Woordenlijst A

~A, Aa, Ae, Ee, E, IJ:
algemene benaming voor een waterloop.





~Aack:
oude schrijfwijze voor Aak.

~Aak:
1> verkorting van de naam van diverse scheepstypes, die ook aangeduid kunnen worden als heveaken. Soms ook lastaak genoemd. [A>] Deze verkorting wordt veelvuldig voor de algemeen bekende vaartuigen uit deze groep zoals de Hagenaar(Wagenbrugger), de Hasselteraak en de IJsselaak gebruikt.

Het zijn in hout of staal gebouwde schepen, waarbij de vlakgangen in kop en vaak ook in de kont tot aan het dek of bovenboord toe oplopen. Dit deel noemt men de heve. De voorstevenbalk ontbreekt meestal. Aken zijn vrij licht gebouwd en hebben geen stuiten en weinig zeeg.
De houten aken hadden een plat vlak en hoekige kimmen; het waren platbodems.
Zeer nauwverwant aan deze heveaken zijn de Kenen en de Herna, waardoor sommigen ook de schepen uit deze groep vaak bij voornoemde aken onder willen brengen.
Verder zijn er dan nog de Stevenaak, het Stevenschip en de Spitsaak die, alhoewel niet gebouwd zoals een aak, toch door velen tot deze groep gerekend wordt.

Alhoewel het woord reeds in de 16de eeuw bekend was, is het naar alle waarschijnlijkheid pas in de 19de eeuw als algemene benaming voor bepaalde scheepstypes in gebruik gekomen. De oude oervormen van de aak, zoals de oude maas- en rijnschepen kan men daarom moeilijk tot deze groep rekenen.
Of men de uit de Romeinse tijd stammende rivieraak tot de heve-aken moet rekenen, zou ik niet durven zeggen.

Tot deze groep behoren verder onder meer: de Aaktjalk, de Beitelaak, de Biesboschaak (Zuiderwalse aak), de Deventerschuit, de Bovenmaasse Baggeraak, de Dorstense aak, de Doesburgse aak, de Drimmelse aak, de Friese vrachtaak, de Gedekte aak, de 'sGravenmoerse aak, de Gladboordige aak, de Hedelse aak, de Heveaak (Hevelaak, Heefaak), de Kagenaar (Leidsche vlet, Bollenvlet, Motorkagenaar), de Keulse aak, de Luikse aak, (de motoraak), de Mulmse aak), de Overboordige aak, de Plechtaak, het Peelaakje, de Prikschuit, de Rietaak, de Rijnaak(1), de Rijnsche aak, de Roeiaak (zegenaak, ankeraak), de Slechtaak, de Slof (de gedekte aak), de Sliedrechtse aak (Halve aak, hele aak, Sintelaak), de Sprietaak, de Veenendaalse aak, de Vreeswijkse zandschuit, de Waspikse aak, de Werkendammer boeier, de Wilnisse aak en de Zandaak.

Een buitenbeentje vormen de Boeieraak, de Zalmdrijver en de Waalschokker als in de visserij gebruikte heveaken. Ook de Zeeuwse schouwen zijn mijns inziens aken en geen schouwen.

Ook bij de geroeide boten treft men vertegenwoordigers van dit scheepstype het zijn onder meer het Heugemse pontje, de Hollandse boot, de Sliedrechtse boot, de Sliedrechtse drieplank, de Sliedrechtse roeiaak, de Werkboot van de Biesbosch, de Vlieger en de Doesburger boot.

2> verkorting van de naam van diverse scheepstypes, ook visaken genoemd, die tot de groep der kromstevens behoren, van Friese oorsprong zijn en in de visserij gebruikt werden.
Hiertoe behoren onder meer: de  Lemmer- en de Heegeraak, het Fries aakje en de Wieringer aak.
Tevens een zeer verwarrende benaming voor een aantal, aan de Wieringer bol verwante scheepstypes, zoals de Enkhuizer, de Makkumer en de Workummer aak of eigenlijk dus bol. (In Friesland noemde men elk visserschip met een kromme voorstevenbalk een aak.)

3> door enkelen gehanteerde term voor alle schepen, die niet op steven gebouwd zijn. Dat zijn behalve de voornoemde heveaken bijvoorbeeld ook de vlet. De echte schouwen rekent men echter meestal niet tot deze groep.

Bron: Ronde en platbodems. Lunenburg en Haentjes.

4> algemeen gehanteerde term voor diverse (meestal typeloze) rivierscheepjes of licht gebouwde vaartuigen, die mogelijk vroeger weleens verwant waren aan de heveaken, maar dat thans vaak niet meer zijn. Zoals de ankeraak en de bochtaak.

5> verkorting van Boeieraak. Vooral wanneer het gaat om de foutieve benamming van de Boeierschuit; een vrachtschip uit de groep der kromstevens.

6> verkorting van Dongeradeelse aak, wat geen aak, maar een soort Schokker was.

7> verkorting van Platkop aak, ook Langedijker genoemd. Een vrachtscheepje dat meer de kenmerken van een schouw, dan van een aak vertoont.

8a> naam van een soort van zeer platte Schouw. Mogelijk een Friese variant op de Boerenschouw.

De term is buiten Friesland nauwelijks bekend.

b> naam van een bepaalde boerenschouw uit het Zuid-Hollandse veengebied.

9> lekenterm voor een willekeurig groot motorvrachtschip, meestal wordt er een kast of een modern motorschip(2) mee bedoelt. Tot overmaat van ramp vaak zelfs rijnaak genoemd.

10> lekenterm voor een flink sleepschip.

11> Vroeger in Friesland gebruikte term voor woonschip.

12> niet nader bekende historische types als de voeraak, de paardeaak en weyaak/weiaak.





