Woordenlijst Lap

~lap:
1> zeildoeken versteviging op het zeil. Soms ook dubbeling genoemd. Zie ook bout.
Zie ook: tussenlap, buitenlap, halslap, neklap, noklap, rijerlap, schootlap, klauwlap.

2> een zeil in het algemeen.

3> verkorting van draaglap.

4> verkorting van 'overlap' in de zin van een vertikale overlapping van twee staalplaten in plaats van een stuiklas.

Bron: Th. Volmer.

Gerelateerde term: land.





~lappen, oplappen:
het aanbrengen van zeildoeken verstevigingen op het zeil.





~lapzalven:
1> staaldraad met behulp van een doek o.i.d. invetten.

2> op het staande want, met behulp van een doek o.i.d., harpuis, bruine of zwarte teer of één of ander mengsel, aanbrengen.

De doek die men voor het lapzalven gebruikt noemt men de smeerlap.

~laring: laning.





~lasaggregaat:
aggregaat, dat een, voor het electrisch lassen, geschikte spanning en stroom kan leveren.

~lasbak:
vermoedelijk een ponton of open schuit met lasinrichting.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

2>

~lasboot:
motorvaartuig onder meer voorzien van een (las)generator zodat men electrisch kan lassen.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

Gerelateerde termen: motorlasboot, lasbak, lasponton, lasschip, enz.





~LASH, Lighter Aboard Ship:
systeem waarbij kleine duwbakken, als ware het containers, aan boord van een (speciaal daarvoor gebouwd) zeeschip genomen worden.





~Lashbak:
soort van kleine duwbak. afmetingen: ca. 19 x 9,5 x 2,65 m. Ongeveer 370 ton groot. [A>] Gerelateerde termen: kopbak (2), BaCobak.





~lashoekstaal:
kort stuk hoeklijn/hoekstaal dat gebruikt wordt om twee einden hoekstaal met elkaar te verbinden. Een lashoekstaal wordt bij klinkverbindingen gebruikt en is meestal zolang dat er men er 8 a 10 klinken op kwijt kan.





~lashuls:
zie pershuls.





~lashulstank:
zie pershulstang.





~lasijzer:
ijzeren pen (dook?) of strip (veer?) om houten delen met elkaar te verbinden.





~lasplaat:
1> gestraalde staalplaat, die van een speciale laag 'menie' voorzien is.

2> stuikplaat.

~lasponton:
ponton onder meer voorzien van één of meer (las)generatoren zodat men electrisch kan lassen.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

Gerelateerde termen: lasboot, motorlasboot, lasbak, lasschip, enz.

~lasschip:
vaartuig onder meer voorzien van één of meer (las)generatoren zodat men electrisch kan lassen.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

Gerelateerde termen: lasboot, motorlasboot, lasbak, lasponton, enz.





~last:
1>lading: datgene wat een schip vervoert.

GEBROKEN LAST

,

GEBROKEN LADING

,

GEBROKEN VRACHT

: een lading waarvan een deel overgeslagen is in andere schepen, omdat de huidige waterdieptes geen schepen met een grote diepgang toelaten.

Genoemd in; Memoriaal voor de officieren der artillerie en genie, mitsgaders ... door J.D. Doorman, 1820. en in De vaandrig van Frederic Hendrik door P. Louwerse, 1890

2> datgene wat met behulp van een takel/hijsinstallatie bewogen wordt.

3a> gewichtsmaat meestal gesteld op 2000 kg.

Deze afgeronde eenheid is vermoedelijk pas sinds de Franse tijd gebruikelijk. Daarvoor kende men diverse soorten, vaak plaatselijke, lasten. Deze gewichten kwamen vaak ongeveer overeen met de corresponderende inhoudsmaat 'last'. Zo was de Amsterdamse last (inhoudsmaat) 125 kubieke Amsterdamse voeten (ca. 2,8 m³) en de Amsterdamse Roggelast (gewichtsmaat) 4250 Amsterdamse ponden, hetgeen neerkomt op 2098 kg. Waarbij men dus schijnbaar uitging van rogge met een dichtheid van 74 kg/hl. Meer lasten en ook andere maten zijn te vinden via de links boven aan deze pagina.

b> ca. 1770 kg = 1/10 Groninger mest. Gewichtsmaat gebruikt bij het vervoer van koemest, beer, e.d.

4> inhoudsmaat:
a> voor schepen: ca. 2837 kubieke decimeter vaak gelijk gesteld met de registerton. De maat werd voor zeegaande schepen nog wel eens gebruikt.
b> voor granen: ca. 2900 kubieke decimeter, maar plaatselijk variabel.

5> 14 tonnetjes of 17 kantjes, haring. (ca. 10.000 stuks?)

6> door enkelen gebruikt voor de ruimte tussen de mast en het ankerlier.

7> verkorting van deklast onder andere in: last hebben, last zetten, een hoge last, een kleine last, enz.





~lastaak:
verouderde term voor een vrachtschip van het type Aak(1).





~lastafel:
tafelachtige, kantelbare, metalen constructie, waarmee kleine, te lassen voorwerpen onder een gunstige hoek opgesteld kunnen worden. [A>]





~lastage:
1a> vermoedelijk: plaats waar vroeger (16-17de eeuw?) de ballast voor de zeeschepen geladen, gelost en opgeslagen werd.
b> vermoedelijk (17-18de eeuws): bij uitbreiding plaats waar geladen of gelost kan worden.

2> ongebruikelijke term voor laadvermogen.

De analogie van last en lastage met volt en voltage of met watt en wattage is in het ooglopend.

