~tocht:
1a>tochtsloot, sloot: smalle vaart, die aan beide einden aansluiting op andere bevaarbare wateren heeft. b> gegraven waterafvoer.
2> kabel waarmee de kor voortgetrokken wordt. De tocht, gaat over in twee sprinkels, één naar het ene uiteinde van de korboom, één naar de andere zijde. Elke sprinkel gaat over in een hanepoot waarvan één einde naar de bovenzijde van de korkop gaat en de ander naar de onderzijde. Ook kordetocht genoemd.
Overige termen inzake het vistuig L> .
Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
scheepstype. Zestiende tot achtiende(?) eeuws vissersschip met bun voor de sleepnetvisserij op de Zuiderzee en het IJ tussen Amsterdam en de duinen. Vooroverhangende, vrij ronde kop, met kromme voorstevenbalk. Vrij rond, maar toch gehaald achterschip met achterovervallende achterstevenbalk. Het berghout ligt bij deze schepen vrij laag. Ze zijn getuigd met een sprietzeil, met breefok en hebben vrij brede zwaarden.
Mogelijke voorloper van de Botter.
De naam 'Spaarndammer visser' kan slaan op een plaatselijke variant, maar ook op de plaats/regio waar het schip zijn oorsprong had. De naam 'drijver' wordt al bij Nicolaas Witsen gebruikt, Togenaar schijnt nog ouder te zijn. Het is mogelijk onder invloed van P. Le Comte dat schrijvers de Togtschuit als voorloper van de Botter zijn gaan zien. Le Comte noemt de Volendammer kwakken namelijk tevens Tochtschuiten of Drijvers en maakt bij de Botters niet of nauwelijks onderscheid tussen Botters en Vollendammer kwakken. Al in 1658 werden Drijvers en Quacken over één kam geschoren.
Nooms tekent de Tochtschuit echter met een vrij breed boeisel en een vrij hoog achterschip, terwijl voor Botters en kwakken toch juist het smalle boeisel en lage achterschip kenmerkend zijn.
Het model in het Scheepvaart Museum Amsterdam mist de zeeg en ook het brede boeisel wat ik bij de schepen van Nooms meen te zien. Het mist de hoge kop, en het lage smalle achterschip van de botter. Ook is het vlak breder dan bij de botter. Of men de Botter als een voortvloeisel uit deze schepen kan zien, mag ieder voor zich beslissen.
De naam tochtschuit heeft betrekking op het voorttrekken van een sleepnet (tocht = trek).
2> volgens enkele bronnen synoniem met tekschuit.
Onder andere Mr. J. van Lennep stelt in het Zeemanswoordenboek uit 1856 dat het een trekschuit is; een schuit om door tochtsloten te varen. Volgens het Online Woordenboek der Nederlandse Taal GTB INL is een tocht of tochtsloot echter: Kunstmatig gevormde of althans genormaliseerde, meestal niet bevaarbare, waterleiding, welke het water, komende van de hein- of kavelslooten, verder voert, hetzij naar een leiding van hoogere orde, hetzij naar een molen, gemaal of uitwateringssluis. Dat volgens het zelfde woordenboek Vondel en anderen met tochtschuyt eveneens een trekschuit bedoelen, staat voor mij niet onomstotelijk vast.
~tochtsloot:
gegraven waterloop. Zie verder bij tocht.
~toelast: lading, die door andere schepen nagebracht wordt.
~toeleggen: 1a> delen die te samen een belangrijk deel van de constructie van een schip vormen dusdanig leggen dat zij makkelijk samengevoegd kunnen worden. (Plaatselijke term.) b> de kiellegging, de aanvang van het bouwen van een schip.
~toer: 1>torn:
het geheel van (scheepvaart)handelingen waarna men weer min of meer op het uitgangspunt teruggekeerd is.
De term 'toer' is eigenlijk geen echte scheepvaartterm maar het gebruik van de term in de binnenvaart verdient misschien toch wel enige toelichting. De term staat onder meer voor:
1. de reis van containerschepen van de zeehavens in België en Nederland naar de binnenvaarthavenplaatsen langs de Rijn in Duitsland en weer terug.
2. de volledige ronde die bepaalde leurboten, zoals bijvoorbeeld de waterboot, langs de kades in een havengebied varen.
3. de periode die bemanningsleden onder bepaald dienstverband aan boord verblijven. Vroeger ook vaarbeurt genoemd.
2> 'hoepel' van de spil bij de zegenvisserij. Zie verder aldaar.
Onder meer genoemd bij Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
~toerbeurt:
voornamelijk in de zuidelijke Nederlanden gehanteerde term voor systemen van vrachtverdeling waarin de volgorde van laadgereed komen de volgorde bij belading bepaalt.
Voor de relatie tussen het begrip toerbeurt en beurtvaart: zie beurtvaart.
~toerentalverstelinrichting:
hefboompje of spindel met slingerwiel, waarmee het toerental van de motor ingesteld kan worden. Verwante termen: het gas, gashandel, gasspindel.
~toerusten:
EEN SCHIP TOERUSTEN
: de kleine, min of meer, losse zaken, die bij het schip horen, aan boord brengen. Vergelijk: uitrusten.
Zie ook: havenen.
~toetakelen:
meestal de tuigage, echter zonder de zeilen, aanbrengen. Soms echter volledig optuigen. Ook optakelen of toetuigen genoemd. [U>]
Gerelateerde term: takelage.
oranje-geel rondomschijnend navigatielicht, dat tegelijk met het klinken van de scheepshoorn moet branden. Het toeterlicht is op of nabij de stuurhut geplaatst. [A>nr.1]
De term 'toeterlicht/fluitlicht' slaat eigenlijk alleen op het schijnsel. Voor het voorwerp dat dit schijnsel produceert, zou de term lantaarn beter op zijn plaats zijn. Ik ben de termen echter nog niet tegen gekomen.
Het toeterlicht werd in juli 1952 op de Rijn ingevoerd. De toename van het aantal motorvaartuigen en de toenemende nachtvaart waren de redenen voor het invoeren van deze maatregel. Toen de stoomschepen nog de dienst uitmaakten en er 'snachts niet of weinig gevaren werd, kon men aan de stoompluim zien wie er blies.
~toetrekken:
van visnetten: de uiteinden van het net dusdanig bewegen dat de vis er in opgelsotrn raakt .
~toger: jager, vermoedelijk in de zin van iemand die met een paard een schip voorttrekt. Mogelijk slechts regionaal gebruikte term. Zie ook toogpaard en toogwerk. Bron: Drents Archief.
~tol:
1>tolhout: onderdeel van de lijnbaan; zie klos.
2> algemene benaming voor de plaats waarmen voor de doorvaart geld moet betalen.
Gerelateerde termen:
rijntol,
tolunie,
tolzak,
enz.
~tolbrug:
brug waar tolgeld geheven werd.
Bij tolbruggen werd over het algemeen landtol geheven. Onderandere bij bruggen aan de randen van steden hief en heft men echter ook vaartol/vaartrechten, alleen noemt men het dan meestal havengeld.
~tolcentenaar:
gewichtsmaat van 50 kg. Deze maat werd gehanteerd voor het aangeven van het laadvermogen van schepen op de Rijn.
O.a. genoemd in: De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart van 1869.
In Duitsland gebruikt men de term Zentner.
deur in een spuisluis die rond een vertikale as in of nabij het midden draait. Deze deuren zijn bij een juiste plaatsing van de as niet alleen bij elke niveauverschil te openen en te sluiten. De niveau verschillen kunnen ook voor het automatisch openen en sluiten van de deur zorgen. De vertikale as, de draaispil, wordt praamhar genoemd.
Een dergelijke deur kon ook als deur in een (schut)sluisdeur opgenomen zijn. Dit gebeurde wanneer de schutsluis tevens als spuisluis gebruikt werd.
Toldeuren zouden reeds sinds de dertiende eeuw ingebruik zijn.
~tolhek:
in het water geplaatste palenrij waarvan de doorvaart middels een soort van hek afgesloten werd. Een dergelijk tolhek heeft onder meer bij Gorkum gestaan.
~tolhout, tol: onderdeel van de lijnbaan; zie klos.
~tolk:
klein dun duimstokje waarmee men kan bepalen of men boorgaten (voor duvels en bouten) diep genoeg gemaakt heeft.
~Tolkamer:
plaatsje aan de Rijn, nabij Lobith, waar de Nederlandse douane zetelt.
Tolkamers Handels Belang, T.H.B.
: dienst van ondernemers, die met een vaartuig (parlevinkervlet) belastingvrije paketten aan boord de langsvarende schepen tussen Millingen en Spijk bezorgde.
Later Lopak (Lobith Pakettendienst?) geheten.
~tolverbond:
Duitse handelsunie die voornamelijk tussen 1828 en 1842 gestalte kreeg. Het verdrag tussen dit verbond en Nederland dat op 1-1-1852 inging betekende een belangrijke verlaging van de Rijntollen. De Rijntollen zelf werden in 1866 afgeschaft.
Bron: De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart H. Nijgh 1869
~tolzak(je):
aan een lange stok bevestigde ring met daaraan een stoffen zak, die men vroeger gebruikte om de vaargelden te innen.
Gerelateerde term: bruggeldklompje.
~tomen:
de (wit)viszegen ophalen. Ook optomen, trekken en sleuren genoemd.
Diverse termen inzake het vistuig L> .
Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
De term op de tonnen varen, wordt voornamelijk gebruikt wanneer er ook buiten de tonnen gevaren kan worden of geul die door de tonnen aangegeven wordt erg ruim is. Bij slecht zicht of plaatselijke onbekendheid volgt men dan de tonnen. Met de hedendaagse navigatiemiddelen is dat echter meestal niet meer zo erg vaak nodig.
De ton was vroeger inderdaad een houten vat. Deze werd niet alleen als drijvend baken maar ook als topteken op kapen en andere op het land geplaatste markeringen gebruikt.