~aakachtig:
als bij een Aak, op een Aak gelijkend.

In de meeste gevallen zal men op een lastaak/heveaak duiden en slechts bij uitzondering op een visaak.
In het geval van oude houten scheepstypes duidt men dan op een schip met een plat vlak en heves, veelal overnaads gebouwd. Bij stalen schepen zal het gaan om een schip met heves van lichte bouw en met weinig zeeg.

~aakmast:
een mast voor een visaak.

Tot op heden 2012 slechts één vermelding gevonden. (advertentie Leeuwarder courant 16-06-1865)
De lengte van een mast voor een visaak was ongeveer gelijk aan de scheepslengte.

~aakmotorschip:
een aak met een verbrandingsmotor ter voortstuwing. Gewoonlijk motoraak genoemd.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~Aakpraamschip:
mogelijk bedoelt men een Hoogeveense praam.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~aakrijnsleepschip:
term uit de liggers van de meetdiensten waarvan niet duidelijk is welk scheepstype er mee bedoelt wordt.

~aakschip:
hiermee kan een aak/lastaak, een visaak, een steilsteven, een klipperaak, een platkopaak een kast, een dekschuit en wat dies meer zij, bedoelt worden.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~Aakschipper:
1> schipper op een aak (voornamelijk voor schippers van vrachtschepen gebruikt).

2> door Tjalkschippers gebezigde minachtende benaming voor schippers die op een Aak(1b) of soms ook op een ander niet al te groot kanaal- of rivierschip, voeren.

~aakschuit:
vermoedelijk het zelfde als een aak/lastaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~aaksleepschip:
in de liggers van de meetdiensten gebruikte term voor een aak zonder tuigage en zonder motor (dus waarschijnlijk met opdrukker).

~aaktjalk:
houten vrachtschip met de rechte gestrekte lijn en een voorschip met heve zoals een aak, maar een achterschip dat meer lijkt op dat van een tjalk en ook de veel rondere zijdes en kimmen, het berghout en gladboordige bouwwijze heeft het schip van de tjalk. Tamelijk volgebouwd schip, zonder roef.

Het schip wordt vermeld door ir. E van Konijnenburg. Het is mij echter niet echt duidelijk of dit een gangbaar type schip is geweest. Men zou hierin een voorloper van de Hasselteraak kunnen zien. Een beschrijving op de Noorse Wikipedia waarin gezegd wordt dat deze schepen ook in ijzer/staal gebouwd zijn, ongeveer 22 x 4,3 meter maten en tot tegen de jaren zestig als vrachtschip dienst gedaan hebben, doet vermoeden dat ook de schrijver van dat verhaal aan een Hasselteraak denkt.
De beschrijving van de Friese vrachtaak zou echter ook van toepassing op dit vaartuig geweest kunnen zijn.

~aakvlet:
niet met zekerheid bekend. Mogelijk een tuindersvlet. Ook motoraakvlet.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~aakzeilschip:
aak die voor de voortstuwing afhankelijk is van de zeilen.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~aal....:
aal en paling zijn biologisch dezelfde soort vis. Zie voor de verdere toelichting bij paling.

De verklaring voor de termen vingeraal, duimse, telpaling, dubbelduimse, middelaal en dikke vallen mijnsinziens buiten de rijkwijdte van dit werk. Zie daarvoor Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Aalaak, palingaak:
Heegeraak, soms ook een Lemmeraak.
Voor aal/paling zie bij paling.





~aalbak:
ondiepe houten bak waarin het reeds geaasde hoekwant gelegd wordt. Ook repenbak reepbak, beugbak en wantbak. Zie ook aasbak en kordeelbak. Overige termen inzake het vistuig L> .

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Aalbeug:
beug waarmee men op paling/aal vist.
Gerelateerde term:aalhoek.





~Aalboeier:
boeier, mogelijk ook anderscheepstype, die gebruikt wordt om de paling bij de vissers op te halen.
Verwante termen: palingboot, aalboot.





~Aalboot:
1> term die wel gebruikt wordt als synoniem voor de Enkhuizer en voor de Wieringer bol.

2> klein schuitje, meestal van een plaatselijk type, dat bij het vissen op paling gebruikt wordt.

3> onder meer in Friesland: schuit of scheepje dat paling bij de vissers ophaalt en deze naar afnemers en/of tussenhandelaren, brengt.
Zie ook Friese palingbuis.
Gerelateerde termen: palingboot, visafhaler, koopschuit.

4> volgens P.J.M. Martens soort Zalmdrijver. Zie bij Schokkerschouw.





~aalbootvisser:
visser, die met een roeiboot vist en daarbij gebruik maakt van aalrepen.





~aalbun:
plaatselijke term (Elburg, Harderwijk) voor kaar.





~aaldogger:
dobber/dogger gebruikt voor de vangst van aal/paling.

Volgens de wet moet de haak voorzien zijn van een enkelvoudige weerhaak en moet de bek een wijdte van minstens 7mm hebben.

Gerelateerde term: aalhoek.





~aalelger:
soort hark waarmee men aal vangt. Zie verder bij elger.





~aalemmer:
emmer waarin de repenvisser de aal van uit de boot naar de wal, zijn huis, brengt. Diverse termen inzake het vistuig L> .

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aalfuik, palingfuik, fuik:
fuik voor de vangst van aal/paling. Bestaande uit een rond hoepels gespannen toelopend net met een maaswijdte van maximaal 35mm, waarin zich trechtervormige delen, de inkels, bevinden en eindigend in een soort van dichtgesnoerde zak, de kruik. Vaak voorzien van uitstaande vleugelnetten aan de eerste hoepel. De hoepels hebben een maximale doorsnede van 110 cm.

Genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911.

Voor aal/paling zie bij paling.





~aalgeer:
soort hark waarmee men op aal vist. Zie verder bij elger.

genoemd in: Verzameling van rapporten uitgegeven door de Zuiderzee-Vereeniging, Leiden 1905.

~aalhoek, reephaak:
haak welke gebruikt wordt bij het aalhoekwant, de aalbeug en mogelijk ook de aaldogger.

Er scheen rond 1900 een voorschrift te bestaan waarbij geregeld werd dat men voor het vissen op aal gebruik mocht maken van stalen haken met weerhaak, terwijl men zich bij de botbeug tevreden moest stellen met koperen haken zonder weerhaak.

~aalhoeken:
het met het aalhoekwant vissen op paling/aal.





~aalhoekwant, aalreep:
lijn met zijlijnen waaraan haken (hoeken) bevestigd zijn, die gebruikt wordt voor de vangst van paling.

Het verschil, zo dat er is, tussen een aalbeug en een aalhoekwant is me niet bekend.

~aalhouder:
ovaal rieten mandje waarin de repenvisser de aal van uit de boot naar de wal, zijn huis, brengt. Diverse termen inzake het vistuig L> .

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aaljaagnet:
Verboden vistuig. Rechthoekig visnet, bijvoorbeeld 5 meter lang en 1.50 meter hoog, waarvan de opstaande zijden aan stokken zijn bevestigd. Het wordt aan vier lijnen door het water getrokken.





~aalkast(je):
zie aalkist.





~aalkist(je), aalkast, palingkist(je), kistje:
langwerpig houten kist(je) met open uiteinden waarin inkels aangebracht zijn, gebruikt om paling te vangen.

Om ondermaatse paling een kans te geven te ontsnappen moet er (tegenwoordig) een opening van ca. 10mm of meer in het aalkistje aanwezig zijn. Dit kan een gat in één der wanden zijn, maar ook is het mogelijk om met een vormvaste ring één der inkels in voldoende mate open te houden. Het kistje heeft aan de bovenzijde een deksel waardoor aas in en vis uit het kistje gebracht kan worden.
Een enkele bron omschrijft de aalkist als een instrument met tralies. Aangezien ik verder geen bevestiging heb kunnen vinden en de bron niet als erg betrouwbaar kan gelden, vermoed ik dat het om een vergissing gaat.

~aalkorf, kubbe, kabas:
van tenen gevlochten korf met in de opening een van doek of fijnmazig net aangebrachte keel. Meestal met meerderen tegelijk, op regelmatige afstanden van elkaar aan één lijn geknoopt en zo een weel vormend. Voornamelijk gebruikt op de benedenrivieren en langs de zuidwestelijke en zuidelijke Zuiderzeekust. In de Zeeuwse wateren waarschijnlijk ook willigen of welien genoemd.

Ondanks het feit dat de gevlochten korven en kubben maar een week of 6 gebruikt konden worden, daarna waren ze verrot, zijn de korven nog lang naast de gebreien kubben in gebruik gebleven. Ze werden echter alleen in het begin van het seizoen, wanneer er betere vangsten mee te halen waren, gebruikt.
Sommige personen noemen een aalkubbe, wat anderen een aalkorf noemen en omgekeerd.

Gerelateerde term: aalkubbe.

~aalkubbe, kubbe:
vroeger een van tenen gevlochten korf ongeveer gelijk aan de aalkorf. Later een circa 1 meter lange fuik met 4 hoepels en twee kelen. Deze had geen vleugelnetten.

Meestal met meerderen tegelijk, op regelmatige afstanden van elkaar aan één lijn geknoopt en zo een weel vormend. Bij visserij op kleine schaal soms met één of twee tegelijk aan een kubstok in het water geplaatst.
Gevlochten korven en kubben werden in het voorseizoen geaast. De gebreën kubben nooit. Geaasde korven en kubbe plaatste men in verband met vraat door krabben bij voorkeur op zoet water.
Sommige personen noemen een aalkubbe, wat anderen een aalkorf noemen en omgekeerd.

~aalkubbenvisser, aalkubvisser:
visser die met aalkubben en korven vist.





~aalkuil, aalkuilnet, eelkeul, kuil:
kuilnet voor de vangst van paling. Waarschijnlijk zowel gebruikt als synoniem voor raamkuil, als voor ankerkuil, als voor sleepkuil.

Volgens sommige bronnen was de aalkuil die de Wieringers in wiervelden gebruikten 6 meter breed. Andere aalkuilen schijnen juist aan de kleine kant geweest te zijn.

~aalraam:
zie raamkuil.





~aalreep:
zie aalhoekwant.





~aalsraamnet:
een kleine raamkuil of kleine enkele staalboom die voor de vangst van aal/paling gebruikt wordt.

~aalschaar, aalvork, palingschaar, aalsteek, steekschaar, aaltoek, toekschere:
ijzeren vork met 3, 5 of 7 van weerhaken voorziene, dicht bij elkander geplaatste, tanden aan een lange staak.
De aalschaar wordt soms ook elger genoemd, wat echter ook de term is voor een andersoortig werktuig. Verwant is de botsteker die men op de waddeneilanden gebruikt schijnt te hebben.

Met dit inmiddels verboden vistuig prikt men blindelings ergens in het water in de hoop de vis te kunnen verschalken.

~Aalschokker:
zie bij waalschokker.





~aalseizoen:
periode waarin op aal/paling gevist wordt. Voor de riviervisserij liep dit vanaf mei tot eind oktober.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aalsketel:
metalen ketel waarin de opkomer de aal bij de visser ophaalde. Diverse termen inzake het vistuig >.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aalskruik:
kruik van een aalfuik.





