Zie ook bij schalkkeg.
~vastklampen:
1> door middel van klampen vast zetten.
Vergelijk klampbouw.

2> langszij een ander schip vast maken. Ook aanklampen genoemd.
~vastleggen:
een vaartuig met behulp van touwen, staaldraden en soms zelfs kettingen, aan iets vast maken. Zie ook: Links Diverse termen inzake het meren en het ankeren.
~vastliggen:
1> aan de grond zitten. Zie vastzitten.

2> aan de oever gemeerd of voor anker liggen.

O.a. genoemd in: De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart van 1869.

3> van schepen: rustig bewegend en stabiel liggend.

Bijvoorbeeld in: Het schip ligt vast op het water.

~vastlopen:
aan de grond geraken. Zie ook vastvaren.
~vastmaakboot:
aanduiding uit de liggers van de scheepsmeetdiensten waarmee men een (Rotterdamse) roeiersvlet bedoelt.
~vastmaakvlet:
beetje oubollige benaming voor een roeiersvlet; een vaartuig dat men gebruikt om afmerende zeeschepen te assisteren.

Ondermeer genoemd in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~vastmaken:
1> een vaartuig aan een ander vaartuig of een daarvoor geschikt object vastleggen. [Links: Diverse termen inzake het meren en het ankeren.]

2> een sleepverbinding tot stand brengen.
~vastmeren:
een weinig gebruikt, verouderd, synoniem van vastmaken. Zie ook toelichting bij meren. [Links: Diverse termen inzake het meren en het ankeren.]

Ondermeer genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~vastraken:
door oorzaken van buitenaf zich niet meer kunnen verplaatsen. Zie ook vastvaren.
~vastsjorren:
in de regel: iets met touw stevig vast, dus zeevast, zetten. Ook sjorren of aansjorren genoemd.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~vastvaren:
tijdens het varen, met het schip op de bodem vast komen te zitten. Echter ook gebruikt wanneer men door ijs, waterplanten, e.d. niet meer verder kan varen. Ook vastlopen genoemd.
Gerelateerde termen: ontzetten, vastzitten.
~vastvisserij:
plaatselijke term voor de fuikenvisserij bij Enkhuizen. Ook staalvisserij genoemd.
~vastwerken:
1> zich, als men zich vast gevaren heeft, nog verder in de moeilijkheden werken.

2> de mazen langs de rand van de ankerkuil door middel van de kuiltoom aan het kuilhout zetten. Ook staaien en inpezen genoemd.
{Links: Diverse termen inzake het vistuig].

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~vastzetter:
meestal metalen constructie, waarmee twee verschillende delen, met elkaar verbonden worden en die zonder gereedschap losgemaakt kan worden. Onder andere bekend als stuurhutdakvastzetter.
~vastzitten:
met een vaartuig op de bodem van het vaarwater rusten of door ijs dusdanig ingeklemd zijn dat men niet meer weg kan. Ook vastliggen genoemd.
~vatenhaak:
Speciaal gevormd haakvormig stuk metaal met groot 'hijsoog'. Het wordt paarsgewijs gebruikt, meestal in combinatie met ketting. Ook vathaak genoemd. [Foto's gebruik] (Geen specifieke binnenvaartterm.)
~vatgeld:
vorm van belasting over laadvermogen of laadruimte. Zie ook tonnegeld.
~vathaak:
Speciaal gevormd haakvormig stuk metaal met groot 'hijsoog'. Het wordt paarsgewijs gebruikt, meestal in combinatie met ketting. Zie ook vatenhaak.
~vatkoeling:
vorm van omloopkoeling, waarbij een groot reservoir voor de nodige afkoeling moet zorgen. [Afbeelding]
~vdb:
afkorting voor Vrachtduwbak.
~VDMS:
afkorting voor Vereniging De MotorSleepboot.
~V-draad:
bij het slepen: draden vanaf de beide voorbolders van het gesleepte vaartuig, naar het midden van de beting of naar de sleephaak. Vergelijk: kruisdraad.
~V-drive:
opstelling van motor en schroefas, waarbij de schroefas onder de motor doorloopt.
~veebok:
open houten boerenschuit met vallende, rechte stevens, ca, 12 meter lang. Zie ook bij Friese bok.
~veeboot:
meestal een flink vaartuig voorzien van een machinesche voortstuwing, waarmee vee vervoerd wordt.
Kleinere of vaartuigen zonder eigen (vast opgestelde) voortstuwing worden echter meestal veeschuit, genoemd. [Uitleg]

Genoemd in: Het volksdagblad 22-11-1898. Via Delpher.nl
Ook bij de grote zeeschepen meent men van veeboten te kunnen spreken. Hoewel dit inmiddels sterk ingeburgerd is, ben ik hier geen voorstander van.

~veegarm:
drijvende constructie, bestemd om langszij een vaartuig voortbewogen te worden, waarmee men drijvende verontreinigingen van het water kan verwijderen. Veegarmen worden ondermeer in gezet bij verontreinigingen met zware oliesoorten. Ook olieveegarm genoemd.

De veegarmen worden met behulp van kabels, onder een hoek van 60 graden, met het vaartuig gekoppeld. De veegarm bestaat uit een verticale wand met aan de uiteinden drijflichamen. In het tegen het schip liggend drijflichaam is een afzuiginrichting tot het afzuigen van de verontreiniging opgenomen. Deze inrichting bestaat uit een verzamelbak met instelbare overstortrand, drijfvuilroosters en een pomp. Er bestaan zowel scheepsgebonden als niet scheepsgebonden veegarmen.
Gerelateerde term: oliebetrijdingsmiddel.