3> oud synoniem van scheepstimmerwerf. Oorspronkelijk de naam van een drassig, aan de oostzijde buiten de vesting Amsterdam gelegen, gebied waarop later diverse aan de scheepsbouw gerelateerde bedrijven gevestigd waren. [E> TheoBakker.net]





~Lastageboot:
14de eeuws scheestype. Geen verdere gegevens bekend.





~lastageschip, lastageboot:
verouder term voor vrachtschip. Zie ook lastschip.





~lastblok:
dat blok van een takel, dat zich verplaatst.





~lastbreken:
1> een deel van de lading in een ander schip moeten laten vervoeren. Zie ook lichten en toelast.

Vooral bij lage waterstanden moest men soms een deel van de lading tijdelijk, tot men op dieper water was, door een ander schip laten vervoeren.

2> door sommigen gebruikt als synoniem voor verbodemen.





~lastbrief:
bewijs dat men zijn lastgeld (belasting) heeft betaald en aan het binnenlands vrachtverkeer mag deel nemen. Een soort van vervoersvergunning.

De lastbrief werd in 1805 ingevoerd. Wanneer deze weer opgeheven is, is mij nog niet bekend.
De lastbrief en het lastgeld moesten een eind maken aan de diverse plaatselijke en regionale heffeningen. Na betaling van het lastgeld kreeg men een nieuwe lastbrief die een jaar geldig was. Schepen die in aanmerking voor een lastbrief wilden komen, moesten geijkt zijn en een ijkbrief=meetbrief kunnen tonen. Er waren verschillende klassen van schepen waarvoor verschillende voorwaarden golden.

~lastdraad, lasteind:
staaldraad tussen het lastblok en de last(2).





~lastdrager:
vermoedelijk een soort dekschuit of aanverwant vaartuig.

Bron: Haagsche Courant, juni 1908.

~lasteind:
stuk touw of staaldraad tussen het lastblok en de last(2). [Gerelateerde termen >]





~lastgeld:
1a> vroeg 19de eeuwse rijksbelasting die geheven werd over het laadvermogen van de schepen. Na het betalen van het lastgeld ontving men een lastbrief voor het volgende belastingjaar. Gerelateerd aan deze belasting zijn het passage-geld, het tonnegeld en het waterpleziergeld.
b> volgens sommige bronnen: een vorm van belasting, geheven over de vervoerde lading.

Andere bronnen hebben het echter over een soort van havengeld, dus een belasting bepaalt aan de hand van het laadvermogen. Het is daarbij echter niet duidelijk of men een plaatselijke danwel een landelijke heffing bedoelt.

2> laad- of losgeld.





~lastketting:
ketting die gebruikt wordt om de deklast of deklading vast te zetten. Naar het schijnt ook lasttakelketting genoemd.





~lastklos:
stuk hout waarmee de hoeken van de deklast of deklading tegen beschadigingen door de lastketting, beschermd worden.





~lastlegger:
persoon, die aangesteld is om de deklast op een schip te zetten.

Naar het schijnt onderandere in de vlasvaart van toepassing geweest.

Gerelateerde term: lastzetter.





~lastlijn:
de waterlijn van het schip in afgeladen toestand. De term wordt in de binnenvaart niet vaak gebruikt.





~lastmeting:
het bepalen van de vervoerde lading, door de inhoud van de lading, terwijl deze nog in het ruim is, te meten.





~lastschip:
verouderde term voor vrachtschip. Mogelijk een verkorting van Lastageschip of lastageboot.





~lasttakel:
takel of naaiing waarmee men de lastketting strak zet.

~lasttakelblok:
elk der blokken waarmee men een lasttakel samenstelt.

In een lezing stelt G.J. Schutten dat lasttakel gemaakt worden met vioolblokken. Vervolgens stelt hij tevens dat hiervoor ook drieschijfsblokken gebruikt werden.

~lasttakelketting:
ongebruikelijk woord voor lastketting.





~lastvoerder:
verouderde term voor vrachtschip.

Nicolaas Witsen Aeloude en hedendaegsche Scheepsbouw en bestier. 1671/1691.

~lastzetten:
het op een bepaalde wijze laden en plaatsen van dat gedeelte van de lading dat niet in het ruim past.





~lastzetter:
persoon, die aangewezen is om de deklast te stuwen
Gerelateerde term: lastlegger.





~laswacht:
iemand, die tijdens laswerkzaamheden, binnen in het schip het ontstaan van brandjes moet voorkomen.





~lateraalkanaal:
kanaal dat evenwijdig aan een ander (meestal minder goed bevaarbaar) water loopt.





~lateraalstelsel, lateraalsysteem:
systeem volgens welk bakens en boeien geplaatst worden. De meeste vaarwateren zijn volgens laterale stelsel bebakend. Bij dit stelsel wordt het bevaarbare water door middel tonnen/boeien/bakens die aan weerskanten van het vaarwater geplaatst zijn aangegeven. Wordt een zijde van het vaarwater gevormd door een oever of iets dergelijks dan ontbreken aan die zijde de tonnen meestal.

Het huidige laterale stelsel maakt gebruik van rode en groene tonnen, aangevuld met gele tonnen. Behalve het lateraalstel wordt ook gebruik gemaakt van het kardinaalstelsel.
Zie ook bij betonning.

~lateraalvlak, lateraaloppervlak:
het onderwater liggend vertikaal 'vlak', dat dwars op de vaarrichting ligt. In andere woorden de vertikale, langsscheepse, doorsnede van het onderwaterschip (meestal op de hartlijn van het schip genomen). Het lateraalvlak is in hoge mate bepalend voor de drift van een schip.





~latijnszeil: latijnzeil.