2>
inhoudsmaat van één kubieke meter. [T> meer maten]
Sommige bronnen beweren dat de term ton uit het Engels is overkomen waaien. De term werd echter al in de 16de eeuw als gewichts en inhoudsmaat in Nederland gebruikt. Deze inhouds of gewichtsmaat kwam niet overeen met de huidige ton, een kubieke meter of 1000 kilogram, maar dat doet de Engelse ton ook niet. Voor scheepsladingen was de (rogge)last een veel gehanteerde maat. In de 18de eeuw werd deze min of meer gestandariseerd naar 2000 kg en pas rond 1900 verdrongen door de ton.
Oude inhoudsmaten die ton genoemd werden liepen nog al uit één. Men had onder meer een scheepston van circa 1500 liter, een harington van 69 liter en één van ruim 120 liter, een Amsterdamse ton van 110 liter, turven werden gemeten met tonnen of vaten van 200 liter, de dubbele hectoliter, en tenslotte is er in een Koninklijk besluit van 1854 nog sprake van een scheepston van 1000 Nederlandse ponden, wat toen echter neerkwam op 1000 kg.
Het productschap Vis kent vervolgens ook nog een ton van 1/7 m3;
~tonneboei,
tonboei:
oude benaming voor een boei waarvoor een houten vat gebruikt werd.
Tot in de negentiende eeuw waren er niet veel drijvende bakens, boeien. De weinige boeien die er waren, waren vaak massief, dan konden ze tenminste niet lek raken. Pas in de twintigste eeuw wordt het gebruik van holle drijflichamen, die veel kleiner konden zijn en dan toch net zover boven water staken, gewoon.
[Gerelateerde termen>]
Bron onder andere: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.
O.a. genoemd in het Rotterdamsch nieuwsblad 10-01-1888.
De tonnenboeier scheen uitsluitend in de Noordelijke provincies, men mag dus aannemen op de Wadden- en Zuiderzee gebruikt te worden. Waarom een Amsterdamse tabakshandelaar het tot zijn handelsmerk maakte (zie afbeelding) is me niet bekend, maar misschien heette de man zo.
~tonnegeld:
1> vorm van belasting berekend over de tonnenmaat van het schip. Ook tonnage genoemd.
Het heffen van belasting over de inhoud of het laadvermogen van het schip bestaat al eeuwen, maar gewoonlijk wordt daarover gesproken in de vorm van havengeld, vaartrechten, en dergelijken.
Begin 19de eeuw (1822?) komt er een wet die de heffing van tonnegeld regelt. Het betreft dan slechts een belasting over schepen die Nederland over zee binnen komen of verlaten, terwijl binnenvaartschepen, die zulks doen, maar reeds patentrecht betalen, vrij gesteld zijn. Deze ton was 1000 Nederlandse ponden groot. De wet schijnt kort na het midden van de eeuw (1855?) afgeschaft te zijn.
Gerelateerde term: lastgeld. 2> vorm van belasting die men moest betalen voor het onderhoud van de bebakening. Ook geschreven als tongeld en vroeger ook vatgeld, tonnerecht of tonnelast genoemd. genoemd. Zie verder bij bakengeld.
[Overige gerelateerde termen>].
3> vergoeding, die men voor het tonnen(2) van turven moest betalen.
~tonnelast:
belasting die geheven wordt om de bebakening te onderhouden. Ook tonnegeld genoemd.
~tonnenschuit:
schuit waarmee in vroeger tijden in sommige plaatsen de stadsreiniging de inhoud van de 'toiletten' vervoerde.
Plaatselijk gebeurde dit al in het begin van de negentiende eeuw. De mest werd gebruikt om onvruchtbare gronden mee te bemesten. Het systeem met de zogenaamde wisseltonnen werd echter pas in de tweede helft van de negentiende eeuw, nadat enkele epidemieën duizenden slachtoffers gemaakt hadden, ingevoerd.
met behulp van een pakstrop gemaakte combinatie van twee steken, die rond een vat gelegd worden, met het doel het vat rechtstandig te kunnen hijsen.
Men gebruikt de tonnesteek voor het hijsen van (houten) vaten, wanneer onder- of bovenkant lekkage vertoont. Gewoonlijk hijst men tonnen namelijk liggend.
~toonzeeg:
de gebogen lijn die het vlak op enige afstand evenwijdig aan de kiel kan vertonen.
Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838. Andere vindplaatsen onbekend. van Loon spreekt ook van Slemphoutzeeg.
~tophoek: 1>top: de bovenhoek van een driehoekig zeil. Soms ook hijhoek of alleen hijs genoemd.
Gerelateerde termen:
klauwhoek,
schoothoek,
hals. 2> nok: de achter-bovenhoek van een vierhoekig zeil.
Het is niet duidelijk of deze term enigszins ingeburgerd is of dat men toch van een kophout moet spreken.
In tegenstelling tot een ra en de gaffel is het hout niet met de mast verbonden. Ook is het hout veel te kort en te klein om met de ra, ook die van een loggerzeil, vergeleken te kunnen worden.
Het hout komt voor bij de tuigage die zich uit het roedetuig ontwikkelde en veelal een torentuig genoemd wordt.
bepaald, meestal op het voorschip geplaatst navigatielicht.
[Afbeelding Navigatielichten]
Het toplicht dient nabij de lengteas van het vaartuig en op een bepaalde afstand boven het dek gevoerd te worden. Het schijnsel dient van rechtvoor tot 22,5 graden achterlijker dan dwars gezien te kunnen worden.
Alhoewel velen de term 'licht' gebruiken, als ze het geheel van behuizing en lichtbron bedoelen, is in dat geval 'lantaarn' een betere benaming. De meeste mensen verstaan echter in dit soort gevallen onder een licht een electrische 'lamp' en onder een lantaarn een petroleum'lamp'.
lijn, waarmee men het uiteinde van de de kluiverboom omhoog kan trekken. In Z-Holland vaak kraanlijn en in Friesland ook dirk genoemd.
Alhoewel men er vanuit gaat dat toppenend een verbastering is van toppenant, hoeft dit niet echt zo te zijn. Op gaffelschepen is het immers een eind (touw) waarmee men de kluiverboom topt.
Met betrekking tot de zeevaart wordt een term als 'toppenand' reeds door Nicolaas Witsen (1671) gebruikt voor touwen die aan het uiteinde van de ra's bevestigd zijn. In de negentiende eeuw lijkt toppenend de meer gebruikelijke vorm geworden. (Jan Carel Pilaar, G.P.J. Mossel, 1858).
Wanneer
In bijgaande afbeelding zou de onderste ra van het topzeil de bagijnera kunnen zijn. Aan deze ra hangt in dit geval de breefok.
In de negentiende eeuw verdween het dwarsscheepse zeil uit de binnenvaart. Alleen als bijzeiltje op schepen, die normaliter gejaagd of gesleept werden, zag men het nog tot in het begin van de twintigste eeuw.
~topreep:
voor zover mij bekend, niet op binnenvaartschepen in gebruik geweest.
~topskoelte:
een wind waarbij nog van top, dus onder vol tuig, gezeild kan worden. Ook topskou(w)> genoemd.
Zie verder bij windkracht.
~topskou,
topskouw:
een wind waarbij nog van top, dus onder vol tuig, gezeild kan worden. Ook topskoelte> genoemd.
Zie verder bij windkracht.
~topzeilskoelte:
wind waarvan de richting en de kracht dusdanig is dat men de topzeilen(2) kon gebruiken.
~torenjacht:
snel beurtschip dat zijn ligplaats bij de Haringspakkerstoren had.
In het boek van G.C.E. Crone worden deze scheepjes genoemt. Ze zouden van sierlijker maaksel zijn dan de hierna te noemen torenschuiten.
Zie ook: E> theobakker.net.
Amsterdamse term: beurtschip dat zijn ligplaats bij de Haringspakkerstoren had.
De Haringpakkerstoren stond ongeveer op de plaats van wat nu de hoek van de Prins Hendrikkade en het Singel is.
De beurtschepen, die hier in de 19de eeuw vertrokken gingen richting Zaandam, Alkmaar en Den Helder.
Zie ook: E> theobakker.net.
1> driehoekig mastzeil met een tophoek, die duidelijk minder dan 45 graden bedraagt. Indien de tophoek duidelijk minder scherp is, spreekt men van een driehoekzeil.
Voor zover bekend komen echte torenzeilen (als mastzeil dus) in de binnenvaart niet voor, zelfs voor de druil werd een gaffelzeiltje gebruikt.
In de 16de eeuw echter ontstaat echter een zeilvorm, die het midden houdt tussen een gaffelzeil en een echt torenzeil. Het ontwikkelt zich uit het roedetuig en wordt gekenmerkt door een klein dwarshoutje, het top- of kophoutje, aan de bovenzijde van het zeil. Dit zeil zit met rakbanden rond de mast en is, in tegenstelling tot het echte roedezeil, strijkbaar. Ook wordt het meestal gevoerd aan een giek in combinatie met een losse broek. Net als het roedetuig zijn het voornamelijk speeljachten die deze tuigage voeren en hebben de grotere schepen twee masten kort achter elkaar. Hierbij staat de voorste mast zeer kort achter de voorsteven. Deze mast is kleiner dan de achterste mast, die rond of voor de midscheeps staat. Men kan respectievelijk dus spreken van een fokkemast en een grote mast.
2> door sommigen gebruikt als synoniem voor een roedezeil.
Bij schroefsleepboten met strangenlieren staan deze bolders meestal direct achter de lier zo ver mogelijk naar buiten toe, maar binnen de gangboorden. Soms had dit de vorm van een zeer breed uitgevallen beting. Een enkele maal stonden ze, net als bij radersleepboten langs de buitenrand van het schip direct achter de raderkasten. Niet elke sleepboot bezat echter tornbolders.
~torncontract,
hulpverleningscontract: 1> contract inzake de hulpverlening bij dreigend gevaar anders dan door een beroepshulpverlener (lees: sleep- of bergingsbedrijf.
2> niet voldoende bekend. Bepaalde overeenkomst.