~veegbaggeren:
bepaalde baggertechniek, die vooral met sleep- en steekhopperzuigers uitgevoerd wordt. Ook sweepen genoemd.

Bron: Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak Voorzitter van de XIIe kamer arrest nr. 255.756 van 10 februari 2023.

~veegbaggerwerk:
de taak die met het veegbaggeren uitgevoerd moet worden.

Bron: Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak Voorzitter van de XIIe kamer arrest nr. 255.756 van 10 februari 2023.

~veegboot:
baggervaartuig aan de voorzijde voorzien constructie waarmee men bagger bijeen schuift. Zie verder bij schuifboot.
~veegkop:
speciaal gevormde zuigkop voor een baggerzuiger. Zie verder bij milieuveegkop.
~veegkopzuiger:
zuiger met een (milieu)veegkop.
~veegmes:
V- vormig mes dat door een maaiboot met een stotende beweging over de bodem wordt getrokken. Sommige maaiboten gebruiken twee van deze messen. Het veegmes snijdt niet alleen de vegetatie los, bij taaiere stengels worden ook (delen van) de wortels losgetrokken.
~veegploeg:
groep havenarbeiders, die, in de grote havens, met het aanvegen van ruimen de kost verdienden.
~veel:
aangespoelde rommel.
~veem:
1> oorspronkelijk soort gilde, samenwerkingsverband. De term werd vrijwel uitsluitend in Amsterdam en Alkmaar gebruikt.

Geen echte binnenvaartterm want er waren diverse vemen, die niet met de scheepvaart van doen hadden.

2> organisatie of onderneming, meestal voortgekomen of gebaseerd op een oud samenwerkingsverband, die kades, havenuitrustingen en pakhuizen beheerd.

3> een pakhuis of loods (dat door een veem beheerd wordt of werd).
~veender:
1> een vervener in het algemeen.

2> iemand die met de beugel veen beugelt.
~Veenderijschuit:
algemene naam voor open vaartuigen die in veenderijen, dus bij de winning van turf, gebruikt werden. De schuiten zullen vaak van een plaatselijk type geweest zijn.
a> zeventiende eeuwse open dubbeleinder met volkomen vlakke bodem, weinig uitvallende zijdes, met twee overnaadse gangen waarvan de bovenste is voorzien van een berghout. Het vaartuig bezit vrij zware, vrijwel rechtop staande, stevens. Het mat circa 14,4 x 3 x 0,66 m. De ruiminhoud bedroeg ca. 13 m³. Opvallend bij dit vaartuig is de aanwezigheid van een zwaar binnenboord dat tegen de afgeschuinde boveneinden van de spanten bevestigd is. Dit binnenboord is ca. 32 cm. hoog, aan de bovenzijde meer dan 17 cm. dik maar aan de onderzijde slechts enkele centimeters. Het schip bezat een voor- en achterplecht en werd geboomd. De herkomst van het vaartuig is niet bekend. Het werd opgegraven in de Gelderse hout, Lelystad.

Bron: Flevobericht 235; vier werkschuiten uit de 17de eeuw.

b> open houten zeilvaartuig met een voorschip gelijkend op dat van een schouw en verticale achtersteven met hek of statie. Zie verder bij Vinkeveens veenderijschuitje.
~Veenendaalse aak:
eenvoudig gebouwde open aak met vrij puntig toelopende heves, een smal vlak, sterk naar buitenvallende onderboorden en vrij laag verticaal bovenboord/boeisel. De vaartuigen hebben geen zeeg alleen voor- en achterschip lopen iets op. Ze werden gebruikt in de veenderijen en door boeren.
Men kent ondermeer de Veenendaalse drieplank, de kleine aak van ca. 7 x 1,3 meter, de Grote aak die wat meer holte had en circa 7,5 x 1,7 meter mat en de vrachtaak van circa 9 bij 2 meter waarmee men goederen van en naar andere plaatsen vervoerde. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]
~Veenendaalse drieplank:
op de Veenendaalse aak gelijkend vaartuig de uiteinden bogen echter iets meer op en ook ontbrak het bovenboord. In plaats daarvan was er dan soms wel een boeiseltje dat bij voor- en achterschip eindigde. Men kende ondermeer de Vijfkorfse drieplank met leggers en een buikdenning bovendien langs de bovenrand voorzien van een weger, de Vierkorfse drieplank die dwarsdubbelingen in plaats van leggers had en het Veenendaalse visaakje dat in het midden een visbun had. De lengtes bedroegen resp. circa 5,4, 4,9 en 4 meter.

Bron: G.J. Schutten blz. 317

[Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]
~veenkolonialeschipper:
1> schipper uit de Groninger veenkoloniën. (N.B. de term werd ook gebruikt voor de schippers van zeegaande schepen, die uit Groningen afkomstig waren.)

2> schipper van de veenkolonialevaart.
~veenkolonialevaart:
de vaart met turf, aardappelen, stro, enz. in de veengebieden van NO Nederland.

N.B. de term werd ook gebruikt voor de vaart, vanuit Groningen, met zeegaande schepen.

Gerelateerde term: provinciale vaart, regionale vaart.
~veenschuit:
eigenlijk: flink open vaartuig, een schuit, die voor het vervoer van turf, veen, gebruikt wordt.

Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal 1915 ziet in een punter een kleine veenschuit. De term komt te weinig in gedrukte vorm voor om duidelijkheid over de aard of het type te krijgen. RTV Utrecht wilt anno 2017 zelfs een Luxe-motor voor een veenschuit door laten gaan.

~Veense baggerpraam:
open houten vaartuig uit de omgeving van Roelofarendsveen, dat voornamelijk voor de vervening en het baggeren gebruikt werd. Zie verder bij Veense praam.
~Veense metselaarspraam:
open houten vaartuig, ca. 8 meter lang, uit de omgeving van Roelofarendsveen. Zie verder bij Veense praam.
~Veense praam:
open houten vaartuig uit de omgeving van Roelofarendsveen, dat voornamelijk voor de vervening en het baggeren gebruikt werd. Ook Roelofarendsveense praam genoemd. Eenvoudig gebouwd scheepje met een tamelijk breed plat vlak, hoekige kimmen en een licht naar buiten vallend boord. Voor en achterzijde zijn meestal voorzien van een vast boeisel van redelijke hoogte met daartussen een los zetboord of een verlaagd stuk. Op ongeveer een vierde van voor en achter bevindt zich een waterdicht dwarsscheepsschot, aldus een ruimte vormend waarin de lading geborgen kan worden. Tegen voor en achterzijde bevinden zich vaak klapmutsen met daartegen aansluitend, weegstoelen en doften. De opvallendste kenmerken van dit scheepje zijn, volgens E.W. Petrejus, echter de stevens en het roer. Boorden en boeisels sluiten dusdanig tegen de stevenbalken aan dat deze niet uitsteken. Over de voorsteven lopen drie verticale stalen banden, die de steven moeten beschermen. Deze worden gesierd met drie grote nagelkoppen. Het roer is bijna driehoekig en voorzien van een helm. Het fraai gebogen helmhout ligt hier omheen. Al met al dus meer een roer van een visserman dan van een vrachtscheepje. Het vaartuigje werd over het algemeen geroeid of geweegd. Er waren er echter ook die een eenvoudig driehoekzeil in combinatie met een 'overhanger' konden voeren. De nog grotere pramen, max. ca. 5 ton, werden meestal gezeild. Ze waren daartoe voorzien van een spriettuig met vrij korte mast en lange spriet, een hoognok, dus.
De pramen van circa 2,5 tot 3 ton (ca. 7 meter) noemde men de kleine veense praam of Veense halve praam, de pramen van rond de vijf ton (9 meter) een Veense hele praam. G.J. Schutten kent verder nog een Veense metselaarspraam die ruim acht meter lang was en het Rijnbokje. Het Rijnbokje gelijkt een 12 meter lange praam voorzien van voor- en achterdek. Daar tussen was het scheepje open.

De schuit is ook bekend onder de namen: Veense turfpraam, Veense baggerpraam, Roelofarendsveense baggerpraam, Roelofarendsveense turfpraam.
~Veense tuindersboot:
kleine roeischouw uit de streken van Roelofarendsveen. Het voorbord viel bij deze schuitjes iets naar binnen. Het roer was niet aan het achterbord en de scheg gehangen maar aan een aparte roersteven.
De Veense zeilboot was een forse tuindersboot met sprietzeil, roer en zwaarden. Het bovenboord/boeisel was breder dan bij de gewone tuindersboot.
De Veense visboot en de Veense zegenboot waren roeischouwen met een bun. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

Bron: G.J. Schutten blz. 293.

~Veense turfpont:
zeilend, houten vrachtschip gebruikt om turf te vervoeren. Schip uit de Hollandse veengebieden, ongeveer 30 ton groot. Zie ook bij turfpont.
~Veense turfpraam:
open houten vaartuig uit de omgeving van Roelofarendsveen, dat voornamelijk voor de vervening en het baggeren gebruikt werd. Zie ook bij Veense praam.
~Veense visboot:
kleine roeischouw met bun uit de streken van Roelofarendsveen. Zie ook bij Veense tuindersboot.
~Veense zegenboot:
kleine roeischouw met bun uit de streken van Roelofarendsveen. Zie ook bij Veense tuindersboot.
~Veense zeilboot:
forse schouw met sprietzeil uit de streken van Roelofarendsveen. Zie ook bij Veense tuindersboot.
~veensteekmachine:
drijvend werktuig, waarmee men laagveen tot op een diepte van vijf meter kon winnen, waarna het als half vloeibaar mengsel op het land gebracht en vervolgens tot turven verwerkt werd.
Gerelateerde term: baggelmachine.
~veentrekker:
stevige stok met aan het uiteinde een schuinweg geplaatste stalen ring waarin een zak van grof materiaal bevestigd is. Zie ook baggerbeugel.
~Veenwoudster praam:
bepaald type Friese praam voor zien van zeiltuig. Ook Valomster praam genoemd.

Sommige bronnen suggereren dat het om Friese pramen zoals die door G. Groenewegen getekend zijn, gaat.

~veepraam:
praam waarmee vee vervoert wordt. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.] Zie ook koeienpraam, 'Langedijker' praam, enz.
~veepraamschip:
mogelijk een grote veepraam of daarop gelijkend vaartuig. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

Ondermeer te vinden in de liggers van de scheepsmeetdiensten.

~veer:
1> een verbinding, die met een vaartuig, tussen twee of meer, op verschillende oevers gelegen, plaatsen, onderhouden wordt. Ook bekend als overzetveer of overzet en vroeger ook schouw genoemd. Zie verder bij veerdienst.