~latijnzeil, latijnszeil, bezaan:
1> zeil in de vorm van een liggende scherphoekige driehoek, waarvan de scherpste hoek een eind voorbij de, vrij korte, mast steekt.

2> zie roedetuig.

~lattenkaar:
kaar die geen geperforeerde borden, maar een traliewerk van dicht naast elkaar geplaatste latjes gebruikt.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~latzak, zeillatzak:
in het achterlijk van een zeil aangebrachte verdubbeling waarin de zeillat geschoven kan worden. In de beroepsvaart werden zeillatten zelden gebruikt.





~Lauenburger:
scheepstype; bepaald type schip gebouwd op de werf J.G. Hitzler in Lauenburg waartoe onderandere een aantal schepen van de rederij Damco behoren. De schepen zijn (over het algemeen) tussen ca. 1955 en 1960 gebouwd; rond de 620 ton groot; voorsteven licht vooroverhellend, onder scherp, boven afgerond; geringe zeeg; achterschip geveegd maar enigszins vol, met een duidelijke knik op de achtersteven.





~Lauertanne:
zie Loerdenne.





~laveren, opwerken, opkloppen, klappen, kruisen, boegkruisen:
door dan eens over de ene boeg en dan weer over de andere, scherp aan de wind te zeilen, een traject, dat min of meer tegen de wind in ligt, afleggen. [U>]
De termen opkloppen, opwerken en kruisen zijn in onbruik geraakt.
Gerelateerde termen: inkloppen, oplaveren, slag, slagboeg, strekboeg, overstag gaan.





~lazy-jack:
Engelse term voor een aantal touwen, die de zeilen bij het strijken boven de giek houden. Eertijds mogelijk slaglijnen geheten. In de Nederlandse binnenvaart, behalve door schepen van de Bruine-vloot, niet gebruikt. [A>]





~L-drive:
voortstuwingssysteem met vertikaal geplaatste (electro- of hydraulische) motor. Soms toegepast voor boeg- en hekschroeven.





~ledenmal:
uit, aan elkaar geklonken strookjes metaal bestaande strook, welke als buigmal gebruikt kon worden.

De leden mal werd gebruikt om een bepaalde vorm van een bestaand deel over te nemen. Na het uitvouwen van de leden kreeg men een lange strip, die men met de dunne kant haaks tegen de gewenste plaats zette. Vervolgens duwde men de leden in de vorm van het onderliggende object.

~ledig:

LEDIG SCHIP

: het schip met alle uitrusting, die voor het varen noodzakelijk is, aan boord en met alle brandstof- en watertanks gevuld, enz. enz. maar zonder enige lading.

LEDIGE WATERLIJN

: niet al te fraai Nederlands voor de waterlijn bij ledig schip. Soms ook leegwaterlijn of legelastlijn genoemd. De term ledig schip en ledige waterlijn wordt voornamelijk gebruikt voor vrachtschepen.





~led-lantaarn:
navigatielicht met leds als lichtbron.

Op het moment van schrijven (begin 2010) zijn er alleen goedgekeurde lantaarns voor schepen tot 50 meter verkrijgbaar. Verder zijn alleen de lantaarns van lichtbakens soms van led-verlichting voorzien. Er bestaan twee systemen; die waarbij de leds in compacte groep, dus min of meer als lichtstaaf in het lantaarnhuis gemonteerd zijn en lichten waarbij de leds in één of meerdere kransen langs de omtrek van de lantaarn liggen.

~lee:
gegraven waterloop.
Gerelateerde termen: laak, greft, vaart, delf.





~leefkaar: kaar.





~leefnet:
fijnmazig visnet, waarin gevangen vis levend bewaard wordt.





~leeghozen:
zie hozen.





~leegvlot:
de diepgang bij ledig schip.





~leegwaterlijn:
lelijk Nederlands voor de waterlijn bij ledig schip.





~leek:
1> zie laak.

2> leekmaat: Vlaams voor de kortste horizontale of vertikale afstand tussen twee punten van het schip.

De term wordt bij Maurice Kaak in het boek Vlaamse & Brabantse binnenschepen genoemd. Hij geeft een iets afwijkende verklaring waarbij hij min of meer stelt dat het voornamelijk om de afstand tussen vlak en onderkant berghout gaat of (in mindere mate) de inwendige breedte van het schip ter hoogte van de bovenkant van de kim of ter hoogte van de onderzijde van het berghout.

3> niet bekend. Vlaamse term die verband houdt met een bouwstadium van het schip. (in de leek staan)

Ook wordt in dit verband nog de term leekplank genoemd.

~leekplank:
Vlaamse term, betekenis niet bekend.





~Leenmansroef:
bepaald roefontwerp, dat, door de firma Leenmans, bij de modernisering van veel sleepboten gebruikt werd. [A>]





~Leerdamse Stoomboot Maatschappij:
Maatschappij die tussen 1863-1936 een dienst tussen: Geldermalsen, Leerdam, Gorkum, Dordrecht en Rotterdam onderhield.





~leerling:
mogelijk jeugdige onervaren knecht. Deze lijkt een lagere positie dan de scheepsjongen te hebben.

O.a. genoemd in: De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart van 1869.

~leerlingloods:
een loods in opleiding.





~leerloods:
een loods die een aspirant loods opleidt.

~leest:
1> platliggend, in een bocht lopend deel in het verlengde van de knoeselplank. De leesten vormen de buitenste randen van het vlak aan kop en kont bij Vlaamse schepen met hoekige kimmen.

Bron: Maurice Kaak.

2>

PLATTE LEEST

: stuk hout als verbinding tussen de achtereinden van de zijdes van de statie op houten Vlaamse schepen.