~tornen: 1> eigenlijke betekenis: met kleine slagen iets bewegen.
verkorting van lostornen. b met een sleepboot, door een heen en weer varend te trekken, de trekkracht op een stilstaand object vergroten.
Deze manoeuvres worden ook tijdens het lostornen van vaartuigen gebruikt, maar zijn vooral bekend van de trekproeven die bijvoorbeeld tijdens sleepbootdagen gehouden worden.
Door tijdens het trekken het vaartuig dusdanig te manoeuvreren dat deze ook een 'voorwaartse' snelheid verkrijgt, zal het langsstromende water een druk uitoefenen op de romp, hetgeen in een grotere trekkracht zal resulteren.
4> een schip, dat de hellingafloopt, afremmen, tegenhouden. Verouderd!
De achterliggende meer algemene betekenis is trekken en in die zin ook gebruikt in de betekenis van slepen.
~tornhulp:
door een niet beroepsmatige hulpverlener verleende hulp aan een in moeilijkheden verkerend schip.
~tornijzer,
tornstang:
stalen stang waarmee men, bijvoorbeeld, het vliegwiel van een motor rond kan tornen.
~tornkosten:
het bedrag dat men kwijt is aan tornloon.
~tornloon,
bergingsloon: 1> tegenwoordig: vergoeding die men als niet beroepsmatige hulpverlener ontvangt voor het verlenen van hulp aan een in moeilijkheden verkerend schip.
2> vroeger in de Rijnvaart: het loon dat men moest betalen voor het lostrekken van een vastgelopen sleepschip. Een soort bergingsloon dus.
~tornloontarief,
torntarief:
door het I.V.R. op gestelde tariefschaal voor de vergoeding die men als niet beroepsmatige hulpverlener zou kunnen verlangen voor het verlenen van hulp aan een in moeilijkheden verkerend schip.
~tornopdracht:
het verzoek aan een niet beroepsmatige hulpverlener hulp te verlenen omdat men in moeilijkheden verkeerd.
Schokker die gebruikt werd door het korps torpedisten van de Koninklijke landmacht. De term marineschokker lijkt dus onjuist te zijn.
De ijzeren schokkers die voor dit doel gebouwd waren bezaten een rond licht geknikt vlak, ronde kimmen en een licht gepiekt achterschip. Zij wijken daarin dus af van de gewone schokker en men kan zich afvragen of de benaming schokker nog wel passend is. Ook de inrichting van de schepen was natuurlijk afwijkend. Over de houten voorganger, vermoedelijk TD1 geheten, is mij niets bekend.
Er zijn vier van deze schepen gebouwd. De TD 1882 (TD2), 1883 (TD1), 1891 (TD3) en tenslotte nog in 1908 (TD4). De registratietekens in het grootzeil hadden echter een andere combinatie. De schepen maten 15,6 x 5,1 meter en bezaten een holte van ca. 2,15 meter. Voor schokkers gangbare maten.
Naar men zegt werden de schokkers tussen 1882 en 1923? onder meer gebruikt om electrische mijnen die men voor de marinehavens gelegd had weer op te nemen. Sommigen spreken daarom van mijnenvegers. Na beëindiging van deze taak bleven de vaartuigen nog enige tijd bij de strijdkrachten of ze toen bij de marine ingedeeld zijn is me niet bekend. Na hun militaire dienst zijn deze schokkers in de ankerkuilvisserij terecht gekomen.
Genoemd en beschreven in P.J.M. Martens, Schokkermannen en bootvissers.
~torpedospits:
naar men zegt een spits met een sterk geveegd, voor een spits althans, achterschip. Deze spitsen werden (onder meer) gebouwd bij Baasrode. Vaak ook alleen torpedo genoemd.
In tegenstelling tot wat sommigen denken is toteNbel ook in de nieuwe spelling niet correct.
~Tournoisien:
houten vrachtschip. Zie bij Doornikker.
~touw: 1> door het, diverse keren, op een bepaalde wijze, ineendraaien van vezels verkregen lange streng.
Afhankelijk van de dikte en de wijze waarop het samengesteld worden het officieel
garens,
lijnen,
trossen,
scheepstouw,
kabeltrossen of
koorden genoemd.
Schippers spreken in het algemeen echter van een eind of eindje en zolang het om een niet al te zwaar touw gaat van een touwtje. [U>] [Gerelateerde termen>]
LINKS- of TEGEN DE ZON GESLAGEN TOUW
: kabelslagtouw,
kardeelslagtouw (kardeelgeslagen touw),
stuurboordstouw,
S-slagtouw: touw waarbij de tieren, indien men het touw vertikaal voor zich houdt, van linksboven naar rechtsonder lopen.
Linksgeslagen touw moet tegen de zon in (tegen de klok in, linksom) opgeschoten worden.
RECHTS- of MET DE ZON GESLAGEN TOUW
, bakboordstouw, Z-slagtouw, wantslagtouw:
touw waarvan de tieren, indien men het touw vertikaal voor zich houdt, van rechtsboven naar linksonder lopen.
Rechtsgeslagen touw moet met de zon mee (met de klok mee, rechtsom) opgeschoten worden.
KORT GESLAGEN TOUW
: kortslagtouw: touw, dat bij het slaan, sterk ineen gedraaid werd.
LANG GESLAGEN TOUW
: langslagtouw: touw dat bij het slaan, weinig ineen gedraaid werd.
HEEL TOUW(werk)
:
bij het leggen van knopen: een knoop, die met de volledige dikte van het touw gelegd wordt. Vergelijk: kardeelknoop.
~touwbaan:
plaats waar touw gemaakt wordt. Zie ook lijnbaan.
~touwbaander:
iemand die op een lijnbaan werkt. Ook baander genoemd.
~touwdikte:
de dikte van het touw wordt in Europa uitgedrukt in millimeters doorsnede. In Engeland hanteert men inches-omtrek.
Touwfabrikanten hanteren voor de dunnere soorten, de garens, een combinatie van twee getallen, waarbij het eerste getal het aantal draden van het garen aangeeft en het tweede getal de lengte in meters (of hectometers) die 1 kilogram van 1 draad van dat garen heeft. 2/6 of 2/600 is dus 2 draads garen gemaakt van garens waarvan 600 meter van elk garen ca. 1kg weegt. Deze maatvoering zegt de leek weinig over de dikte, maar geeft wel duidelijk aan hoeveel materiaal er in dat bepaalde garen zitten en geeft dus een duidelijke indicatie van de sterkte, iets wat de diameter niet doet.
Huizing was meestal 2/6 en schiemansgaren 3/400 of zelfs dikker.
2/6 is ongeveer 3 mm, 3/6 ongeveer 3,5 mm en 3/400 ongeveer 4 mm dik.
Met gekleurd sisal 2/6 in kluwens van 250 gram werd vroeger veel gemacrameed (lengte = (0,25 x 600m):2 = 75 mtr.).
~touwdraaien: 1>
het op de hand vervaardigen van (korte eindjes) touw: knuttels.
~touwen:
1> aan een touw voorttrekken, slepen, jagen.
Vermoedelijk een verbastering van het Duitse 'tauen'.
Het WNT online stelt echter dat de term onder invloed van het Engels 'to tow' zou zijn ontstaan. De eerste vermelding zou uit 1806 stammen, wat te vroeg is om het woord met de mechanische sleepvaart in verband te brengen, zoals bij touwerij. Gelet echter op de bij 2 vermelde betekenis is het echter goed mogelijk dat slepen simpel weg een uitbreding is van de daar vermelde betekenis, in welk geval een Duits-Nederlandse oorsprong van het woord logischer is.
In het WNT vindt men één enkele vermelding, die mijns inziens verkeerd uitgelegd wordt; zie bij 2.
Verder is er in het Tijdschrift voor Staathuishoudkunde uit 1869 een opsomming van matitiemeberoepen te vinden, waarin deze term genoemd wordt.
Mogelijk heeft hier een kleine vergissing plaats gevonden en bedoelt men 'sleepboot' in plaats van 'sleepschip'. Het citaat waar men zich op baseert luidt namelijk: "Heel oude schippers weten nog te vertellen van de tijd dat er, ik meen van Dordt de 'Touwerij' voer ... Die trok zichzelf en een aantal sleepschepen, door middel van een kabel of ketting de rivier op, bron Waterkampioen nr 912, 528 b [1952]".
Over de zegsman die hier aangehaald wordt, is mij niets bekend.
~touwhaspel,
trossenhaspel,
trossenrol,
draadhaspel:
draaibaar, cilindrisch metalen geraamte of metalen klos, vaak voorzien van een slinger, waarop men een lijn of tros kan wikkelen.
Voor zover mij bekend kwamen voorzieningen waarop men touw op kan rollen aan boord van binnenvaartschepen tot voor kort nauwelijks voor. Een vaststaande term voor een dergelijk attribuut is er dus nog niet echt. De tijd zal ons leren welk woord de voorkeur zal genieten.
druppel- of eivormig gebogen stuk metaal met gootvormige doorsnede (of gelijksoortig voorwerp van kunststof), dat gebruikt wordt om ogen in touw te verstevigen. De diepte van de keel is gering. De breedte is iets minder is dan de dikte van het touw.
Van afwijkend model zijn de eikous,
pijpkous en de
ronde kous.
De uiteinden van de 'oude' touwkous raken elkaar niet en zijn gewoon recht. De 'goot', de keel, is erg ondiep. Men ziet ze vaak gebruikt aan het putsentouw.
De uiteinden van de 'moderne' touwkous raken elkaar wel. De punt is sterk afgerond en de diepte van de keel is ca. 1/3 van de toepasbare touwdiameter. Hij verschilt op dit punt met de bijna gelijkvormige staaldraadkous met afgeronde punten; daar is echter de diepte van de keel gelijk aan de helft van de draaddiameter.
Wegens de afronde punt noemen sommigen deze kous onterecht ronde kous.