ZOET VEER

: een veerdienst over het zoete binnenwater.

ZOUT VEER

: een veerdienst over het zoute binnenwater. In het bijzonder een veerdienst over de Waddenzee. Zie ook waddenveer.

OV VEER

: een veerdienst, die gezien kan worden als onderdeel van het openbaar vervoersnetwerk.

De drie voorgaande termen lijken het eerst geïntroduceerd te zijn in een scriptie van mevrouw M.A. Oostinjen onder begeleiding van Prof. Dr. H.B. Roos van de Erasmus Universiteit Rotterdam, maart 2004. De begrippen worden echter niet duidelijk gedefinieerd.

2> het vaartuig waarmee de veerdienst onderhouden wordt. Vroeger ook schouw genoemd. Dit was ook het geval wanneer het scheepstype dat voor de dienst gebruikt werd geen schouw, maar bijvoorbeeld een Pijper was.
Gerelateerde termen: veer, veerboot, pont, heen-en-weer, gierpont, kabelpont, reeppont, veerwagen, voetveer, wagenveer, overzet, zeilveer.
roeiveer, motorveer, stoomveer:

3> de plaats waar de veerdienst onderhouden wordt. Zie ook veerhaven, veerstal. Vroeger ook schouw of overzet genoemd.

4> stalen strip, waarmee een klein onderdeel, bijvoorbeeld een bus of een pen, aan het schip of een scheepsonderdeel bevestigd wordt. [nr.3 in afbeelding]
Gerelateerde termen: muil- of moelband, spanijzer.

5> dunne houten lat als verbinding tussen twee houten delen die daartoe voorzien zijn van een groef.

Ook bekend als 'mes in groef' verbinding.

veer-en-duvel

: uit het Mediterrane gebied stammende verbindingstechniek. Met deze verbinding werden bij karveelbouw de gangen tegen elkaar gehouden. Deze techniek werd bij schepen van rond het begin van onze jaartelling toegepast.

Van deze exotische verbindingstechniek is maar een enkel voorbeeld in Nederland gevonden.
Het komt er bij deze techniek op neer dat in de zijkant van de gangen uitsparingen worden gehakt waarin korte houten tongen, de veren, gestoken worden. Als de gangen op elkaar geplaatst worden, steken de veren voor circa de helft in de ene en met de andere helft in de andere gang. Vervolgens worden zowel in de onderste als bovenste gang, dwars door de gang en de veren duvels aangebracht.

~veerbaas:
persoon die een veerdienst onderhoudt. Ook bekend als: schouwman, veerwachter, schouwvoerder, pontbaas, pontvoerder, pontwachter, veerman en pontschipper.

~veerbel:
bij een overzetveer opgehangen luidbel waarmee men de veerbaas, indien hij op de andere oever is, kan waarschuwen.

In de regel had een pont één oever als ' thuishaven' en was de bel op de tegenover liggende oever geplaatst. Ook bij boerderijen en woonschepen met een eigen overzet kon men een dergelijke bel aantreffen.
De meeste bellen zullen, omdat ze van brons waren, in de oorlog verdwenen zijn en ik geloof niet dat er naderhand nog veel terug geplaatst zijn. Dat geldt echter in mindere mate voor de bellen bij de kleine overzetdiensten als bij boerderijen, woonschepen, kleine voetveren, enzovoort.
Genoemd in: Staatsblad van het Koningrijk der Nederlanden. 1882 via Delpher.nl

~veerboot:
eigenlijk klein open vaartuig, waarmee een veerdienst onderhouden wordt.
a> Bijv. een roeischouw, een Pijper, een Plat of wat verder maar geschikt is.

VEERBOOT VAN TEMSE

: Belgische schuit uit circa 1800 waarmee aldaar een veerdienst onderhouden werd. Het meer dan 11 meter lange vaartuig vertoont, ondanks het geheel andere karakter van het gebruik en vaarwater, de nodige overeenkomst met de Broekschuit van de Sint-Onolfspolder.

b> vaak gebruikte term voor een willekeurig vaartuig (dus ook een schip [uitleg boot-schip]), waarmee een veerdienst onderhouden wordt. Ook wanneer het om echt grote vaartuigen gaat die eigenlijk veerschip zouden moeten heten! Die term was echter al in gebruik, dus heeft men het maar veerboot gelaten.
Gerelateerde termen: veer, veerboot, pont, heen-en-weer, gierpont, kabelpont, reeppont, veerwagen, voetveer, wagenveer, overzet, zweefveer.
~veerbout:
stalen bout met grote platte kop en een steel die eindigt in een plat deel dat voorzien is van spijker- (of schroef-?) gaten. Naar het schijnt ook haakbout genoemd. Vergelijk rozenbout.

Bron: S. Kamstra, Het timmeren: leerboek voor het nijverheidsonderwijs. Ede, 1936. O.a. blz. 130

~veerdam:
verhoogde weg, grotendeels omringd door water , die naar een veer leidt. Zie ook veerdijk.

O.a. genoemd in: van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal. 1914.

~veerdienst:
1> een verbinding, die met een vaartuig, tussen twee of meer, op verschillende oevers gelegen, plaatsen, onderhouden wordt. Ook veer, overzet of schouw genoemd.
Gerelateerde termen: veerboot, pont, heen-en-weer, gierpont, kabelpont, reeppont, veerwagen, voetveer, wagenveer, overzetveer, zweefveer.