~ Leeuwarder Stoomboot Maatschappij:
In 1898 opgerichte beurtvaartonderneming (schepen: Stânfries I en II) in 1912, na een fusie opgegaan in de "Nieuwe Leeuwarder Stoomboot Maatschappij". Zie ook bij Stanfries.

~Leeuwense vlet, Leeuwenvlet :
stalen vlet, onder meer gebruikt voor opdrukkers en als schippersvlet. De schippersvlet onderscheid zich van veel andere vletten door een berghoutje of eigenlijk een beuling iets onder de bovenrand (dolboom?). Deze loopt TOT de stevenplaat door. De vlet heeft een vrij kleine scheg met zijdelingse steunen, een vrij diepe spiegel die bijna cirkelvormig is en roeidollen die weggeklapt kunnen worden. Het deksel van de luchtkisten is meestal ovaal en zit met een soort van knevel of anders met vier beugels vast.

Naar het schijnt onderscheidt men de 'Beneden-Leeuwen' en de 'Boven-Leeuwen' vlet. De beneden-leeuwenvlet werd gebouwd door de Gebroeders Leeuwen aldaar, die hun bedrijf tot in het begin van de jaren '80 uitoefenden. Sommigen noemen echter de Gebroeders Willems.

~leeuwerikskop:
bepaalde steek, vooral gebruikt om touw aan een glad rond voorwerp of een ring, vast te zetten.

~leg:
het éénmaal laten zakken en weer ophalen van bepaalde soorten visnetten.





~legakker, ribbe:
bij het vervenen overgelaten, tussen de petgaten gelegen, smalle, strook land.

Een dergelijke strook was ca. 6 meter breed en kon honderden meters lang zijn. Hierop werd het opgebaggerde veen te drogen gelegd en tot turven verwerkt. Nadat een ribbe in onbruik geraakte, kregen water en wind vrij spel en verdwenen grote delen land in het water.

~leger:
verouderde spelling van lager (inrichting om wrijving te verminderen).

~legger:
1a> 'vaartuig' dat tot opslag van goederen en materialen en in het algemeen niet voor transportdoeleinden gebruikt wordt.
Gerelateerde term: waterlegger.

In de zeehavens werden leggers veelvuldig gebruikt om werkzaamheden aan de schepen te kunnen uitvoeren.
Bron o.a.: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

b> vislegger, kaar: drijvende rechthoekige bak, die grotendeels door een groot formaat visbun in beslag genomen wordt. Leggers waren meestal met behulp van palen een eind uit de oever verankerd. Vergelijk kaarvlot.

c> eenvoudig (rechthoekig) vaartuig dat tijdens het onderhoud aan zeeschepen voor dit doel of tot berging van materialen uit het schip, langszij of nabij deze is afgemeerd. (Verouderd, 17de eeuws, begrip.)

2a> ligger, vlakspant, wrang(1), nobel, platte korve:
bij houten schepen: houten dwarscheepse verbinding aan de de binnenzijde van het vlak, lopende van kim tot kim. Plaatselijk ook buikstuk genoemd. De legger vormt samen met de aansluitende oplangers een spant. [A> houten legger]
Gerelateerde termen: band, dwarsdubbeling, dwarsklampen, kooiband/pannekoekslegger, kussen, kussing, pompgatlegger, propwrang, sponningslegger, teenwrang, enz.

In het Vlaamse taal gebied schijnt men leggers te reserveren voor de dwarsverbanden in het onderste deel van de ronding van kop en kont. De leggers op het platte deel van het vlak noemt men aldaar wrangen.
Bron: Maurice Kaak.

b> wrang(2), kattespoor, vlakspant:
bij stalen schepen: dwarsscheepse constructie lopende van kim tot kim, meestal opgebouwd uit een vlakspant, wrang en tegenspant(tophoekstaal) of keerspant.

3a> horizontaal deel dat samen met de staanders het raam van een raamkuil vormt.
b> kuilhout/kuilboom van een ankerkuil of aanverwant vistuig.

4> groot watervat.

5> wachtsman op een opgelegd schip.

6> soms gebruikt in plaats van het woord ligger wanneer men het over de liggers van de scheepsmeetdienst heeft.

~leggerknie:
combinatie van een legger en een kimknie. Dit onderdeel wordt meestal gebruikt om gepaarde kromhouten samen te stellen. (Zie afbeelding)

De legger is meestal gevormd door een van de stam, terwijl het vertikale deel dan een tak is. Omgekeerd lijkt echter ook voor te komen. Het staande deel is in dat geval dikker dan de legger.
Deze bouwvorm werd vanaf de Romeinse tijd(?) tot in de 11de eeuw gebruikt.

~lewgschip:
vermoedelijk bedoelt men een lichterschip.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Meetbrief H1814N.

~leguaan, neuswaring, kopleguaan, stoottros:
lang worstvormig knoopwerk, dat in horizontale richting rond de voorsteven ligt. In de beroepsvaart alleen op enkele, meestal kleine, vaartuigen in gebruik geweest.
Gerelateerde termen: kurkezak, aanvaarzak, fender, stootwil.

~legwaring:
1> Hollandse verbastering van het Friese woord Lechwa(r)ring hetgeen daar gangboord betekent.

2> oud synoniem voor lijfhout.





~leiblok:
blok met dezelfde toepassing als een leirol.





~leidam:
een langskrib, strekdam, havendam en mogelijk zelfs een gewone krib.





~leider:
1> verkorting van zwaardleider.

2> moderne schrijfwijze van leier.

3> geleiding voor de jaaglijnen. Zie verder bij sleepleuning.

O.a. genoemd in: De nieuwe wetgeving op de Rijnvaart van 1869.