Bij metalen touwkousen steekt het touw altijd buiten de kous uit opdat het metaal van de kous niet met volle kracht ergens tegenaan zal slaan. Over het algemeen waren touwkousen van gegalvaniseerd staal, soms van brons. Tegenwoordig gebruikt men ook wel roestvrijstaal.
Tegenwoordig gebruikt men voor touw overwegend kunststof kousen. Het model komt ongeveer overeen met dat van de 'moderne' touwkous, alleen is de diepte van de keel bijna de helft van de toepasbare touwdiameter. Het materiaal is op de bodem van de keel het dikst, maar ondanks dat zullen ze bij een flinke belasting vervormen.
~touwkwast: 1> met behulp van uitgerafelde eindjes touw gevormde kwast.
Meestal naar behoefte gevormd en van touwrestanten gemaakt kwastje dat gebruikt wordt om vuil en stof uit lastige hoeken te verwijderen.
2> kwastvormige versiering aan het eind van een knoopwerk, bijv. een allemanseind, of eind touw.
~touwladder: 1>
ladder bestaande uit twee of vier vertikale touwen met daar tussen houten sporten of treden. In de binnenvaart weinig voorkomend.
De touwspruit bestaat meestal uit een doorlopend eind waaraan een tweede eind bevestigd is. Dit tweede eind kan op het eerste eind geplitst zijn of er met een steek aan vastgemaakt. Gebruikelijker is het echter dat het tweede eind met behulp van een knoop, een oogsplits, een blokje, een doodshoofd, o.i.d. rond de tweede ligt en ten opzichte van deze zich kan verplaatsen
~touwvoorloop:
relatief kort stuk, aan een staaldraad of ketting gesplitst, stuk touw. Meestal bedoeld om het hanteren en vastzetten van de staaldraad of ketting makkelijker te maken.
~touwwinkel:
winkel die bijna uitsluitend touw en aanverwante artikelen verkoopt.
In de loop van de 19de eeuw is de handel in touw steeds meer een zaak van de tagrijn geworden.
~toximeter:
meetinstrument waarmee men, afhankelijk van het type meetbuis, de aanwezigheid van bepaalde (gevaarlijke en/of giftige) stoffen bepaald kan worden. In het ADNR is bepaald welke schepen een toximeter aan boord dienen te hebben en welke niet.
Deze vaartuigen zijn uitermate wendbaar. Ze zijn zelfs zo wendbaar dat als ze niets te slepen hebben, nauwelijks rechtuit willen varen. Men ziet ze daarom als vrijvarende-boot meestal achteruit varen.
~trailerlier:
klein soort draadlier, geregeld toegepast voor luikenwagens e.d. en natuurlijk voor boot- en kanteltrailers, in welk geval de lier soms vrij forse afmetingen heeft en electrisch of hydraulisch aangedreven kan worden.
~tragel:
1>trakel, trachel: Zuid-Nederlands voor jaagpad.
~tragellijn:
een jaaglijn. Een lijn waarmee men een schip over grotere afstanden vanaf de wal voorttrekt.
~tragelwachter,
trakelwachter:
vermoedelijk een ambtenaar die op de toestand van het jaagpad toeziet.
Genoemd in: Algemeen Vlaamsch idioticon door L.W. Schuermans.
~tragelweg,
trakelweg,
tragelwegel,
trakelwegel: 1> een jaagpad.
Voornamelijk Zuid-Nederlands en verouderd. Bron: WNT online.
2> een weg waarover men voortploetert.
~trajectduwboot,
lijnduwboot: duwboot in langdurige vol-continuvaart tussen twee of meerdere havens.
Deze duwboten doen dus bijna niets anders dan maar heen en weer varen. Op de plaats van bestemming worden de bakken afgekoppeld en worden andere, reeds geladen, bakken aangekoppeld, waarna men dus weer terug vaart naar waar men vandaan kwam.
~trakel: 1>tragel, trachel: Zuid-Nederlands voor jaagpad.
~trakelwachter, tragelwachter:
vermoedelijk een ambtenaar die op de toestand van het jaagpad toeziet.
Genoemd in: Algemeen Vlaamsch idioticon door L.W. Schuermans.
~trakelweg, trakelwegel, tragelweg, tragelwegel: 1> een jaagpad.
Voornamelijk Zuid-Nederlands en verouderd. Bron: WNT online.
2> een weg waarover men voortploetert.
~traliebrug:
oude benaming voor een stalen vakwerkbrug.
~tramboot: 1>vaartuig, passagiersschip, dat een veerdienst tussen de eindpunten van twee (stoom)tramlijnen onderhoudt. Op een flink aantal plaatsen werden hiervoor salonboten(2) gebruikt. Deze worden daarom ook nu nog, vaak tramboot genoemd.
2> door velen als aanduiding van een scheepstype gebruikt. Zie de beschrijving bij glazenkast.
~trambootdienst:
door een tramboot gevaren dienstregeling, dus een dienstregeling die aansluit op de (stoom)tram. Ook kortweg: tramdienst genoemd.
Onder meer voorkomend in: Rotterdamsch nieuwsblad van 14-01-1901.
verplaatsbare stalen band, die met twee bouten en moeren rond de ankerschacht geklemd wordt. Meestal wordt rond elk der bouten een neuringring gezet.
De transportband wordt uitsluitend gebruikt op stokankers. Het is de bedoeling dat de transportband dusdanig gemonteerd wordt, dat wanneer het anker aan de band op getakeld wordt en de ankerketting voldoende ingehaald is, hij ongeveer horizontaal zal hangen. Het vergemakkelijkt het binnen boord halen van het anker.
~transporteur,
onbekend. Vermoedelijk een kolentransporteur of andersoortige elevator, maar men zou ook een lichter kunnen bedoelen.
op een statenjacht gelijkende vaartuig dat door de hoge heren van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de West-Indische Compagnie, de admiraliteitscolleges en dergelijke gebruikt werd. Deze jachten, in uiteenlopend formaat, werden gebruikt als vervoermiddel voor als men elders in het land moest vergaderen, als vaartuig om de aan de rede liggende vloot te inspecteren of om toezicht te houden op de overslag van lading.
~N.V. Transport Maatschappij:
in april 1911 te Rotterdam opgerichte vennootschap die feitelijk een afsplitsing van de Steenkolen Handels Vereeniging (S.H.V.) was. De vennootschap fungeerde in eerste instantie als reder van de schepen die zij van de S.H.V. in huur had. Later verkreeg zij een eigen vloot. In 1920 ging de maatschappij deel uitmaken van de Nederlandse Rijnvaart Vereeniging. In 1923 werd de naam gewijzigd in Nederlandse Transport Maatschappij.
~transportponton:
vermoedelijk dat wat men gewoonlijk een ponton zonder meer noemt. Term voorkomend in de liggers van de meetdiensten. Lengtes lopen uiteen van 14 tot 60 meter.
ZELFVAREND TRANSPORTPONTON
: ponton dat voorzien is van een eigen voortstuwing. De voor de bemanning aanwezige verblijven zijn in de meeste gevallen summier en spartaans.
AFZINKBAAR TRANSPORTPONTON
: ponton dat men door het in pompen van water gecontroleerd kan laten zinken, waarna de drijvende lading boven het ponton gebracht kan worden en het ponton weer leeggepompt wordt. In de meeste gevallen worden deze pontons uitsluitend in de zeevaart gebruikt. Een uitzondering vormt het dokschip.
~transportschip: 1> vermoedelijk bedoelt men een schip dat gebruikt werd voor de verplaatsing van strategische goederen. De term werd onder meer gebruikt bij een beschrijving van de Zwammerdamse aak, die men dus eigenlijk beter een Romeins Transportschip had kunnen noemen.
volgens Nicolaas Witsen zouden dit bepaalde Duitse rivierschepen/aken zijn. In zijn werk (1690) als trappe-kyker geschreven. Hij zegt:"Aak-scheepen aan den Rhyn: gelyk mede aldaar Beijer-aken, en Byler-aken zyn."
Witsen(editie 1690, blz 617) doelt hier waarschijnlijk op wat men bovenlanders is gaan noemen. Met Bijleraak wordt vermoedelijk de beitelaak bedoelt. De term Beijeraak is mij echter onbekend.
Voor zover bekend was, de in 1917 gebouwde, Sluis III in het Wilhelminakanaal naar Tilburg, de enige, nog in bedrijf zijnde, trapsluis in Nederland. Dit is tevens een bajonetsluis. Inmiddels (2012) is er een tweede trapsluis, namelijk in de vaarverbinding Erica-Stadskanaal, gebouwd.
Een trapsluis wordt soms (en vooral vroeger) een gekoppelde sluis en zeer verwarrend ook koppelsluis genoemd.
~traveerdraadje:
stevig stuk touw of soepel staaldraad (ca. 16mm) dat gebruikt wordt om een schip op lastige hoeken of bij, dan wel in, sluizen in de juiste richting te krijgen.
Gerelateerde term tijman.
~traveergeld:
het geld dat aan de traveerders/tijmannen betaald werd.
1> het geheel van kluiverboomring en datgene waarmee deze naar voor en achter bewogen kan worden.
Door sommigen uithaler genoemd (en daar valt wat voor te zeggen).
Teneinde een zeil aan het uiteinde van een boegspriet of kluiverboom te bevestigen kunnen verschillende wegen bewandeld worden. Vrij veelvuldig toegepast is een ring om de boom, die door middel een takeltje naar voren gebracht kan worden. De hals van de kluiver wordt op een oog aan de kluiverboomring bevestigd. Aan deze ring zit een lijn, die via een blokje aan de nok van de boom, weer naar het schip loopt. Door het inhalen van deze lijn, de uithaler, brengt men het zeil naar voren. Inhalen doet men door de uithaler los te maken en het zeil aan het onderlijk naar binnen te trekken. Bij het gebruik van twee kluivers en twee ringen heeft men aan de achterste ring een extra lijn, direct naar boord lopen, zodat men, door deze vast te zetten, de positie van de ring, halverwege de boom, kan fixeren.