~Aalsmeerdervlet:
stalen rondspant akkerschuit van circa 15 tot 20 ton. Er was ook een 10 tons versie met heves. Verder geen gegevens bekend.

Deze schuiten werden onder meer door P. de Wit te Broek op Langedijk (na)gebouwd.

~Aalsmeerse bok:
zie bij Hollandse bok.





~Aalsmeerse bomenpraam:
scheepstype: zie bij Aalsmeerse praam.





~Aalsmeerse bloemenschuit:
soort van klein Noord-Hollands jacht voorzien van steekleren/hogelasten en vlakke luiken opdat ook op de luikenkap planten geplaatst kunnen worden.

Bronnen: G.J. Schutten blz.352, oude foto's.

~Aalsmeerse boot:
stevige roeischouw, ongeveer 4,3 meter lang, gebruikt voor het vervoer van personen en landbouwgereedschappen. De Roeischouw van de Kwakel had een gelijk model. De grotere versie werd (Aalsmeerse) melkschuit genoemd.

G.J. Schutten blz. 286.

~Aalsmeerse drieling:
scheepstype: zie bij Aalsmeerse praam.





~Aalsmeerse grundel:
scheepstype: zie bij grundel.





~Aalsmeerse kespenpraam:
scheepstype: zie bij Aalsmeerse praam.





~Aalsmeerse landschuit:
scheepstype: zie bij grundel.





~Aalsmeerse luikenpraam:
scheepstype: zie bij Aalsmeerse praam.





~Aalsmeerse melkschuit:
zie bij Aalsmeerse boot.





~Aalsmeerse plemp, Aalsmeerse plomp:
volgens G.J. Schutten (blz 293) half-gedekte vissersschuit met bun tot circa 8 meter lang.
Zie ook Plomp.

~Aalsmeerse praam:
scheepstype: aan de Aalsmeerse punter verwant vaartuig. De praam heeft een langwerpig vlak dat voor en achter een weinig opbuigt en puntig eindigt. Op dit vlak staat een naar buitenvallend onderboord eindigend in rechte stevens. Het onderboord buigt naar de stevens toe flink op. Op dit onderboord staat een soort boeiseltje waarvan het middendeel verlaagd kan zijn en de einden naar de stevens toe op niets uitlopen. Mijn informant ter plaatse noemt het lage stuk bovenboord en de eind stukken oren. G.J. Schutten spreekt respectievelijk van waterstuk en oorstukken. De praam kon voorin geroeid worden. Daar bevond zich ook de weeggoot.
De Kespenpraam ontleent zijn naam aan de planken van de dwarsdubbeling op het vlak. Het was circa 6,7 meter lang.
De Veilingpraam mat circa 7,5 meter. Het vlak bezat leggers waarop een buikdenning lag. Verder was de veilingpraam ongeveer gelijk aan de kespenpraam. Vanaf 1930 wordt deze praam in toenemende mate geschikt gemaakt voor het gebruik van de buitenboordmotor.
De Luikenpraam

was een veilingpraam voorzien van steekleren en plat liggende luiken. Zowel op als onder de luiken konden planten vervoerd worden. In het ruim waren soms extra verdiepingen aangebracht.
De Bomenpraam was een grote veilingpraam. Hij mat ongeveer 8,2 meter.
De Drieling was nog iets groter en kende twee gangen in het onderboord. Ook deze had een buikdenning. Volgens G.J. Schutten werd de drieling onder meer als baggerschuit gebruikt.

Bronnen: onder meer Dhr. de Vries, Aalsmeer, G.J. Schutten (blz.290 ev), historische foto's.
De stevenbalkjes van deze pramen zijn breder dan diep. De bovenkant is meestal afgedekt met een metalen plaat waarop drie nagelkoppen prijken.

~Aalsmeerse punter:
1> scheepstype: zeilvaartuig met een model dat op de Giethoornse Punter lijkt. Het scheepje is echter wat breder en heeft duidelijk meer zeeg. Vooral kop en kont trekken flink op. Opvallend is ook het nogal fors uitgevallen roer bij deze circa zes meter lange scheepjes.

De meeste van deze scheepjes waren oorspronkelijk getuigd met een sprietzeil, later een driehoekzeil en een fok aan een onverstaagde mast. De fok werd meestal op een botteloef gevoerd. De zwaarden waren vrij smal. Natuurlijk kon het vaartuigje ook geroeid en gewogen worden.

2> naar men beweert ter plaatse, na het uitsterven van de punter, ook gebruikt als synoniem voor Grundel.

~Aalsmeerse schietboot:
kleine jagersschouw/schietschouw met een lengte van circa 3,6 meter. Bootje met erg kromme zijdes, dus een klein, bijna vierkant voor- en achterbord. Het holle vlak is voorzien van iepenhouten schinkels met daarop metalen schenen die vrij dicht bij de lengte-as geplaatst kunnen zijn.

Zoals gebruikelijk lijkt ook dit type de nodige varianten te kennen. Sommige van deze schietboten zijn uitgerust met een droge bun, sommigen hebben een achterbord dat duidelijk breder is dan het voorbord en sommige exemplaren zijn vlakker van bouw dan andere.
Bronen: G.J. Schutten blz.286, artikel in 'Oud Nuus' 1985 door Jan Lunenburg, informatie van Dhr. H de Vries, verspreide foto's en geschriften.

~Aalsmeerse schuit:
aan de Grundel verwant scheepje echter wat groter, tegen de vijf meter, met een holler vlak en beduidend sterkere zeeg.





~Aalsmeerse veilingpraam:
scheepstype: zie bij Aalsmeerse praam.





~Aalsmeerse visboot:
wat grote Aalsmeerse boot met bun gebruikt voor de fuikenvisserij.