2> het regelmatige vervoer van goederen en/of personen op een bepaald traject over groot water. Zie ook beurtveer.
~veerdijk:
verhoogde weg, omringd door laaggelegen land, die naar een veer leidt. Zie ook veerdijk.

O.a. genoemd in: Raad van State, 1885, Deel: 25, Via Delpher.nl

~veergeld:
geld dat men voor het laten overzetten van personen, wagens, vee of goederen moet betalen. Ook bekend als pontgeld, schouwgeld, veerpenning en overhaalgeld.

Volgens de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. is schouwrecht het zelfde als veergeld en niet, wat men misschien verwachten zou, gelijk aan veerrecht.

~veerhaven:
haven, waarin een veerboot ligplaats heeft. Zie ook veerstal.
~veerhengst:
1> in zekere mate op een Hengst gelijkend vaartuig dat voornamelijk voor het vervoer van vracht gebruikt werd.

Het door E. van Konijnenburg getekende vaartuig wijkt in diverse opzichten flink af van de gewone Hengst. Onder andere is er van een knikspantromp in het geheel geen sprake meer; het lijkt zelfs een rondbodem. Alleen de voorstevenbalk lijkt overeen te komen met die van de hengst. Het vaartuig doet onder hand meer denken aan de oudste vormen van de Kaag.
Haalmeijer en Vuik noemen dit schip wel en weten te vertellen dat het 15 meter lang en 5 meter breed is, maar reppen met geen woord over het toch afwijkende model.
Ook gewone Hengsten zoals die gebruikt werden in de visserij werden echter wel gebruikt voor veerdiensten.
Net zoals de Hoogaars ligt het scheepje een beetje voorover; is het koplastig.

2> volgens G.J. Schutten (blz.366) een op de gewone Hengst gelijkend schuitje van circa 8 bij 2,5 meter, dat tussen de zeventiende en negentiende eeuw rond 's-Hertogenbosch veelvuldig als beurtscheepje gebruikt werd. Het is een platbodem; knikspant in het achterschip, maar redelijk rond in het voorschip. Het sluit van achter vrij spits tegen de achterstevenbalk.
~veerhuis:
1> bij vrachtveren: gebouw waarin beurt- en veerschippers zich verzamelden en verladers troffen.
Gerelateerde term: schippershuis.

2> bij passagiersdiensten: gebouw met wachtruimte, dan wel een herberg of een logement voor hen die met het beurtveer moeten.
Gerelateerde termen: veerhuisje.

3> gebouwtje, hutje, ook bekend als veerhuisje, ofwel de woning waarin de veerman verbleef, respectievelijk woonde.
~veerinrichting:
1> het geheel van zaken, nodig zijn voor het uitoefenen van een veerdienst.

2> mechanische inrichting tot het opvangen van schokken, het op spanning houden van verbindingen e.d. Ondermeer toegepast bij sleephaken en strangenklemmen.
~Veerkaag:
willekeurige Kaag welk een beurtveer of overzetveer vaart.
~veerkade:
kade of deel daarvan waar gewoonlijk het beurtveer ligplaats neemt. De kade wordt soms gekenmerkt door een grote breedte tot de rijbaan en de aanwezigheid van een kommiezenhuisje en flinke laadboom of walkraan. Ook beurtvaartkade of veerstal genoemd. Niet te verwarren met een veerstoep.
~veerleuver:
vermoedelijk een knipleuver.

Bron: documenten tagrijn Weduwe S.J. de Vries & zonen.

~veerlood:
metalen plaatje, muntje, als bewijs dat men het veerrecht voldaan heeft.
Zie ook scheepvaartpenning.
~veerman:
iemand die een veerdienst onderhoudt. Ook veerbaas of veerschipper.
~veerpenning:
1> waarschijnlijk een penning die aan de veerschippers uitgereikt werd opdat zij konden bewijzen dat ze gerechtigd waren het beurtveer uit te oefenen.

2> geld dat men voor het overzetten moet betalen ofwel veergeld.

De term veerpenning is mogelijk slechts in bepaalde gewesten in gebruik geweest.

~veerpont:
vaartuig waarmee men zaken of personen over het water brengt, meestal verkort tot pont, soms ook ingekort tot veer.

Ondermeer gevonden op: Website veerponten.nl
Het woorddeel 'pont'¹ verwijst naar een brede platte schuit die als een soort brug tussen twee oevers dienst doet. Het woorddeel 'veer'² naar het van dit vaartuig.
Heden ten dage vaak gezien als een dubbelzegging, aangezien men tegenwoordig zowel de term veer³ als de term pont⁴ gebruikt voor een verbinding over het water en als ook voor de vaartuigen die deze verbinding onderhouden.
Bronnen: 1 W. à Winschooten, Seeman, Leiden 1681. | 2. Etymologiebank.nl onder Veer (pont) | 3. Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. onder 'veer III' | 4. Zie o.a.: Utrechtsche courant 12-03-1923 betreffende het vaartuig, De Nederlandsche transportcourant 05-09-1946, betreffende de verbinding die onderhouden wordt.

VRIJVARENDE VEERPONT

: term, die in de diverse reglementen gebruikt wordt, voor vaartuigen, die een verbinding, tussen twee aan het water gelegen plaatsen, onderhouden, waarbij het vaartuig niet door enige permanente verbinding met de oever of met de bodem van het vaarwater in haar bewegingen gehinderd wordt.