~traven:
de lading in het schip persen; zie ook stouwen. Ook duiveljagen genoemd.
De term werd waarschijnlijk voornamelijk in de zeevaart gebruikt en wordt onder meer in W.A. Winschooten, Seeman, Leiden 1681 beschreven. Het gaat dan om het stouwen van katoen. J.M. Koenen 'Verklarend Handwoordenboek' 1923 stelt het begrip iets wijder dan Winschooten dat doet.
~trechter,
(oploopvlagtrechter):
slanke conisch gevormde pijp, die met een steuntje aan de lichtmast zat en waarin met, met behulp van de oplooplijn, de oploopvlag in of uit kun trekken, zodat deze wel of niet voor de andere scheepvaart zichtbaar zou zijn.
soort van baggermolen die doormiddel van een tredmolen, voortbewogen door mensen, aangedreven wordt. Dit type molen werd in 1589 door Cornelis Dirkszoon Muys uit Delft uitgevonden.
Alhoewel het er op lijkt alsof dit al een emmerbaggermolen is, maakt deze molen geen gebruik van emmers maar van schotten die de bagger van de bodem op een soort goot en vervolgens door de goot naar boven schuiven. De maximale diepte die met dit soort molens bereikt werd bedroeg ongeveer drie meter. De rosbaggermolen was de volgende stap in de ontwikkeling van de baggermolen.
een doft, dus een bankje of daarop gelijkende constructie, dat ook als opstapje naar het dek bedoeld is. In sommige gewesten een stapbank genoemd. [Afbeelding]
Soms ook gebruikt voor andere ruimbemeten voetensteuntjes, of opstapjes.
De klamp onder de treedoft wordt in sommige gebieden stapbankklamp en elders kardoes genoemd.
~trek: 1a>streek: de afgelegde afstand tijdens het vissen met een sleepnet. b> het eenmaal uitzetten en weer inhalen van de zegen. Ook worp genoemd. De term wordt onder meer gebruikt bij de klepvlotvisserij.
Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
2> zichtbare stroming stroming rond bepaalde punten.
~trekaal:
geslachtsrijpe aal/paling die naar zee trekt. Ook drijfaal, drijfpaling, en trekpaling genoemd.
Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
zwaar metalen klemband met bevestigingsogen voor stagen en blokken, die als mastband gebruikt wordt.
In dubbele uitvoering ook voor de bevestiging van galgen en uithouders. Op Botters treft men zoiets onder de naam stagkrans.
Met een trekband behoeft de passing van de band rond de mast minder nauwkeurig te zijn en kan men, door de band weer los te nemen, het hout van de mast beter onderhouden. Daarentegen beschadigt de mast of de verf daarop vaak bij het aandraaien van de band, waardoor regelmatig onderhoud ook noodzakelijker is, bovendien kan dan door indringen van water het hout zwellen, waardoor het door de trekband afgeknepen wordt en de masttop kan breken.
Gerelateerde term: muilband.
~trekbank:
(nog niet precies bekend) [Afbeelding]
[T>]
~trekbeugel:
kleinere maat baggerbeugel; ook veentrekker genoemd. Deze werd gebruikt indien men het veen van grotere diepte moest halen. Diameter circa 26 cm?
Bron o.a.: Tijdschrift uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering van Nijverheid, 1875 (via Delpher) en het Frieslandbouwmuseum via data.collectienederland.nl.
~trekdraad:
algemene benaming voor staaldraden, die tot doel hebben zaken langs een bepaalde geleiding te laten bewegen. Onderdeel van onder meer: de zelflosinstallatie.
~trekken: 1>stromen. In het bijzonder wanneer dit stromen wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van stuwen .
2> het door mankracht aan een touw voortslepen van een schip. Anderen gebruiken hiervoor de term treilen In de meeste kringen wordt dit, net als wanneer het met paarden gebeurt, jagen genoemd. Zie verder aldaar.
1> op het zeil genaaide versteviging van touw welk bedoeld is om de krachten optredend bij de schoothoorn of schootleuvers te verdelen. Ook schoottrekker genoemd.
Naast de gebruikelijke D-vorm of zo U wilt C-vorm, kent men ook wat men ook rechte, gevlochten, versterkingen, die men wel staarten noemt.
betrokenne bij de zegenvisserij. De trekkers werken op de galg of het klepvlot en trekken de zegen naar binnen. Zij doen dit met een trekriem; een stevige band met een stuk touw of ketting waaraan een 'haak' bevestigd is. Aan elke zijde van het vlot kunnen 15 trekkers aanwezig zijn.
Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
~trekkerschuit: 1>boerenschuit, die gebruikt wordt om landbouwvoertuigen (trekkers) te vervoeren en daartoe voorzien van constructies, die het aan en van boord brengen van deze voertuigen, mogelijk moest maken. Vrij onbekende term. Zie ook Ploegvlet.
[Alle gerelateerde scheepstypen/soorten>]
~trekkracht:
de kracht die de sleepboot op het voorwerp waarmee zij verbonden is uitoefend.
Men maakt onderscheid tussen de statische trekkracht, dat is de trekkracht die de sleepboot, die op de zelfde positie blijft liggen, op een stilstaand object uit kan oefenen en de dynamische trekkracht hetgeen de kracht is die de sleepboot tijdens het slepen van een object ontwikkelt. Onder trekkracht op de beting willen velen verstaan de maximale kracht die een sleepboot op een stilstaand object uit kan oefenen. De maximale trekkracht wordt bereikt tijdens het zogenaamde tornen. Of dit de juiste opvatting van dit begrip is, is mij nog niet duidelijk.
Sommigen wensen een onderscheid te maken tussen een trek- en een jaaglijn en stellen dat de eerste gebruikt werd, wanneer mensen het vaartuig trokken, terwijl de jaaglijn voor paarden gebruikt werd. Dit onderscheid is iets dat, voor zover ik kon na gaan, pas in de laatste decennia gemaakt wordt.
~trekpont,
trekveer:
oorspronkelijk klein vaartuigje dat men, om de gemeenschap tussen twee oevers te onderhouden, langs een over het water gespannen touw naar de overkant trekt. Later ook gebruikt voor kabel- en kettingponten die op handkracht bediend worden.
De trekproef is onderdeel van de technische proefvaart, maar tevens een belangrijke publiekstrekker tijdens sleepbootdagen, waar vooral het tornen soms spectaculaire beelden oplevert.
~trekpunt:
de plaats waar de krachten op het slependeschip aangrijpen.
1> een stevige band (T) met een stuk touw of ketting waaraan een 'haak'(H) bevestigd is. De 'haak' wordt, bij de voorzijde van de galg, ingepikt op houtreep waarna de trekker naar de achterzijde van het vlot loopt, afhaakt en terug naar voor gaat. De 'haak' is (in sommige gevallen?) een metalen plaatje, dat voorkomt dat het uiteinde van de ketting, als deze rond de reep geslagen is, losschiet. Het plaatje lijkt ook het verschuiven van de ketting te bemoeilijken.
Bronnen: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland en verspreide afbeeldingen.
2> tuig waarmee in de kantzegenvisserij het paard de zegen trekt. Waarschijnlijk ook haam genoemd.
2> een schroef, die ontworpen is om 'trekkracht' te geven.
Een trekschroef in deze zin is een schroef die toegepast zal worden op sleepboten e.d. De schroef is zo ontworpen dat hij bij lage vaarsnelheden efficiënt zal werken. Het 'tegengestelde' is een loopschroef (zie ook daar).
Over het algemeen wordt de term 'trekschuit' gebruikt voor scheepjes, die voornamelijk passagiers en hun bagage vervoerden. Zij deden ook aan pakket en postbezorging. Boven de grote rivieren waren trekschuiten vaak van het type Snik of aanverwante types. De pak- of tentschuit was een jaagschuit, die voornamelijk voor het vervoer van goederen gebruikt werd. Zij werden zowel op de beurtdiensten als ook in de 'wildevaart' gebruikt. De term 'jaagschuit' wordt meestal gebruikt voor ALLE soorten schepen, die bestemd waren om voortgetrokken te worden. Dat wil niet zeggen, dat geen van deze konden zeilen. Voor al de jaagschuiten in gebieden met veel meren en brede vaarten hadden vaak ook een (beperkte) zeilage.
De trekschuit vormde vanaf de 17de eeuw tot de schuit door de spoorwegen verdrongen werd niet alleen de belangrijkste maar ook de goedkoopste en meest comfortabele vorm van openbaar vervoer. Snel was dit vervoer echter niet. De jaagschuiten die ook wel passagiers meenamen kwamen niet verder dan 4-5 km/u. Een gewone trekschuit had een gemiddelde van rond de 6 km/u (paard in stap), de 'Vliegende Schuit' die tussen Amsterdam en Utrecht voer kwam, met twee paarden (in draf) voor de schuit, op een gemiddelde snelheid van ruim 10 km/u. (Bron: John Murray 'Hand-book for Travellers on the Continent' 1840) Een door de veerschippers geplaatste advertentie uit 1849 suggereert dat de veerdienst van Rotterdam op Delft, dat is een afstand van dik 14 kilometer, in vijf kwartier afgelegd zal gaan worden. Misschien een al te rooskleurige voorstelling van zaken? Of zou de ijzeren schuit sneller geweest zijn dan de houten schietschuit? (Volgens paardenkenners is dit gemiddelde op niet te lange afstanden wel mogelijk, mits het paard bepaalde stukken kan galoperen.)
~trekvaart: 1> voor het transport met pak- en trekschuiten geconstrueerde vaarweg. Trekvaarten worden gekenmerkt door een jaagpad tenminste aan één, maar vaker aan beide, zijdes. Trekvaarten zijn over het algemeen niet al te breed, bovendien zijn de gegraven vaarten tamelijk rechtlijnig.
2> de scheepvaart met schepen die over grote afstanden vanaf de wal voort getrokken worden.
brede band, die rond het lichaam gedragen wordt, wanneer men een schipjaagt. De band kan van elk geschikt materiaal gemaakt zijn, men gebruikte er zelfs oude brandweerslangen voor, maar banden gevlochten van touw of gemaakt van zware jute waren misschien wel het meest gebruikt.