~Aalsmeerse visschuit, Aalsmeerse zegenschuit:
scheepstype. Tot circa 5,7 meter lange Aalsmeerse schuit met bun. Het schuitje werd zowel gebruikt voor het vissen met de zegen, als ook voor het vissen met fuiken.

~aalstal:
een soort dichtzet met een afsluiting in de vorm van een dam(wand).





~aalsteek:
zie aalschaar.





~aalszak:
zie molenzak




~aaltoek:
zie aalschaar.





~aalvisser:
zie palingvisser.





~aalvisserij:
zie palingvisserij.





~aalvlijm:
nog niet bekend.





~aalvork:
zie aalschaar.





~aalwant:
hoekwant voor de vangst van paling.

Onder de riviervissers schijnt men te spreken van aalreep in plaats van over aalwant.

~aalwantvisserij:
verzamelnaam voor de visserij op paling met behulp van aalrepen, -korven/kubben en -fuiken. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aalzak, aalszak:
verzamelnaam voor molenzak, tjoel, sluis- of henfuik. [Diverse termen inzake het vistuig >.]

Genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911.

~aalzegen:
een zegen met kleine mazen bestemd voor de vangst van paling. De zegen mocht veertig meter lang zijn. De maaswijdte was maximaal 28 mm.[Diverse termen inzake het vistuig >.]

Genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911.

~aalzeilen:
zeilen terwijl men een elger voortsleept.

Het aalzeilen schijnt in de 18de en 19de eeuw regelmatig voorgekomen te zijn. Het werd onder andere vanuit Texel, Hoorn en Durgerdam beoefend.

~aambeeld:
stuk staal dat gebruikt wordt om metalen in vorm te kunnen slaan, Zie bij stempel.





~aanbaren:
1> gewijzigde schrijfwijze van aanberen.

2> verbastering van aanboorden.





~aanberen, aanbaren:
verouderde term voor alle zeilen bijzetten.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aanboorden, aanbaren: het bovenste boord, de bovenste boorden, aanbrengen.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.
De term is vermoedelijk alleen van toepassing op vaartuigen zonder duidelijk berghout, anders spreekt men immers van opboeien.

~aanbrassen:

In de binnenvaart zelden gebruikte term.

1> de brassen aanhalen.

2> de ra's, dus de zeilen, zoveel mogelijk, langsscheeps zetten.





~aanbrengen:
een sleepschip met behulp van een havensleepboot naar de aanmaakplaats brengen.

~aanbrug:
1> ongebruikelijk woord voor pontklep.

2> ongebruikelijk woord voor oprijklep.

3> verbinding tussen het drijvende deel van een vlot- of schipbrug en de wal. [Gerelateerde termen >]

4> het vrij boven het land gelegen brugdeel. [Gerelateerde termen >]

~aandachtsein:
geluidssein bestaande uit 1 lange stoot.





~aandiepen:
al lodend ergens op toe varen. Ook aanloden.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aandoen:
met een schip, tijdelijk ergens gaan liggen.





~aandraaien:
1> bij het maken van een bindsel een draaier of spaanspil gebruiken om deze strak rond het voorwerp te kunnen leggen.

Herkomst: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

2> het inhalen van de lijnen aan de zegen, waarmee men dan de zegen naar zich toe trekt. Dit kan zowel op de hand, als met een paard, als met de spil gebeuren. Ook aanhalen, aantrekken, inkomen, bijtrekken bijdraaien, bijhalen en landen genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aandrijven:
zonder enige wijze van voortstuwing ergens over water ergens naar toe bewegen. Het is komen aandrijven.






~aandrijving:
al drijvende ergens tegen aan stoten.
Gerelateerde termen: aanvaring, aanzeiling.





~aandrukrol:
brede schijf met vlakke buitenkant waarmee leren aandrijfriemen op spanning gehouden of gebracht worden.





~aangaan:
Van de koers die men vaart: draaien, bewegen naar.

"Het gaat noord aan" wil dus zeggen dat men de koers naar het noorden verlegd. De term stamt uit de zeilvaart en zal dus vaak een rechtstreeks verband met de windrichting hebben.

~aangang maken:
voortzeilen, gang maken.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856. Sterk verouderde term.

~aangeslagen:
met betrekking to de zeilen: door middel van leuvers of rakbanden met de mast, een stag of met een willekeurige andere lijn verbonden.





~aangever:
degene, die bij het klinken de hete klink van de smid of nagelheter, overneemt en in het gat duwt. [Meer....]





~aangieren:
met een ruime bocht aan komen varen.

Verouderde term; bron: Handwoordenboek, M.J. Koenen 1923. Mogelijk nog van toepassing op een gierpont.

~aangroei:
ander woord voor aangroeisel.





~aangroeien:
het aanhechten van plantaardige of dierlijke organismen, aan het onderwaterschip, visnetten en andere voorwerpen die zich in het water bevinden.





~aangroeiing:
zie aangroeisel.





~aangroeisel, aangroei, aangroeiing, baard:
wieren, algen, mosselen, zeepokken enz. die zich aan het onderwaterschip gehecht hebben.  [A> aangegroeide zeepok.]
Gerelateerde term: moetrand.





~aanhalen:
1> van de wind: in kracht toenemen.

2a> aantrekken, naar zich toe halen.

DE ZEILEN AANHALEN

: hiermee bedoelt men: de schoten aanhalen; de zeilen meer midscheeps trekken.

HET SCHIP AANHALEN

: hiermee bedoelt men eigenlijk de trossen aanhalen; strakker zetten.
b> het inhalen van de lijnen aan de zegen, waarmee men dan de zegen naar zich toe trekt. Dit kan zowel op de hand, als met een paard, als met de spil gebeuren. Ook inkomen, aantrekken, aandraaien, bijtrekken bijdraaien, bijhalen en landen genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

3> verouderde term voor in beslag nemen (van het gehele schip).