NIET VRIJVARENDE VEERPONT

: een veerpont, die een permanente verbinding met de oever of de bodem van het vaarwater heeft. Bijvoorbeeld: een kabelpont, een reeppont, een gierpont, een kettingpont, enz. Zie verder bij pont.
Gerelateerde termen: veer, veerboot, donaupont, gierpont, heen-en-weer, kabelpont, kettingpont, overzet, reeppont, rijkspont, spoorpont, trekpont, veerwagen, voetveer, wagenveer, zweefveer, koplader, zijlader.
Tevens: pijper, veerboot van temse, ankerschuit, bochtaak, galg, gierschuit, hereboem, knuppel, kraakmast, landgang, pontklep, stoep/trottoir, veerstal, veerstoep, vlerk, enz. ~veerpoon:
beurtveer dat met een Poon uitgeoefend wordt.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~veerrecht:
1> het recht om ergens, als enige, een veerdienst te mogen onderhouden.

2> het bedrag dat men voor dit recht dient te betalen.

~veerschip:
1> schip (van een willekeurig scheepstype), dat gebruikt wordt voor een beurtveer. Ook beurtschip genoemd. [Afbeelding]

De tendens lijkt te bestaan dat men schepen die over de (voormalige) zeearmen varen vaker als veerschip bestempelt en schepen die de binnenlandse rivieren en kanalen doorkruisen als beurtschip betitelt.

2> mogelijk ook de naam van 14de eeuws scheepstype. Helaas geen verdere gegevens bekend.

3>

FRIES VEERSCHIP

: klein, op een Skûtsje gelijkend, houten beurtscheepje met roef en luikenkap. Zie ook Fries beurtschip.
~veerschipper:
schipper op een veerschip.
~veerschroefboot:
erg lelijke samenstelling waarmee men een veerschip dat voor de voortstuwing gebruik maakt van een scheepsschroef, wilt aanduiden.

De term werd aangetroffen in 'Maas en Merwe - geschiedenis van de Stoomboot Reederij Fop Smit & Co' door W.J.J. Boot.

~veerschuit:
1> kleine pont, een forse boot, of een flinke schuit, waarmee een beurtveer, overzetveer of soms ook een trekveer onderhouden werd.

Alhoewel het vaartuig geen vaste opbouwen en/of dekken behoort te hebben, kwamen er later toch veerscheepjes voor die dat wel hadden en men toch veerschuit bleef noemen.
De schuiten die langere trajecten aflegden, hadden vaak een soort tent, gedekt met zeildoek of leer, die de goederen en passagiers enige beschutting moest bieden. Vooral de trekschuiten kregen al spoedig comfortabele roeven.

2> oude term voor beurtschip.

3> boot waarmee men passagiers of goederen van de wal naar een op de rivier liggend vaartuig, vice versa, brengt.

Zo aangeduid in het Rijnvaart Politie Reglement van 1851.

~veerschuitvoerder:
schipper van een beurtschip.

Bron: Inventaris van het archief der stad Haarlem, Volume 2 Door A.J. Enschedé. Via books.google.nl

~veerschuitvoerdersgild:
het gilde der beurtschippers te Amsterdam rond 1620.

Bron: Inventaris van het archief der stad Haarlem, Volume 2 Door A.J. Enschedé. Via books.google.nl

~veersnik:
bepaalde uitvoering van de Friese snik die als veerschuit gebruikt werd.
~veerstal:
1> plaats waar het (pont)veer- of de beurtdienst aankwam. Ook aangeduid als het veer.

Ten aanzien van pontveren en hun stal wordt door sommigen opgemerkt dat de toevoeging stal betrekking heeft op het feit dat men staande gehouden wordt om tol (al dan niet enkel voor de overtocht) te betalen. Of dit juist is, is me niet bekend.

2> min of meer besloten ligplaats waarbinnen beurtschepen afmeerden. Zie ook beurte.

Ik meen dit te mogen afleiden uit diverse afbeeldingen zoals de hier getoonde van Renier Nooms en ook bijv. de tekening van het Haagse en Rotterdamse veer te Amsterdam door Jan de Beijer uit 1754 waar de beurtschepen binnen een, in het water geplaatste, van een gording voorziene, palenrij ligplaats hebben. De schepen die, op dat moment, niet hoeven te laden en te lossen zijn afgemeerd aan deze palen en liggen vrij van de wal. De schepen die laden of lossen hebben ligplaats aan de kade en kunnen, zodra zij gereed zijn, zonder de andere te hinderen vertrekken. Waardoor er meteen plaats is voor een ander.
Een vergelijkbaar situatie ontstaat ook wanneer twee steigers op enige afstand van elkaar haaks op de oever geplaatst zijn. Wat in de grotere steden wel voorkwam. Dan kunnen de langszij liggende schepen namelijk even naar de naast gelegen steiger verhaald worden.
Een bijkomend voordeel van de stal evenwijdig aan de kade is ook dat de schepen, geladen of ongeladen, 's nachts ook vrij van de wal kunnen gaan liggen, opdat er niet al te gemakkelijk ongewenst volk aan boord kan stappen.
Een nadeel is natuurlijk wel dat de breedte van de schepen redelijk aan deze stal aangepast moeten zijn en dat de vaarbreedte van de waterweg minder wordt.

~veerstoep:
1> lage stenen kade, een stoep, waar een veerschuit aanlegt.

2> stenen glooiing, waar de klep van de pont op neer gelaten wordt of tegenop schuift.

3> naar het water aflopende weg.

Overblijfsel van het voorgaande?