De term zeelt wordt slechts door een beperkt aantal mensen gebruikt en ook de term jaagzeel is vrij ongebruikelijk.
~trekzolder:
ruimte op een nieuwbouwwerf, waar de ontwerptekening op grote schaal (groot formaat) uitgetekend wordt. Voor kleine schepen tekende men zelfs op ware grootte.
~tremmen: 1> kolen uit de bunker halen en naar de stookplaat brengen.
3> bij bulkgoed: de lading zo goed mogelijk over de beschikbare ruimte verdelen.
~tremmer,
kolentremmer:
persoon die, op stoomschepen, de kolen uit de bunkers haalt en ze naar de stookplaat brengt. In de binnenvaart was hiervoor niet altijd een apart bemanningslid voorhanden en werd het werk door de stoker(s) gedaan.
1> met garen aangebrachte versteviging rond ogen in, en langs randen van, zeildoek. [Afbeelding] 2> stuk touw, dat de tier van een touw of staaldraad, opvult. Zie verder bij bekleden.
~trensgat:
klein (versterkt) gat, zoals een knoopsgat, een vetergat, of een gat voor een rifseizing. Soms verkort tot trens. Dergelijke gaten voor rifseizings, leuvers, schoothoorns worden ook kringelgat genoemd.
De term is onder meer aangetroffen bij https://gtb.ivdnt.org
~trenzen,
trensen: 1> het maken van een trens(1).
2> de tieren met dun touw opvullen. Zie verder bij bekleden.
~trezing,
tresing:
het resultaat van het trenzen; ook trens.
~tresco:
oorspronkelijk een productnaam, merknaam, later synoniem voor het geheel van electronische waterkaarten plus navigatiesysteem en de daarvoor benodigde apparatuur.
Het systeem van digitale waterkaarten gecombineerd met andere electronische apparatuur zoals GPS, AIS, radar, dieptemeter e.d. maken het navigeren heden ten dage een stuk makkelijker, toch blijven plaatselijke bekendheid en ervaring nog altijd van groot belang.
~tresco-schipper:
een schipper, die volledig volgens de aanwijzingen van zijn electronische apparatuur vaart en daar nauwelijks van afwijkt of af durft te wijken. Men spreekt dan wel van: "op het lijntje varen" Ook Trescovaarder genoemd.
~trescovaarder:
een schipper, die volledig volgens de aanwijzingen van zijn electronische apparatuur vaart en daar nauwelijks van afwijkt of af durft te wijken. Ook Tresco-schipper genoemd.
In W.A. Winschooten's Seeman 1681 wordt deze term verklaard met het aanhalen of doortrekken van een touw door blokken met gaten in plaats van door blokken met schijven. Dus door doodshoofden en jufferblokken. Bij Nicolaas Witsen wordt de verbinding gelegd met de brassen van de blindes op de zeegaande schepen. In de 19de eeuw is de term verworden tot een meer algemeen woord voor takelen.
~trijslijn:
eigenlijk een talreep, later meer een synoniem voor loper.
Zie ook trijsen.
~trimmen,
tremmen:
1> dat gene wat men, door het verplaatsen van gewicht, gewichtstrim, of het wijzigen van de stand of positie van de zeilen, zeiltrim, en het zwaard, onderneemt om het schip beter of sneller te laten varen.
2> zorgen, dat losgestorte lading gelijkmatig over het ruim verdeeld is.
~trimtank: ballasttank die men gebruikt om de ligging van het schip te beïnvloeden.
De term trimtank werd over het algemeen gebruikt voor ballasttanks die gebruikt werden om het schip gelijklastig te laten liggen. Dit werd gedaan om de diepgang te verminderen. In bijna alle andere gevallen sprak men over ballasttank.
~trommel:
1> verkorting van draadtrommel. Een cilindrisch lichaam met (grote) flenzen, waarop een staaldraad gewikkeld kan worden.
2>
vistuig ongeveer overeenkomend met de aalkubbe. Soort fuik met aan beide zijde een opening voorzien van een inkel. Circa 1 meter lang en met slechts enkele hoepels. Ook trommel genoemd.
~trommelstok: 1> stalen pen boven op de mast, waar het vleugelhek en eventuele masttopversieringen aan aangebracht zijn. De trommelstok zelf zit vaak vast op de trompet.
Plaatselijk ook spilletje genoemd.
Alleen gevonden bij: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
~trommelstuurwerk: stuurwerk met soort van spil, die door het stuurrad rondgedraaid wordt en waarom de stuurreep, enige slagen, gewikkeld is. Het stuurwerk kan op het helmhout gemonteerd zijn, in welk geval de reep aan de boorden bevestigd is. Het stuurwerk kan ook vast opgesteld zijn, in welk geval
de reep, via blokken aan het boord, met beide einden, aan het uiteinde van het helmhout bevestigd is. Mogelijk alleen op zeegaande schepen gebruikt.
Op de Botter gebruikte men volgens P. Dorleijn geen trompet met een klein busje of mastbandje. Het topbandje.
2> onderdeel van het inlaatspruitstuk bij (zuig)gasmotoren. De trompet is een soort fabrieksafstelling die de verhouding tussen lucht en krachtgas regelt. De motordrijver kan met behulp van een of twee andere kleppen het mengsel verder afregelen naar de kwaliteit van het geleverde gas. Een volgende klep regelt de gehele mengsel toevoer en dus het toerental van de motor. Tweetakt motoren maakten vaak gebruik van een gassluis.
~trompetsteek:
bepaalde steek, waarmee men een touw kan inkorten.
~trottoir:
op een pont: het afgeschermd deel voor voetgangers. Zie ook stoep.
~tros: 1> officiele benaming voor touw dikker dan 25 millimeter.
2> een stevig eind geschikt om het schip mee vast te leggen.
Deze soort was (vaak) herkenbaar aan de blauw-groene kleur en in de jaren 80-90 vrij populair. Daarna begon vooral het vierkantgevlochten touw terrein te winnen. De Belgische tros was vrij krap geslagen, dus hard, maar desalniettemin toch soepel. Nieuwe trossen waren erg glad.
~trosbeschermer:
busvormige bescherming, tussen schroef en glandbus, die uitwendige oliekeerringen moet beschermen.
Voor zover bekend zijn deze bakken in de jaren tachtig van de twintigste eeuw in zwang gekomen. Over het gebruik van dit soort manden in combinatie met staaldraad is weinig bekend (de diameter zou onhandig groot worden). Wel kende men de draadbak.
2> rechthoekige houten bak voor het op bergen van de strangen. Zie verder bij strangenbak.
Voor zover mij bekend kwamen aparte voorzieningen waarop men touw op kan rollen aan boord van binnenvaartschepen tot voor kort nauwelijks voor. Trossenlieren kwamen en komen voor op sleepboten als sleeplier en op vissersschepen als vislier.
Het woord wordt weinig gebruikt en is of een Germanisme of naar analogie met draadhaspel gevormd.
~trossenvanger: 1>draadvang. 2>
voorziening bij de schroef, die moet voorkomen dat lange stukken touw in de schroef kunnen draaien. Zie ook trosbeschermer.
boven het bovenboord uitstekend spant/kurf bij bepaalde boerenschuiten zoals de Punter, de Assendelftse praam en het Zaans plat. De uitsteeksels van dit spant waren dienstig bij het truilen/wegen van het vaartuig. De boom werd daartoe schuinsweg tussen het spant doorgestoken en zodoende kon men, met de nodige oefening, niet alleen de schuit vooruit doen bewegen, maar ook in redelijke mate sturen.
Truilen en treilen zijn termen uit Noordoost Nederland. Hoe dit type spant in de overge delen van Nederland precies genoemd wordt is mij nog niet bekend.
Oorspronkelijk Engelse term voor elke grote opslagruimte.
2> éénmalige aangetroffen als synoniem voor bun (voor een bunkoeler).
~trunkbolder:
op of tegen de trunk geplaatste bolder.
~trunkdek:
boven de gangboorden uitstekend gedeelte van de ladingtanks.
~tui:
het touw (het tuitouw) of de staaldraad (de tuidraad) waarmee een voorwerp vast gezet is.
In de binnenvaart vrijwel uitsluitend gebruikt wanneer men een hoog en/of ver uitstekend voorwerp, zoals een opgerichte giek, vastzet.
Oorspronkelijk en voornamelijk in de zeevaart: de touwen, draden waarmee het schip vastligt: dus het ankertouw of een meertouw.
De term wordt voornamelijk schrijvers en niet door hen die werkelijk actief aan de binnenvaart deelnemen gebruikt.
~tuianker,
vertuianker: 1> tweede anker, dat moet voorkomen dat het schip al te zeer verplaatst.
Term uit de zeevaart. In de binnenvaart niet of nauwelijks in gebruik.
2>tuig:
ongebruikelijk, maar doorom nog niet minder correct, woord voor hijstuig of de mast, stagen, vallen, etc. van een zelflosser, een jaagmast of soort gelijke constructies.
1> metalen blok waarbij de verbinding tussen de twee wangen van het blok tevens als bevestiging gebruikt wordt.
Bij een tuigblok fungeert dus de brug, in dat geval meestal slechts een bout met een metalen bus er om, als bevestigings punt. Om deze bout wordt meestal een sluiting gestoken. Het blok heeft dus geen neut, hondsvot, haak of wat dan ook.
2> volgens sommigen: een stalen blok, ongeacht zijn bouw.
3> volgens sommigen: elk blok aan boord van een vaartuig, dat geen onderdeel van een schoot of iets dergelijks is.
~tuiger,
scheepstuiger: a> eigenlijk een persoon of bedrijf dat de tuigage aanbrengt.