Mogelijk alleen in de zeevaart in gebruik geweest.
Herkomst: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aanhaling:
inbeslagname. Zie bij aanhalen.





~aanhalzen:
weinig gebruikt synoniem voor halzen.





~aanhang:

schepen in aanhang

: schepen in de sleep.
Zie ook aanhangschip.





~aanhangen:
het tegen de buitenzijde van de romp bevestigen van beweeglijke delen.

EEN AANGEHANGEN ROER

: een roer dat aan de achterstevenbalk of de spiegel van het schip opgehangen is. [A>]





~aanhangmotor:
verouderde term voor buitenboordmotor.





~aanhangschip:
inmiddels in onbruik geraakte term voor een schip in een sleep.





~aanhouden:
1> een bepaalde koers blijven varen. In algemenere zin: iets blijven volgen.Zie ook: voorhouden.

2> een touw of draad dusdanig tegenhouden dat het niet verder opviert. [Gerelateerde termen >]

Mogelijk alleen in de zeevaart in gebruik geweest.
Herkomst: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aanhouder:
zie tegenhouder.





~aanjager:
ventilator die de luchttoevoer naar het ketelvuur verzorgd.





~aanklampen:
1> door het aanbrengen van klampen verstevigen of verdikken. [U>]
2> vastklampen.





~aankoersen:
richting zetten naar. Dus ook varen naar. Zie ook koers.





~aankomen:
vrij onbekende term voor het strak zetten van de sleepdraad.





~aankomsthaven:
de eindbestemming van een scheepsreis.





~aanlanden:
nog maar zelden gebruikte term voor op een bepaalde plaats tegen de oever gaan liggen. [U>]
Zie ook landen.





~aanlandig:
in de richting van het land.

AANLANDIGE WIND

: wind die van het water (de zee) naar het land waait.





~aanleg:
ander, een beetje verouderd, woord voor aanlegplaats.





~aanleggen :
1> meren, ligplaats kiezen: met het schip tegen een oever, meerpaal of een ander schip gaan liggen. [Gerelateerde termen >].

2> de steven in een bepaalde richting wenden.

Bijvoorbeeld: Op een baken aanleggen.

3> gereed leggen. In het bijzonder van ankergerei of meertouwen. [Gerelateerde termen >]

Verouderde term, thans weinig meer gebruikt.

4> (met zekere lading) beladen zijn, in lading liggen.

Bron: Wetboek van Koophandel 1838 art.472.

5> het want aanleggen: het want aanbrengen, optuigen.

Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856

~aanlegpaal:
vrij ongebruikelijk synoniem voor meerpaal.





~aanlegplaats, aanleg, ligplaats:
plaats waar voorzieningen om schepen aan af te meren aangebracht zijn. (De term aanleg wordt tegenwoordig bijna alleen in de opschriften 'geen aanleg' en 'verboden aanleg' gebruikt.) Ook wel meerplaats genoemd. Verwant: wachtplaats.





~aanlegponton:
ponton of daarmee overeenkomende constructie waaraan één of meerdere schepen ligplaats kunnen nemen. Het ponton is meestal met een brugachtige constructie, de landingsbrug, met de oever verbonden. [A>]

Een constructie die slechts aan één schip ligplaats biedt en die via vrij smalle lange bruggen met de oever verbonden is, noemt men ook wel landingsbrug. Men 'vergeet' gemaks halve het ponton dus maar. Lange schepen maken daarbij soms van twee landingsbruggen tegelijk gebruik. De meer omvangrijke constructies met brede op en afgangen zal men eerder een aanlegponton of afmeerponton noemen.

~aanlegsteiger:
steiger waaraan schepen ligplaats kunnen nemen. Verwant: wachtsteiger.





~aanlegverbod:
zie bij ligplaatsverbod.





~aanliggen:
op koers liggen.





~aanlijken, lijken:
lijken aan het zeil naaien.





~aanloden, aandiepen:
al lodend op iets af varen.





~aanloeven:

De term wordt zelden meer gebruikt

.
1> oploeven.

2> scherp aan de wind, ergens naar toe varen.

~aanloop:
1> dekweger in het verlengde van de omloop.

De aanlopen vormen de verbinding tussen de omlopen en het onderkrophout. Ze lopen onderdeks ongeveer vanaf de voorbolders tot aan het punt waar de braadspil geplaatst is.

2> schuurstrook of aanloopplaat.

~aanloophaven:
een plaats, die tussen vertrek- en aankomsthaven, van een door een lijn- of beurtdienst gevolgde route, aangedaan, aangelopen, wordt.





~aanlooplicht:
een lichtbaken waar men op aan koerst. Onder andere havenlichten, geleidebakens en de meeste sectorlichten zijn aanlooplichten. Lichtboeien, met uitzondering van een verkenningston, niet, want het is niet de bedoeling dat er men er naar toe, maar er langs, vaart.

~aanloopplaat, aanloop:
schuurplaat op de voorboegen. Mogelijk ook gebruikt voor een schuurstrook op de achterboegen.
Zie ook: schuurplaat (slijtplaat), schuurstrook, (slijtstrook), schuurlijst, slijtstrip, wrijfplaat en beuling.

~aanlopen:
ergens naar toe varen, meestal met het doel er ligplaats te kiezen.





~aanmaakplaats:
gebied waar sleepschepen, kort voordat een sleep samengesteld wordt, op de sleepboot liggen te wachten.
Zie verder de tekst: Rijnsleepvaart.