~leidraad:
aparte draad die bij het rondbreiën na elke rondte wordt ingeknoopt om het spiraalsgewijze verloop van de mazen te voorkomen. Overige termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~leidingponton:
klein ponton dat de persleiding van zandzuigers e.d. draagt.
Gerelateerde term: elleboogponton.

~leidingstraat:
gedeelte op een tankschip waar de belangrijkste langsscheepse leidingen liggen.





~Leidsche boeier:
zie Leidse boeier.





~Leidsche kaag:
zie Leidse kaag.

~Leidschendammer:
a> 17de eeuws gladboordig gebouwd vaartuig, waarmee men nog net door het overwelfde verlaat van Leidschendam (gebouwd 1648) kon. De maximale lengte was 16,5 m, de breedte 3,8 m. De holte bedroeg ca. 1,8 m. De maximale hoogte van het ledige vaartuig mocht niet meer dan 2,2 m meten. Door de zijdes volkomen vlak, dus zonder uitstekend berghout, te maken en de zwaarden tijdens de passage af te hangen, wist men schepen tot zo'n 32 ton door de sluis te krijgen. Deze beperkingen vervielen bij de bouw van een nieuwe sluis in 1885.

Bron: E.W. Petrejus, Scheepsmodellen, Binnenschepn, 1964.
Het schip wordt in sommige bronnen een damschuit genoemd. Andere bronnen gebruiken de term damloper. Van echte Leidschendammers heb ik geen voorbeelden kunnen vinden. Wel vindt men, vooral in advertenties uit de 19de eeuw, diverse tjalken en pramen met Leidschendammer maten. Het laadvermogen van deze scheepjes loopt tot boven de 60 ton. Voorgaand '32 ton' moet misschien dus '32 last' zijn.
Verschillende bronnen zijn niet geheel duidelijk over de afmetingen en constructie van de sluis. Plattegronden uit 1648, getekent door Pieter Florisz van der Sallem, tonen een vrij gewone sluis met puntdeuren in ontwerp, maar een ets (zie afbeelding) uit 1667 laat een grote sluiskom met twee verlaten uitgerust met valdeuren zien. Deze verlaten worden in teksten vaak aangeduid als duikers. De geschiedenis van Leidschendam en zijn overhalen en verlaten wordt vrij uitgebreid beschreven door F. van Mieris in: Beschryving der stad Leyden. Deze vermeldt echter weinig maten.
G.C.E. Crone geeft in Nederlandsche jachten, binnenschepen, visschersvaartuigen en daarmee verwante kleine zeeschepen vanaf bladzijde 172 eveneens een verslag van de gebeurtenissen rond de dam. Ook hij is over de constructie van de sluis niet echt duidelijk.
De kwestie van de maten wordt extra verwarrend door het gebruik van verschillende standaarden, zoals de Rijnlandse, Amsterdamse en Weselse maat, die in de verschillende bronnen over dit onderwerp voorkomen.

b> algemene aanduiding voor elk schip van enig formaat dat voornoemde sluis kon passeren.

~Leidsche Rijn:
zie bij Oude Rijn(2).





~Leidsche vaart:
zie bij Oude Rijn(2).

~Leidsche vlet:
zie Leidse vlet.

~Leidse boeier, Leidsche boeier:
overnaads gebouwde boeier. Niet bekend of deze ook bedrijfsmatig gebruikt is. Zie verder bij Zuid-Hollandse boeier.

~Leidse Groetenkaag:
niet bekend. Mogelijk zoiets als een Kagenaar of een leidse vlet? [Gerelateerde scheepstypen/soorten >]





~Leidse kaag, Leidsche Kaag:
scheepstype. Achttiende eeuws model Kaag van het grote type. Het schip heeft de tjalkachtige volle vormen en de gladboordige bouw, die bij de latere Kagen horen. Het extra berghoutje op het midden van het boeisel, de licht gekromde voorstevenbalk met de oorgaten daarnaast verraden echter dat het om een Kaag gaat. Van Loon noemt het type een Zuid-Hollands Gaffelschip.

~Leidse veerkaag:
kleine Kaag met zeiltuig die gebruikt werd voor de beurtdienst op Leiden.

~Leidse vlet, Leidsche vlet, vletschouw:
1> Leidsche bok, Leidse bok: scheepstype. Op een kagenaar gelijkend vaartuig echter gebouwd met een knikspantromp. [> Afbeeldingen] [Aanverwante vaartuigen >].

De Leidse vlet lijkt voornamelijk in hout gebouwd te zijn, maar er bestaan wel stalen exemplaren. Ze werden gebruikt voor het vervoer van landbouw producten. De grotere exemplaren vervoerde ook bouwmaterialen, zand, grond en turf.
Bron. Verspreide berichten. Historisch fotomateriaal.

2> mogelijk een andere naam voor Kagenaar.

~leidsel:
één van de twee lijnen aan het voorste uiteinde van de bovenra bij het loggerzeil. Met deze lijnen kan men de bovenra in lij van de mast trekken.





~leidtouw:
touw aan het uiteinde van een ankerkuil. Ook staartouw genoemd. Zie verder aldaar.





~leier:
1> soort luiwagen langs de buitenrand van het gangboord, waarop het blok voor de schoot van een breefok vastgezet kon worden.

2> stag, die uitsluitend gebruikt wordt om een stagzeil te geleiden. Ook leider of soms ook zeilstag genoemd. Bijvoorbeeld de kluiverstag.

onder meer in Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.en J.C. Pilaar: Handleiding tot de kennis van het Tuig, de Masten, Zeilen, enz. van het Schip 1858.

3> algemene term voor een strak gespannen draad of touw om iets te geleiden.