Dit omvat dus masten en overige rondhouten, staand en lopend want, eventuele tuiglieren en dergelijke als ook de zeilen. Ook in vroeger tijden werden masten meestal geleverd door een mastenmaker en de zeilen door een zeilmaker. Het maakt echter wel uit of dezen in opdracht van de werf, de schipper of de tuiger handelen. Zie verder bij b.
b>takelaar: een persoon of een bedrijf dat de takelage aanbrengt.
De takelaar beperkt zich meestal tot het aanbrengen van staand en lopend want. Hij geeft ook aan welke tuig-, schoot- en zwaardlieren gebruikt kunnen worden. De lieren worden echter door een lierenfabriek of grofsmederij geleverd.
~tuigerij,
scheepstuigerij: 1> bedrijf, dat het werk van een tuiger doet.
Citaat: Een boegspriet om welken eene woeling is gelegd waarmede deze tuiging een aanvang neemt. Bron: Praktikale zeevaartkunde en theoretische kennis voor Handel en Scheepvaart. P. Le Comte 1842.
~tuigje:
combinatie van mastwortel, trommelstok en vleugelhek. Fraai bewerkte tuigjes, vaak verzilverd, waren vaak de hoofdprijs, die te winnen viel bij het hardzeilen.
aan de sleepboog/overloop bevestigde constructie, die moet voorkomen dat een loshangende sleepdraad van de boog afglijdt. De constructie bestaat uit een rechtopstaande pen met contragewicht, die rond een draaipunt, dat aan de sleepboog bevestigd is, opgehangen is.
~tuingat: 1> opening in het bovenste van een steng, waardoor bijv. een vlaggelijn gevoerd kan worden. In de opening kan een schijfje aangebracht zijn.
Gewoonlijk wordt de vlaggelijn over een schijfje die in de mastkloot of knoop aangebracht is, gevoerd.
2> in de masttop aangebrachte gleuf met schijf waardoor een val gevoerd kan worden.
De term komt uit de zeevaart en wordt al bij Nicolaas Witsen genoemd. Daarna komt de term echter vrijwel uitsluitend in woordenboeken-lijsten voor. In 1971 wordt de term vermeld in het 'ABC voor de watersport' van J.F. Brongers.
Herhaaldelijk stelt men ze gelijk aan hommergaten. In diverse
bronnen wordt echter gesteld dat hommergaten aan de onderkant van de steng zitten.
bij Vlaamse schepen: opening in de masttop waar door de gaffelval, de dierick loopt.
Bron: Maurice Kaak, Vlaamse en Brabantse Binnenschepen uit de 18de en 19de eeuw, Gent 2010.
~tuipaal:
zeer ongebruikelijke en verouderde term voor een (houten) meerpaal.
~tuipoel:
ander woord voor drijfkist of meerpoel, alleen in woordenboeken en lijsten voorkomend zonder nadere of uitgebreide verklaring.
Bron: Jacob van Lennep, Zeemans-woordenboek 1856 (via DBNL.org), J.J.A. van Ginneken (1877-1945), 'De sociologische structuur der Nederlandsche taal'. 1913. (via Delpher.nl)
Enig mogelijke verklaring zou: terzijde van het vaarwater gelegen ondiepe kom waar in men beschut kan liggen, kunnen zijn.
~Tukkervlet:
naam van diverse op de vlet gelijkende scheepjes die gebouwd werden door de Firma Tukker. De als bijboot gemaakte modellen waren in België vooral bekend onder de naam Turry, daarnaast werd/wordt door de firma ook de Lelievlet gebouwd. De grotere scheepjes, die de nodige overeenkomst vertonen met de kleintjes hebben niet alleen in de pleziervaart, maar ook in diverse sectoren van de beroepsvaart hun sporen verdiend.
~tulpenknop(je):
klein versieringje aan het uiteinde van latten.
~tunnelbuis:
de onder of zo U wilt de binnenzijde van een door de vorm van de romp gevormde schroeftunnel.
~tunnelman:
persoon die de schuiven in een kolentransporteur bedient.
De kolentransporteur (schip) had onder in het ruim een tunnel waardoor een lopende band naar voren liep. Door de schuiven open of dicht te zetten kon de toevoer van kolen vanuit het ruim, naar de band geregeld worden. De band bracht de kolen naar het begin van de feitelijke transporteur; een schuin omhoog gaande lopende band, waarmee de kolen tot boven de vulopeningen van de bunkers van zeeschepen gebracht kon worden.
~tunnelplaat,
schroefscherm:
elk der platen, die bijwijze van schroeftunnel boven de scheepsschroef bevestigd zijn.
~turbo:
verkorting van turbochager of turbocompressor.
Zie uitlaatgascompressor.
~turf:
brandstof van plantaardige oorsprong. Al sinds het eind van de middeleeuwen een brandstof, die veel per schip vervoerd werd. Ook gebruikt voor de verwarming en verbetering van tuinbouwgrond.
[Afbeeldingen]
De turfwinning heeft tot gevolg gehad dat grote natte gebieden uiteindelijk veranderden in droge zandgronden met slechts een dunne kwetsbare rijkere bovenlaag, die door erosie langzaam verdwijnt. Bij de winning kwam bovendien veel in de grond opgelagen CO2 vrij.
~turfaak:
lekenbenaming voor een willekeurige aak, of erger, een willekeurig schip, in de turfvaart.
~turfbok: bok (vrachtscheepje), waarmee turf vervoerd wordt.
Het is twijfelachtig of de diverse TURFbokken werkelijk tot een ander scheepstype behoorden dan gelijkwaardige bokken uit dezelfde regio.
achttiende en negentiende eeuwse houten, zeilende vrachtschepen uit de Zuid-Hollandse veengebieden, die speciaal op het turfvervoer gebouwd waren. Volgens de diverse bronnen te onderscheiden in verschillende types. De Venus is sterk verwant aan de IJker, maar naar men zegt wat groter.
Scheepshistorici moeten vaak afgaan op oude prenten en schilderijen. Deze geven de schepen niet altijd in de juiste verhoudingen, voldoende gedetailleerd en naar de natuur weer. Het scheepje dat Pieter Idserts tekent, lijkt overboordig, maar heeft ook duidelijke kenmerken van de gladboordige eiker. Het is echter zo krom als een boeier.
deze turfeiker kan gezien worden als een variant van de houten Hagenaar en heeft dus duidelijk de kenmerken van de houten overnaadseAKEN. Het is een schip met duidelijk bredere kimgang en een plat vlak. Het schip heeft geen gangboorden en de luiken liggen direct op de zetboorden, wat dus eigenlijk steekleren zijn. De lengte is tegen de 16 meter, de lengte breedte verhouden circa 1:5. Een andere voorkomende maat is rond de 15 meter lang bij een breedte van slechts 2,8 meter. Een erg smal schip dus!
Dit type wordt ook door Crone en Konijnenberg gekend. Met Sopers zijn zij, voor zover bekend de enigen die de Turfijker als een schip met heves, dus als aak, aanmerken.
Crone vermeldt dat de gangen, net als bij de Keen veelal in een neusklos vergaren.
De turfijker welke door G.J. Schutten getekend is, lijkt een duidelijke kromsteven en dus in het geheel geen familie van de aak. Opvallend zijn behalve de overnaadse bouw, de vrijwel constante breedte en de vlakke zijden, het ontbreken van een berghout, de flinke tuigage met loggerzeil, bakstagen en gaarden. Het getekende exemplaar is iets meer dan 17 meter lang. Ook hier liggen de luiken direct op de steekleren. De mast is een onderstrijker.
Ook de overnaadse ijker getekent door Pieter Pouwels lijkt een schip met een kromme steven. De zeilvoering is afwijkend van het door Schutten getekende exemplaar. Verder vertoont het de nodige overeenkomsten.
Het door P. Le Comte getekende exemplaar is zo te zien van ongeveer gelijke makelij als het schip in Schutten's voorstelling. G. Groenewegen tekent een soortgelijk vaartuig maar noemt het een Venus of Turfschuit. Opvallend verschil tussen Le Comte en Groenewegen enerzijds en Schutten anderzijds is dat het vaartuig van Schutten nog enige zeeg heeft, terwijl dat bij Le Comte en Groenewegen nauwelijks het geval is.
deze turfijker lijkt op de overnaadse Turfijker zoals Le Comte die geschetst heeft, maar dan gladboordig en met een berghout. Het is een erg vol gebouwd schip, meestal zonder roef en met een erg voorlijk geplaatste mast met gaffeltuig. De luikenkap rust weer op steekleren.
De gladboordige ijker zou al uit de zestiende eeuw stammen en schijnt onder meer voor een veerdienst, het IJkerveer, tussen Gouda en Amsterdam gebruikt te zijn. Soms noemde men het een Goudse eiker. Ook noemt men de schepen om onbekende redenen soms IJdele haringen.
Paviljoeneiker, Paviljoenijker: elk der voorgaande types maar dan met paviljoen.
Over de herkomst van de naam Turfeiker is men het niet geheel met elkaar eens. De oudste bron die het WNT online vermeldt, is het woordenboek van M.N. Chomel uit 1768-1777. Deze schrijver stelt dat de schepen eiker genoemd worden omdat de ruiminhoud door beëdigde scheepsmeters opgemeten en vastgelegd is. Deze theorie is vermoedelijk gebaseerd op de beschrijvingen van Jan le Francq van Berkhey in de Natuurlyke historie van Holland (1771), deel 2, blz 557. Ondanks het feit dat deze schrijver weinig blijk geeft enige kennis van schepen te hebben, lijkt de verklaring aannemelijk. (Hoe zou hij anders op het idee gekomen kunnen zijn?)
Het WNT online schijnt er meer voor te voelen IJker te verklaren met een schip dat op een IJ, een algemene term voor een vrij water, vaart. Tegen deze verklaring spreekt het feit dat er, behoudens de Hollandse IJssel, geen water van algemeen belang in het directe vaargebied van deze schepen ligt dat een naam met IJ draagt. Zou het een verwijzing moeten zijn naar het Amsterdamse IJ dan zoudt men een schip met een wat algemener gebruik en wijder ontstaansgebied verwachten.