~veerstoomboot:
stoomschip, dat een regelmatige verbinding tussen één of meer plaatsen langs de rivier onderhoudt.

Gevonden in: Handboek voor de binnen-schippers door J.G.C. Meijer Hoogeveen 1855.

Gerelateerde termen: zie bij pont.
~veertocht:
de overvaart met een veerschip, veerboot of veerpont gemaakt.

Aangetroffen in Staatsblad nr. 75 1840.

~veerwachter:
persoon die een veerdienst onderhoudt. Zie ook veerbaas.

Bronnen: J.v. Lennep, 'De reisgenooten'. Hollandsch uitgeversfonds, 1925. | Algemeen Dagblad, 20-08-1984. | De Tijd De Maasbode 12-12-1966. Alles via Delpher.nl

~veerwagen:
soort pont, die, vaak 'dwarsscheeps', over een, op de bodem van het vaarwater gelegde, rails rijdt.
Soms foutief wagenveer genoemd.

Waarschijnlijk het enige vaartuig dat rijdt i.p.v. vaart.
Bron o.a.: Het nieuws van den dag voor Nederlandsch-Indië, 24-08-1937 | De Maasbode 22-08-1937. Via Delpher.nl

Gerelateerde termen zie pont.
~veerweg:
weg naar een veer. Zie ook veerstoep.
~veeschot:
in het ruim geplaatste wanden, waarmee men het vee (meestal koeien) op zijn plaats en staande hield.
~veeschouw:
door G.J. Schutten (blz.329) genoemd vaartuig uit de omstreken van Leiden, dat, net als de bekbok, aan de voorzijde open was.
~veeschroefstoomboot:
vaartuig ingericht voor het transport van vee, die door een stoommachine, die een schroef aandrijft, voortgestuwd wordt.

Vanzelfsprekend is dit geen algemeen gebruikelijke term (daarvoor is hij sowieso te lang), maar ik vond hem echter wel de moeite van het vermelden waard.
Bron: Nieuwe Schiedamsche Courant, 21 april 1888.

~veeschuit:
1> verzamelnaam voor diverse boerenschuiten, die voor het transport binnen het veehoudersbedrijf gebruikt werden. Ook veevlet of weijschuit genoemd. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]
Vergelijk: veeboot.

2> plaatselijk synoniem voor de bekbok.
~veevlet:
1> naam die aan diverse veeschuiten gegeven wordt. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

Ondermeer te vinden in de liggers van de scheepsmeetdiensten.
Het woord vlet heeft in deze weinig te maken met het algemeen bekende scheepstype vlet. [uitleg]

2> bepaald type veeschuit uit de Langedijk. Zie Langedijker vlet.

Het woord vlet heeft in deze weinig te maken met het algemeen bekende scheepstype vlet. [uitleg]

~veevaren:
het varen met een lading vee (meestal koeien).
~veger:
een zekere windkracht. Zie verder bij windkracht.
~veiligheidsafstand:
de afstand tussen het vlak van de grootst toegelaten inzinking en het laagste punt, waarop het schip niet meer waterdicht is. Vergelijk: vrijboord.
~veiligheidshaak:
haak, die niet makkelijk ergens achter blijft haken. Ook laadreephaak of laadhaak genoemd. Het kan een klephaak zijn, maar ook kan de haak aan de bovenzijde van de opening voorzien zijn van een vaste nok, welk ongewenst inhaken moet voorkomen.
Zie ook hijshaak. ~veiligheidsklep:
inrichting op onder druk staande vaten, ketels en dergelijke, die automatisch opent wanneer de druk te hoog oploopt. Zie ook veiligheidsventiel.
~veiligheidslijn:
1> boven de luikenkap of langs het gangboord, gespannen draad, waaraan men zich kan vast houden. Ook grijplijn genoemd. [Afbeelding]

2> lijn, waarmee een reddingvlotcontainer aan het schip verbonden is en waarmee men tevens de container kan openen.

3> een lijn die er voor zorgt dat men bepaalde zaken niet kan verliezen. Zie ook zorglijn.
~veiligheidsventiel:
inrichting op onder druk staande vaten, ketels en dergelijke, die automatisch opent wanneer de druk te hoog oploopt en weder sluit wanneer de druk tot beneden de ingestelde waarde gedaald is. Ook veiligheidsklep genoemd.

De veiligheidsklep is vooral bekend van stoomketels, maar ook diverse andere ketels en vaten die onder druk kunnen komen te staan zijn voorzien van veiligheidsventielen. Indien de damp of het gas dat via de klep ontwijkt gevaar voor personen, die in de buurt van het ventiel kunnen zijn, oplevert dan is het ventiel gekoppeld aan een afblaasleiding/afblaaspijp.

Gerelateerde term: afblaasventiel.
~veiligheidszeil:
stevig stuk dekzeil dat men voor een gat in de romp kan trekken om het lekken te verminderen. Zie ook reddingkleed.
~veilingschuit:
schuit die tuinders gebruiken om hun waren naar de veiling te brengen. Geen bepaald type of bepaalde soort vaartuig. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]
~Veldschuit:
in sommige streken gebruikt als synoniem voor boerenschuit of akkerschuit. De term wordt voornamelijk in Noord-Holland gebruikt. Zie ook: Streekerveldschuit en Veldzorgschuit.
~veldsmid:
verplaatsbare stalen constructie, waarop een klein smidsvuur gestookt kan worden. Voornamelijk gebruikt bij het klinken. [Afbeelding]
~veldvisser:
visser die voornamelijk in de sloten en vaarten tussen landerijen en weilanden vist. Plaatselijk ook poldervisser genoemd. Soms is dit een bijverdienstenvisser. Zie ook binnenvisser.