4> de houten 'leuning' aan de bovenzijde van een reling gevormd door afzonderlijke metalen scepters.

Bron: G.P.J. Mossel, Handleiding tot de kennis van het Schip 1859.

5> langs de zegenkade lopende geleiding in de vorm van een rail (A), waarlangs het blok (B) waaraan de voorzegen bevestigd is, loopt. [Diverse termen inzake de visserij>.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~leikpraam:
waarschijnlijk uit het Fries afkomstige benaming voor een baggerpraam.





~leinenschlepper:
Niet voldoende bekend. Term die gehanteerd werd voor de roeiboten waarmee de loodsen op de Rijn voeren. Ook bekend als Nachen of loodsboot.





~leioog:
houten klos met een gat of stalen ring waardoor een touw gevoerd wordt.





~leirol:
blok of in een constructie opgenomen rol of schijf, die gebruikt wordt om een touw of staaldraad in een bepaalde richting af te laten buigen. Bijvoorbeeld het schildpadblok tegen het boeisel waarover de zwaardval naar de kuip, geleid wordt.





~leiwagen:
zie bij  luiwagen.





~lek:
1> opening waardoor ongewild water in het schip komt. In vroeger eeuwen ook een wan genoemd.

HET LEK ZOEKEN

naar binnen gaan om eventjes te gaan slapen....
Gerelateerde termen: breeuwen, hozen, lenspomp, molmen, reddingkleed, smeerprop, stempel, enz.

2> zie laak.

3> gedeelte van de rivier de Rijn. Voortzetting van de Nederrijnbij Wijk bij Duurstede en bij Krimpen aan de Lek overgaand in de Nieuwe Maas.

Vanaf Krimpen aan de Lek komt men in het delta gebied van een aantal rivieren. Door de eeuwen heen hebben hier de nodige veranderingen plaats gehad en ook de naamgevingen zijn soms gewijzigd.

[E> Kaart van de lopen der Rijn, Waal en Maas anno 1749.]




~lekolie:
gebruikte of ongebruikte olie die een machine, vat, afsluiter of iets degelijks op ongewenste wijze verlaat.





~lekbak, oliebak:
metalen bak waarin lekkende vloeistoffen opgevangen worden.

Behalve eventuele bakjes die men plaatst om de vloeistof van een ongewenste lekkage op te vangen, kent men in de binnenvaart nog enkele andere lekbakken.
1. Volgens de wetgeving is men verplicht om onder kachels en branders van verwarmingsinstallaties een metalen bak te plaatsen. In de machinekamer dient de rand van een dergelijke bak 20cm, in overige ruimten minstens 2cm zijn.
2. Vooral de laatste decennia plaats men onder motoren vaak een losse metalen lekbak. Eventueel van de motor lekkende vloeistoffen worden dan in de bak opgevangen in plaats van zich op onder de machinekamervloer te verspreiden.
3. Om dezelfde reden plaatst men soms onder aftapkranen van tanks, filters, e.d. soms kleine metalen lekbakken.

~Lekboot:
benaming die voor de raderpassagiersschepen van (onder meer) de Rederij op de Lek gebruikt werd.





~lekbout:
tamelijk onbekend synoniem voor een visbout.





~Lekkanaal:
in 1952 gegraven vaarweg tussen het Amsterdam-Rijnkanaal ten zuiden van Utrecht en de Lek nabij Vreeswijk. Het kanaal vormt een vervanging van het laatste deel van de Vaartse Rijn.





~Lekkerkerker:
zie bij Oost-Duivelandse hoogaars.





~lekkleed:
zie reddingskleed.





~lekko:
verbastering van: let go.
1> Kreet die geroepen wordt wanneer men de sleeptros los moet gooien, of als men het anker moet laten vallen. Vrijwel alleen op de sleepboten van de havensleepdiensten in gebruik. Zie ook: vallen.

2> Verenigingsblad van de Verening voor Belangstellenden voor de Scheepvaart.





~Lekse schouw:
soort Zalmschouw(2). Vissersvaartuig van de bendenrivieren.





~lekslaan:
tijdens het varen, door een of andere oorzaak, een gat in de romp krijgen.





~lekwater:
water dat tussen de luikenkap of bij houten schepen tussen de breeuwnaden door lekt. Eeuwen geleden ook durk of dork genoemd.





~lekwaterput:
zeer ongebruikelijk synoniem voor lensput.

De term wordt hoofdzakelijk aangetroffen in vertalende woordenlijsten zoals bijvoorbeeld P. Versnel's Vakwoordenboek.

~lekzeil: redding(s)kleed.





~lekzoeker:
priem die gebruikt werd bij het breeuwen. Ook prikker genoemd.

Bron G.J. Schutten.
Bij vertikaal werk werd de priem tussen de naad geprikt om het werk er over te kunnen hangen opdat het mooi voor de naad zou komen te liggen. Bij het inprikken kon men direct merken of de naad ter plekke ook rot was. Vandaar de naam lekzoeker.

~lelie:
de punt van de kompasnaald of het noorden van de kompasroos.

Bron o.a.: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~lelievlet:
soort Beenhakker, vaak met zeiltuig en midzwaard. Voor het gebruik bij de zeeverkenners ontworpen. [A>] In de beroepsvaart niet of nauwelijks ingebruik geweest.

~Lemmeraak, Lemsteraak, Lemmersche aak, Mosselaak (Bruinisserjacht), Botaak, Boeieraak:
zeilend houten of stalen vissersschip met ronde vormen, gebogen steven, vrij veel zeeg en laag achterschip, tegenwoordig veel als jacht in gebruik. [A>]
Sommige bronnen vermelden de aanwezigheid van een kiel(balk). Meestal is dit echter niet meer dan een flink dikke strook, midden onder het schip.
Samen met de Heegeraak soms ook Palingaak, Friese aak, Aalaak, Amsterdamse aak, Buitenaak, Engelse aak, Londense aak of Palingaak genoemd.
Ook bekend onder de naam palingkoper, aalkoper.