Een derde voor de handliggende verklaring is dat Eiker verwijst naar de gebruikte houtsoort Eiken, ook Eek genaamd. Daar dit een zeer gebruikelijk materiaal voor de scheepsbouw was, is het niet logisch dat men juist dit ene type er naar zou vernoemen. E.W. Petrejus ziet geen direct verwantschap tussen de IJkers en de latere turfijkers.
17de eeuws scheepstype, soms ook (per vergissing?) POT genoemd. Zeilend, houten vrachtschip gebruikt om turf te vervoeren. Men kende onder meer de Dijnop of Veensche turfpont en de Zevenhuizense turfpont. Beide schepen uit de Hollandse veengebieden. Ze zouden tot ongeveer 30 ton groot geweest zijn. Sommigen zouden zekere overeenkomsten met de kraak vertoond hebben.
Sommigen zijn echter geneigd in deze schepen de meer gestrekte eenvoudige lijn van de Overijsselse schepen te zien.
Volgens Nicolaas Witsen zouden turfponten nogal rechthoekig gebouwd zijn.
De Brabantse turfpont en de Friese Turfpont blijken echter opgeboeide schepen met een statie geweest te zijn.
Reinier Nooms (1623 - 1664) beeldt de 'Friese Turrif POTT' en de Dijnop of 'Veense Turrif PONDT' in één ets af. Mogelijk is daardoor de pot-pont vergissing ontstaan. Ook G.C.E. Crone maakt in 'Nederlandse jachten, binnenschepen, vissersschepen...' het onderscheid niet echt duidelijk.
~Turfpot:
oud scheepstype. Zeilend, houten vrachtschip onder meer gebruikt om turf te vervoeren. Daar men zowel een turfPOT als een turfPONT kent en deze termen nog al eens door elkaar gehaald wordt is het mij niet geheel duidelijk welk schip er precies mee bedoelt wordt. Zie verder bij turfpont, Overijsselse turfpot en bij Friese turfpot.
~Turfpraam: 1> door leken gehanteerde benaming voor elk niet al te groot vaartuig dat turf vervoerde.
De hier bedoelde pramen vinden hun oorsprong ongeveer halverwege de 16de eeuw. Het vrij kleine, overnaads gebouwde, vaartuig ontwikkelde zich verder in de loop van de 17de eeuw, waarbij vooral het formaat toe nam. Geleidelijk aan ontstond er echter ook een scheiding tussen de bredere voor het grote water bestemde vaartuigen (ca. 40 ton) en de vaartuigen die tot in de veenderijen kunnen komen (maximaal ca. 26 ton). Rond 1840 gaat men deze pramen gladboordig bouwen. Verbreding en verdieping van de vaarten (Hoogeveense vaart in 1851 en nogmaals in 1890, Drentse Hoofdvaart ergens daar tussen in) leidde er toe dat de grote pramen niet alleen groter werden maar ook dichter bij het veen konden komen, waardoor de kleinere pramen in onbruik begonnen te raken. Ook voor de grote houten pramen viel echter, met de komst van de stalen schepen, het doek. Ze zijn bijna niet in staal of ijzer gebouwd. Dit heeft, mijns inziens, weinig te maken met het feit dat het model in staal lastig na te maken zou zijn, zoals sommige bronnen beweren. Waarschijnlijker is het dat andere reeds in staal gebouwde scheepstypes beter aan de eeuwig veranderenden eisen voldeden en/of goedkoper te bouwen waren, bovendien begon begin twintigste eeuw het gebruik van steenkool duidelijk terrein te winnen.
~turfpraamschip:
niet bekend. Vaartuig in gebruik bij een bouwbedrijf in Harlingen van ca. 12 bij 3 meter 14 ton groot.
De term heeft voornamelijk betrekking op eigenhandelschippers.
O.a. vermeldt in: Kagen, clippers, werven en motoren : geschiedenis van een geslacht van schippers, reeders, scheepsbouwmeesters en motorfabrikanten te Amsterdam. door J.C. Westermann, De Bussy,1942. via Delpher
~turfschouw:
mogelijk een Breukeleveense schouw, mogelijk ook andere types schouwen, die voor het vervoer van turf gebruikt werden.
~turfschuit,
turfvlet: 1> eenvoudig vaartuig, een schuit voor het vervoer van turf.
Zie ook kluitenboot. 2> mogelijk synoniem voor Venus.
~trurfstrooisel fabriekschip:
niet bekend. Het zou kunnen gaan om een vaartuig waarop men slechte turven vermaalt tot turfstrooisel.
soort Beenhakker. De heve komt bij de Turry echter in één punt, tegen het boeisel, met de boorden(1) samen, bij de Beenhakker niet. Mogelijk ook, naar de Nederlandse bouwer Tukkervlet genoemd.
De Turry ontleent zijn naam aan de Nederlandse ontwerper-bouwer Tukker en de verkoper Ribbens uit Terneuzen. De Turry was vooral in België erg populair en wordt volgens de LVBHB ook Belgische schippersboot genoemd. Ook de Turry werd weer veelvuldig geïmmiteerd onder anderen door de bouwer van de Mercator.
~tussenbank: bank/stapelbalk die tussen de andere banken gelegen is.
~tussenschot: 1> scheidingswand in een bewoond vertrek.
2> enkelwandig schot waarmee het ruim verdeeld wordt.
~tussenstation: 1a> vermoedelijk een ponton waarop een grote zandpomp geplaatst is. Met behulp van deze installatie wordt het door de zandzuiger opgezogen water-zandmengsel verder getransporteerd.
Zie ook zandpersponton.
2> in de stukgoederenvaart: plaats tussen begin en eindpunt van de reis, waar goederen gelost of geladen moeten worden.
~tussenwerk:
kort relatief durende reis of reizen met een vaartuig.
Lange reizen zijn meestal gunstiger dan korte. Er is dus bij veel schippers een voorkeur voor lange reizen, ze lichten echter niet voor het opscheppen, vandaar dat men, om toch inkomsten te hebben, tussen door toch korte reizen aanneemt.
De term schijnt in de sleepvaart gebruikelijk te zijn of de term ook in de gewone vrachtvaart ingeburgerd is, is me niet bekend.
~twaalfkilometer:
naam van het punt waar de dijk van de Noordoostpolder komende vanaf Urk (de Westermeerdijk) en die komende vanaf Lemmer (de Noordermeerdijk 12 km lang) bij elkaar komen. Later Rotterdamse hoek genoemd.
Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
~Tweede Noord-Hollandse Tramweg Mij.,
TNHT
:
in 1893 opgerichte dochteronderneming (of voortzetting?) van de Noord-Hollandse Tramweg Maatschappij. De 'Tweede' onderhield o.a. de tramdienst tussen Amsterdam-Edam en 't Schouw en Purmerend (later Alkmaar). Tevens hadden zij enige aansluitende passgiersdiensten onder andere tussen het Noord-Zuid-Hollands Koffiehuis (voor het Centraal Station Amsterdam) en Amsterdam-N, Meeuwenlaan. In 1932 werd de firma overgenomen door de Noord-Zuid-Hollandse Tramweg Maatschappij.
Meestal wordt de term alleen gebruikt voor scheepstypes die zowel de ene als het andere voorkomen kennen. Sommige schrijvers gebruiken de term echter ook om onderscheid te maken tussen verschillende, min of meer verwante, types.
~tweemaster: zeilschip met twee masten met daaraan ongeveer
even grote grootzeilen. Is het grootzeil aan de achtermast beduidend kleiner, dan spreekt men van een anderhalf-master.
~tweepijper:
stoomschip, meestal een stoomsleepboot, met twee schoorsteenpijpen.
~tweepunter: vaartuig met aan zowel de voor- als de achterkant een scherpe steven.
Minder gebruikelijke term. Gewoonlijk noemt men zoiets een dubbeleinder.
Term voorkomend in periodieken. Bijvoorbeeld in het verslag van het Glavimanssymposium: Kleine beroepsvaartuigen in de Lage Landen, door G.J. Schutten.
~tweeriems:
EEN TWEERIEMS BOOT
bij geroeide boten, schuiten: met slechts één paar dollen.
1> bepaald type kempenaar (50 x 6,6 x 2,4m) (met uitzondering van het prototype? 'Patria' [schepenDB]) allen(?) voorzien van een plaatsteven (de Patria had een stafsteven).
Mooie schepen met een zeer fraaie zeeg ontworpen door G. de Vries (van Scheepswerf Ruijtenberg?). Voorsteven licht voorover hellend; steven onder vrij scherp, boven afgerond. Achterschip enigszins vol geveegd met een lichte knik bij de steven. Romp boven het berghout naar achter toe achterovervallend in lijn met de romp onder het berghout. Salonroef 4 ramen. Achterdek vanaf achterkant ruim flink verhoogd, rondom voorzien van een reling behalve terhoogte van de achterbolders, die achter een stukje 'verschansing' geplaatst zijn.
Tussen de voor de rederij twenthe Rijn gebouwde kempenaars zijn slechts kleine verschillen. Behalve de voor de Twenthe Rijn gebouwde schepen (circa 15 stuks?) zijn er, bij de scheepswerf 'Harlingen' (niet te verwarren met 'Welgelegen' te Harlingen) nog een zevental schepen, getekend door Hendrik Teuben, voor anderen gebouwd.
2> kempenaar varend voor de rederij "Twenthe Rijn". Het is me namelijk niet bekend of ook, niet voor de rederij gebouwde kempenaars voor deze reder gevaren hebben.
Het bij Jan Luyken's 'Het menselyk bedrijf' als lijndraaier afgebeelde figuur is geen lijndraaier maar waarschijnlijk een twijnder. Rond zijn heupen heeft hij een grote bundel vezels die hij tot een draad vormt. Het andere eind van zijn draad zit aan het wiel wat de lijndraaier rond draait.
~twijnen: 1> het in elkaar draaien van kabelgarens of vezels, om er respectievelijk kardelen/strengen of garens van te maken.