De term is ondermeer te vinden in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Veldzorgschuit:
open stalen boerenschuit van het type Langedijker platkopschuit. De schuit is in beheer bij de Stichting Veldzorg.

Bron: langedijkwaterrijk.nl/images/restauraties/veldzorgschuit/; inmiddels (2022) niet meer aanwezig gebleken.

~velling:
1> houten ring, waardoor de spaken van het stuurrad steken. (Oude naam voor velg.)

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023.

2> op het dek rustend horizontaal verbindings- en vulstuk achterlangs de stevenbalk(en) bij bepaalde Vlaamse scheepstypes.

De velling ligt boven het oor van het dichteboord en in het verlengde van de kromme schillebank. Bron: Maurice Kaak.
Het Nederlandse equivalent is waarschijnlijk bovenkrophout.

~venstergat:
de, al dan niet afgesloten, openingen in de opbouw, de tent, van trek-, pak- en volksschuiten als mede die in (stoom)passagiersschepen.

De term wordt in deze zin gebruikt in Staatsblad 64 van april 1952.

~ventersboot:
1> stoomboot die de vangst van Volendammer vissers (garnaal, bot en aal) naar Amsterdam bracht.

Tot circa 1910 brachten de Botters de vangst zelf naar Amsterdam. Door de afsluiting van het IJ werd de waterkwaliteit echter zo slecht dat de vangst stierf en men een andere vorm van vervoer moest kiezen.
Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Volendam, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

2> in onbruik geraakte benaming voor een (geroeide) (houten) parlevinker.
~ventilator:
1> algemene benaming voor een constructie, die op een luchtopening geplaatst kan worden.

2> als voorgaand, maar met een bewegend deel, dat door de wind in beweging gebracht wordt en dat de lucht in de opening in beweging brengt. Zie bijv. aspiromatic.

3> mechanische inrichting voor het verplaatsen lucht. In een aantal gevallen ook blower genoemd.
Ventilatoren worden ondermeer gebruikt
- voor de luchtverversing van (benedendekse) vertrekken,
- als een onderdeel van sommige gasgeneratoren, die bij het aansteken van de vergasser voor de benodigde 'kacheltrek' moet zorgen.
- voor het ontgassen van ladingtanks.
Gerelateerde term: waterblower.
~ventilatorkoeling:
vorm van luchtkoeling door middel van een grote, meestal via V-snaren aangedreven, ventilator. [Afbeelding]
Gerelateerde term: vliegwielkoeling.
~ventjager:
1> term die, in Zeeland, gebruikt werd voor de schepen of de schippers, die de vis, die o.a. te Middelharnis aan land gebracht werd, naar de (markten in de) Vlaamse steden vervoerden. Ook ventjager(s)schuit genoemd.

Vent slaat dus op het feit dat de vis gevent, dus direct aan particulieren (en marktverkopers) verkocht werd, tevens fungeerden ze als bevoorradingsschip en een soort parlevinker voor de vissende vloot. Jager wijst er op dat hiervoor snelvarende zeilscheepjes gebruikt werden.
Sommige mensen gebruiken deze term ook voor de koopschuit. Een schip dat vis bij de vissers ophaalt en naar de haven, de handelaren, de afslag brengt.
Beide types hadden geen vistuig aan boord, maar wel grotere bunnen dan vergelijkbare vissersschepen. Ze hadden vaak een model dat overeenkwam met het heersende type vissersschip in die regio en die tijd en vertonen in meer of mindere mate overeenkomsten met de tochtschuit, het waterschip en de botter.
Daar er meer lading vervoert moest worden en men geen rekening met de behandeling van netten hoefde te houden, wijkt het model op zekere punten van deze schepen af. Zo is het achterschip vaak wat hoger en voller.
De ventjagerschuit wordt o.a. genoemd in: Orbis in orbem: liber amicorum John Everaert Door Jan Parmentier.

2> oud synoniem voor parlevinker. Zowel het vaartuig als de persoon.

3> soort van varende marskramer; een parlevinker voor walbewoners. Ook hier wordt de term zowel voor het vaartuig als voor de persoon gebruikt.
Zie ook ruilebuitschip.
~ventjagerij:
het bedrijf dat de ventjager, zowel de viskoper als de reizende verkoper, uitoefent.
~ventjagersschuit:
schip dat vissersschepen bevoorraadt en de vangst ophaalt. Zie bij ventjager.
~ventschip:
vaartuig, waarmee men al ventend van plaats naar plaats, of van schip naar schip, trok. Zie ook ruilebuitschip en parlevinker. Niet te verwarren met een ventjager.
~Venus:
sterk op de overnaadse Turfijker gelijkend vaartuig. Mogelijk iets groter en in kop en kont iets behaalder. Volgens G. Groenewegen getuigd met een sprietzeil. Ook wel Turfvenus, Venis of alleen maar turfschuit genoemd.

Volgens G.J. Schutten zou de Venus, of liever gezegd de Turfvenus zoals hij ze noemt, behalve forser van afmetingen, getuigd zijn met een gaffelzeil, terwijl de turfijker volgens hem een loggerzeil - door hem emmerzeil genoemd - zou voeren. Kortom: ook hier de nodige onduidelijkheden.

Volgende