~aanmaken:
vastmaken van het schepen, die de sleep vormen.





~aanmeerverbod:
zie bij ligplaatsverbod.





~aanmeren:
weinig gebruikte term voor aanleggen.

Tegenwoordig door sommigen als taalkundig fout (contaminatie van aanleggen en afmeren(2)) gezien. Vroeger was aanmeren echter het tegengestelde van afmeren. Zie toelichting bij meren.

[Gerelateerde termen >].





~aanmonsteren:
op een schip dienst nemen.

Zeevaartterm in de binnenvaart zelden gebruikt

.

~aanpikken:
ladderings breiën. Overige termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aanrijden:
het inhalen van de paardelijn, waarmee men dan de achterzegen naar de oever, de haal, trekt.

Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland vermeldt dit onder andere in relatie tot gebruik van de (paarde)spil bij de staatsvisserij. Daar buiten spreekt men bijvoorbeeld van aandraaien en bijtrekken.

~aanroeien:
1> al roeiend naderen.

2> roeiend vooruitgang maken; bijvoorbeeld in: je moet stevig aanroeien, wil je daar op tijd aankomen.

3> roeiend aangekomen zijn.





~aanroepkanaal, algemeen oproepkanaal:
kanaal voor het aanroepen en het verstrekken van korte mededelingen per marifoon. Mededelingen uit de privé sfeer zijn niet toegestaan.





~aanschepen:
zaken, goederen, met een schip aanvoeren.





~aanschieten:
1> ergens naar toe varen met het doel er, zonder dat het schip daarbij echt goed vastgelegd wordt, even te gaan liggen.

2>

EEN AANSCHIETENDE ZEE

: een zee die onstumiger wordt.

3>

ERGENS BIJ AANSCHIETEN

: ergens langszij komen.





~aanslaan:
1> van zeilen: de zeilen aan de rondhouten, vallen, schoten en stagen bevestigen. In vroeger tijden ook doeken genoemd.

2> van stukgoed: het voorwerp met behulp van het daarvoor geschikte middel met de hijshaak verbinden.  Gerelateerde termen: sleng, vathaken, zakkenklem.





~aanslag:
constructie die een verdere beweging van een voorwerp onmogelijk maakt. Zie bij stootstoel.





~aanslagijzer:
hulpstuk van de korvenmaker bij het vlechten van tenen korven en kubben. Ook goot of ijzer genoemd.

Met de goot wordt de ingestoken teen weer terug naar de buitenzijde gebogen.
Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aanspoelen:
door golfslag, stroming of wind tegen of op de oever gebracht worden.





~aanspoeling:
datgene wat aanspoelt. Voornamelijk gebruikt voor aanslibbing, dus nieuw 'land'. Vroeger ook gebruikt voor goederen, wrakhout en vuil dat tegen of op de oever geraakt.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aanstevenen:
ergens opaf varen. Tegenwoordig zelden gebruikt.





~aanstroken:
bij het samenvoegen van twee, in afmetingen verschillende scheepsdelen (voor-, midden-, achterschip), een vloeiende overgang maken. Zie ook stroken.





~aanstromen, aanvlieten:
door water of lucht beweging in een bepaalde richting verplaatst worden.





~aansturen:
de koers naar iets richten.





~aantaliën:
met een takel aantrekken, sjorren.





~aantekenaar:
zie commissaris.





~aantrekken:
1> van de wind: in kracht toenemend.

2> het inhalen van de lijnen aan de zegen, waarmee men dan de zegen naar zich toe trekt. Dit kan zowel op de hand, als met een paard, als met de spil gebeuren. Ook aanhalen, aandraaien, bijtrekken, inkomen, bijdraaien, bijhalen en landen genoemd. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aantuigen:
weinig gebruikte term (verouderd?) voor optuigen.

~aanvaarhoofd:
constructie die sluishoofden, brugpijlers en dergelijke tegen aanvaringen moeten beschermen.

In de tot nu toe bekende bronnen stelt men de constructie vaak gelijk met een geleidewerk. Sommige geleidewerken zijn inderdaad zo kort dat ze nauwelijks kunnen geleiden. Het valt echter niet uit te sluiten dat ook andere objecten als aanvaarhoofd betitelt kunnen worden.

~aanvaarklamp, aanvaringsklamp, zwaardstootklos, stootklos, kopklamp, zwaardklamp, spiegelklamp:
klamp voor de kop van het zwaard om deze, vooral bij het invaren van sluizen en bruggen, te beschermen.
[Staal:A> nr.2, hout:A>]

~aanvaart:
aankomst. Wordt nog alleen in 'de aan- en afvaart van schepen' (nog) gebruikt.

~aanvaarzak, kokoszak:
bolvormige stootwil, geknoopt van cocos of manilla touw, gevuld met hetzelfde materiaal of dun rotan.

De aanvaarzak werd in de beroeps(vracht)vaart zelden gebruikt. Bij het gebruik van een dergelijke zak op stalen schepen diende men er op te letten de zak op het berghout, op dekhoogte of op een ander stevig punt te houden, daar men anders het risico liep dat de scheepshuid tussen de spanten ingedrukt werd.

Gerelateerde termen: kurkezak, stootwil, wrijfhout, wrijfworst, wreefbongel.

~aanvangssnelheid:
de snelheid van een motorvaartuig bij het laagst mogelijke motortoerental.





~aanvaren:
1> naar iets toe varen.
Gerelateerde termen: aanzeilen, aandrijven.
2> tijdens het varen iets raken.

3> met een schip iets aanvoeren.





~aanvaring:
met een varend schip iets raken. Tegenwoordig meestal alleen gebruikt, wanneer daarbij averij ontstaat.
Gerelateerde termen: aandrijving, aanzeiling, schadevaring, averij, scheepsbotsing, enz.