Lemsteraak, als mede alle andere samenstellingen waarin 'Lemster' in plaats van 'Lemmer' gebruikt wordt, vinden hun oorsprong in Friesland. In de rest van Nederland gebruikt men 'Lemmer'.

[E> Spanvis.com, Foto Hielke (Archief foto's)].

G.J. Schutten (blz.419) tekent het houten schip met een geknikte vlakke bodem, hoekige kimmen en een stevige kielgang. Stalen lemmeraken hebben (bijna) altijd en duidelijk ronde bodem met met ronde kimmen. Al sinds 1898 worden lemmeraken voor de pleziervaart gebruikt en ook daarvoor gebouwd.

Gerelateerde term: Lemmer bol.

~Lemmerbeurtschip:
zie Lemsterveerschip.





~Lemmerbol, Lemmer bol:
1> door G.J. Schutten (blz.424) genoemd scheepstype. Mogelijk sterk verwant of zelfs gelijk aan de Urker bol.

G.J. Schutten noemt als voorkomende afmetingen van dit type 7 bij 2,8 meter.
Hij stelt bij de Lemmeraken min of meer dat (alle) kleine aken bollen genoemd werden. Zie ook: boltsje.

2> zie: boltsje.





~Lemmerboot:
1> beurtdienst tussen Amsterdam, Lemmer met aansluiting o.a. naar Groningen. Uitgevoerd door de Groningen-Lemmer Stoombootmaatschappij.
2> één van de schepen van deze dienst. De bekendste daarvan was de Jan Nieveen. [A>]
[E> Uitgebreide informatie over de Jan Nieveen.]

~Lemmerhengst, Lemsterhengst:
Hengst met een achterschip lijkend op dat van een Lemmeraak. Voorkomende lengte circa 15 meter.
De Lemmerhengst wordt bij 'JePeKa op Zeelandnet' [E] kundig beschreven.

~Lemmerhoogaars, Rondgatter:
Hoogaars met een achterschip lijkend op dat van een Lemmeraak. Door ir. E van Konijnenburg een Hoogaars-boeiermodel genoemd. Hij tekent het schip met een horizontaal liggend vlak en een iet wat aflopende zeeg. De andere Hoogaarsen liggen meer voorover, waardoor de zeeg achter eerder inzet en meer oploopt. De belangrijkte werven lagen bij Nieuw Lekkerland en Kinderdijk. De schepen werden zowel overnaads als gladboordig gebouwd. De gladboordige versie werd volgens G.J. Schutten jachthoogaars anderen noemen het een jachtboot.

Voor bronnen zie bij Hoogaars.

~Lemmerjacht, Lemsterjacht:
1> niet precies omlijnd begrip. Soms gebruikt als synoniem voor Mosselaak, soms gebruikt als aanduiding voor een kleine snelle Lemmeraak. Soms echter staan gewone lemmeraken in hun meetbrief als lemmerjacht te boek.

Petrejus ziet in het lemmerjacht een combinatie van blazer en boeier en hij noemt het een echt vissersschip, dat een enkele maal voor de vracht- of beurtvaart gebruikt werd. Bedoelt hij toch een mosselaak of staat hem toch wat anders voor het oog?

2> watersportersterm. Verkorting van Lemmeraakjacht; dus een als jacht (op)gebouwde Lemmeraak.

~Lemmerkont:
een achterschip ongeveer zoals een Lemmeraak.

~Lemmerschouw:
1> Lemsterschouw:
bepaalde type Zeeschouw met iets minder zeeg, maar vaak met een hogere tuigage, dan de Hollandse schouw. Door sommigen ook spekbak genoemd.

2> houten zeilschip onder meer gebruikt als veerschip/overzet. Volgens de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland is het een Zeeuwse schouw en om precies te zijn een Philipiense schouw met een Lemmerkont.

De term wordt genoemd bij de School voor scheepsmodelbouw te Baasrode en heeft betrekking op het voormalige veerschip Veere - Kamperland.

~Lemsteraak: Lemmeraak.





~Lemsterbinnendienst:
(bij)naam van de beurtdienst, die tussen Lemmer en Groningen voer. eind 19de eeuw - 1910. verder nog niet bekend.





~Lemsterbeurtschip: zie Lemsterveerschip.

~lemsterboeieraakschip:
als pleziervaartuig ontworpen 'lemmeraak'.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~Lemsterbuitendienst: (bij)naam van de beurtdienst, die tussen Lemmer en Amsterdam voer. eind 19de eeuw tot 1910.





~Lemsterjacht: Lemmerjacht.





~Lemsterhengst: zie bij Lemmerhengst.

De term werd aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~Lemsterhoogaars: Lemmerhoogaars.

~lemstermotoraak:
gemotoriseerde lemmeraak, mogelijk een visafhaler/palingkoper.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~Lemsterschouw: Lemmerschouw.

~Lemsterveerschip, Lemmerbeurtschip, Lemmer veerschip, Lemsterbeurtschip:
1> algemene naam voor de zeilende schepen, die een veerdienst(2) vanuit Lemmer, over de Zuiderzee/IJsselmeer, onderhielden.

2> naar ontwerp van Van Loon gebouwd tjalkachtig schip voor de veerdienst Lemmer-Amsterdam. [T> Tjalk, Lemsterveerschip.] Er zijn slechts twee van dit soort schepen gebouwd.

Het door van Loon ontworpen schip kenmerkte zich door een gepiekt en flink geveegd achterschip, ruime kimmen en een weinig volle bouw. Wel waren ze breder dan de gewone tjalk. Naar men verhaalt was het Lemsterveerschip op tegenwindse koersen twee keer zo snel als een gewone tjalk van vergelijkbaar formaat en half zo snel als een gewoon beurtschip. Het vergelijk met de gewone tjalk gaat echter een beetje mank, daar zij bekend staan om het feit dat ze gebouwd zijn om veel te laden, niet om snel te zijn. Bij weinig wind was het Lemsterveerschip, door zijn grotere breedte, in het nadeel.

~leng:
1> In de touwslagerij. Een van een haak voorzien hulptouw waaraan de streng wordt opgehangen.

2> hijsgerei: zie bij sleng.

3> touw tussen de voorsteven van het vissersschip en het uiteinde van het kuilhout.

Het is me niet bekend of het hier om het kuilhout van de dwarskuil of van de kwakkuil gaat.

4> bepaalde vorm van een spang.





~lengen:
verouderde term voor vieren of uitvieren.





~lengte:
in de sleepvaart: een gesleept vaartuig (bijv. in: een sleep van vijf lengtes), maar eigenlijk wordt er de afstand tussen de achterkanten van twee opéén volgende schepen in een sleep mee bedoeld.





~lens:
1> droog.

HET SCHIP IS LENS

: al het lek-, regen- en buiswater is uit het schip gepompt of gehoost.

LENS HALEN

: lenzen(1).

LENS SLAAN

: tijdens het pompen, lucht op pompen.

2a>  toestand waarbij de zeilen wel gehesen, maar de schoten niet aangehaald zijn.

IN LENS LIGGEN

: met één of meerdere zeilen bij, geankerd liggen.
b> situatie waarbij men zo min mogelijk en zo klein mogelijk zeil voert.

TER LENS AFLOPEN

: lenzen(2).

3> dioptrisch glas: het glas van een navigatielicht.





~lensfles:
koker met zeef en terugslagklep aan de aanzuigleiding van een lenspomp.





~lensinrichting:
het geheel van pompen, leidingen, kranen, zeven, enz. waarmee een schip lens gehouden kan worden.





~lenskast, lensverdeelkast:
koppelstuk met kranen tussen diverse lensleidingen en de lenspomp.





~lensklep, zuigklep:
klep in de lensleiding of de lensfles, waarmee het terugstromen van lenswater voorkomen wordt.





~lenskorf, zuigkorf:
trechtervormige of kokervormige zeef, rond de aanzuigleiding van een lenspomp. Gerelateerde term: lensfles.






~lensleiding:
1> de pijpleidingen die met de lenspomp verbonden zijn.
2> zie lenspijp.





~lenspijp:
1> aanzuigbuis/aanzuigpijp, lensleiding: het aanzuigend gedeelte van de lensleiding.

2> mogelijk ook gebruikt als synoniem voor pompkoker.





~lensplug, loosplug, lensstop, plug:
voorwerp waarmee het loosgat in de bodem van een bijboot afgesloten wordt.
Gerelateerde termen: bosse, spuigatplug, deuvik, enz.

~lenspomp:
pomp, waarmee lek-, regen-, buiswater uit het schip gepompt kan worden.
Indien gebruikt in machinekamers dan vaak machinekamerpomp of bilgepomp genoemd. Gerelateerde termen: lurken, lenzen, hozen, ruimpomp, krukpomp, trekpomp, vleugelkleppomp, stokpomp, kettingpomp, emmertjespomp, emmertje, gek.

De wijze waarop een vaartuig lens gehouden wordt, verschilt van schip tot schip. Kleine open schepen worden meestal gehoost. Zodra er in het vaartuig een min of meer vaste 'vloer' ligt, gebruikt men echter pompen. Stoom- en motorschepen maken vaak gebruik van mechanisch aangedreven pompen. onder meer bij beladen vrachtschepen krijgt men te maken met grote delen van het schip die niet makkelijk bereikbaar zijn. Bij handpompen wordt dit opgelost door vanaf het dek tot aan het vlak een koker aan te brengen, waarin men dan een pomp kan plaatsen. Bij mechanische inrichtingen zorgt een stelsel van leidingen en afsluiters dat men de verschillende delen van het schip lens kan houden.

~lenspoort:
soort groot spuigat.





~lensput, bilge, pompgat, lekwaterput, hoos:
1> de plaats, in het schip, waar zich het meeste water verzameld en waar men dus het beste kan lenzen, of hozen.

2> het punt waar zich de zuigkorf, lensfles, van de lenspomp bevindt.

3> in een stalen buikdenning aangebrachte put waarop de lenspomp aangesloten is of waarin men een dompelpomp kan plaatsen.





~lensruimte, kielruimte, vulling:
de ruimte tussen de binnenzijde van het vlak of de kiel en de daarboven liggende vloer. Tegenwoordig vaak ook bilge genoemd. In de 16de-17de eeuw sprak men echter van durk of dork.






~lensstop: lensplug.





~lensverdeelkast:
1> lenskast.
2> zeekast.





~lenswater, durkswater:
water, dat ongewild in het schip gekomen is en dat men met een lenspomp uit het schip pompt. Zie ook: hooswater.





~lenszegen:
bepaald soort visnet, een zegen, met een zakvormig deel aan het uiteinde.





~lenzen:
1> lens halen: water uit het schip pompen. Vroeger ook bevrijden genoemd.

2> met een zeilschip (bij stormweer, onder klein tuig) voor de wind weg zeilen.



Volgende