~aanvaringsklamp: aanvaarklamp.





~aanvaringsschade:
schade door een aanvaring ontstaan.
Gerelateerde term: averij.





~aanvaringsschot:
waterdicht schot in voor- en/of achterschip.





~aanvaringskleed: reddingskleed.





~aanvaringszeil: reddingskleed.





~aanvletten:
met vletten aanvoeren.





~aanwarmen:
het verwarmen van de verwarmingskamer van een gloeikopmotor, voor men deze start.

~aanwarmlamp:
met vloeibare brandstof gevulde brander waarmee men gloeikopmotoren aanwarmt. Vergelijk: snelverhitter.

~aanwender, aanwinder:
lijn, tros, waarmee het kuilnet aan boord getrokken wordt. Mogelijk waren deze lijnen met een gewicht verzwaard.

Wegens het moeten missen van 'Van Gaand en staand want' van P. Dorleijn is het me niet duidelijk om wel type kuilnet het gaat.

~aanzeilen:
1> zeilend aankomen, aanlanden.

2> zeilend iets aanvaren.

3> koers houden, koers nemen. Op iets aanzeilen.

Bron: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~aanzeiling:
zeilend tegen iets aanvaren.





~aanzetbeweging:
mechanische inrichting aan luchtstart motoren, waarmee het openen van de luchtinlaatkleppen bestuurd wordt. Verwante termen: omkeerbeweging, startlucht, luchtfles, aanzetklep.





~aanzethandel :
1> aanzethefboom, starthandel:
handel op motoren met luchtstart, waarmee gecomprimeerde lucht, de startlucht, in de cilinders laat.

2> handwiel met spindel waarmee de vang (van een keerschijf op een slepend vrachtschip) vastgezet wordt. (één vermelding gevonden.)





~aanzetklep, startklep, startventiel, luchtaanzetklep, aanzetventiel:
extra klep in de cilinderkop van een motor met luchtstart, waardoor de gecomprimeerde lucht in de cilinder gelaten wordt. [A> film]





~aanzetkraan:
extra afsluiter waarmee de toevoer naar de aanzetklep afgesloten wordt.





~aanzetlucht:
zie startlucht.





~aanzetluchtleiding:
leiding tussen luchtflessen of tanks en de aanzetklep.





~aanzetmotor:
niet voldoende bekend. Mogelijk Vlaams voor startmotor.





~aanzetslinger:
zie slinger.





~aanzetten:
1> een touw, tros, draad, enz. zo stevig mogelijk aantrekken. (De term wordt zelden nog gebruikt.) Zie ook: doorzetten. [Gerelateerde termen >]

2> stevig vastdraaien.





~aanzetventiel:
ongebruikelijk, mogelijk Vlaams woord voor aanzetklep.





~aanzuigbuis, aanzuigpijp:
1> zie zuigbuis.

2> lensleiding: het aanzuigend gedeelte van de lensleiding.





~aanzuigpijp:
zie bij: aanzuigbuis.

~aap:
1> bezaanstagzeil.

2> jager, bras, ransel, broodwinner, bezaan:
bijzeil, dat achter het grootzeil tussen giek en gaffel gevoerd wordt. Voornamelijk op vissersschepen in gebruik geweest.

Alhoewel men rond de Zuiderzee er de voorkeur aan lijkt te geven dit zeil een 'bezaan' te noemen,

Gerelateerde termen: gatzeil, bezaanstutter.

~Aarkanaal:
verbinding tussen de Drecht en de Gouwsluis. Gereedgekomen in 1658.





~aardappel...<scheepstype>... :
aardappelschip met het model van dat bepaalde type of daarop gelijkend vaartuig. Onder andere: Aardappeltjalk en Aardappelskûtsje.
Zie verder bij aardappelschip.





~aardappelboeier:
vermoedelijk soort Zeeuwse boeier, echter vrij kort en breed.





~aardappelcampagne:
periode van september tot kerst, waarin aardappelen vervoerd werden.





~aardappelhor:
soort (meestal korte brede) glijgoot met een latten bodem. Tussen de latten is ruimte vrij gelaten zodat aarde, vuil, e.d. door de bodem zal vallen en niet ook in het schip terecht zal komen.





~aardappeljacht:
een aardappelscheepje van niet al te groot formaat, dat er op gebouwd is om de afstand naar naburige steden snel te overbruggen en niet om grote hoeveelheden te transporteren of lange reizen te maken.





~aardappelpraam:
praam die door aardappeltelers voor hun bedrijf gebruikt wordt. De praam is meestal van een plaatselijk type en zal hooguit in kleine details afwijken van de andere pramen in dat gebied.





~aardappelschip:
vrachtschip dat voor het vervoer van aardappelen, in de vorm van bulkgoed, uitgerust is.

Aardappelschepen wijken in principe niet af van de overige schepen van hetzelfde type. Om bevriezing van de lading te voorkomen waren stalen aardappelschepen uitgerust met een wegering en soms ook met een houten dek. Zowel op de houten als stalen schepen werd indien nodig achter de wegering stro gestopt.

~aardappelschipper:
een schipper op een aardappelschip.

De term heeft voornamelijk betrekking op eigenhandelschippers.

~aardappelschot:
dwarsscheeps schot in het ruim, dat, in bepaalde gevallen, aangebracht werd wanneer men aardappels laadde.





~aardappelskûtsje:
aardappelschip van het scheepstype skûtsje. [A>]

Daar men de aardappelen vaak direct van de akker naar de plaats van bestemming en niet eerst  op een verzamelplaats bracht, zijn aardappelskûtsjes vaak vrij klein.

~aardappelsnik:
zie bij Friese snik.

~aardappelzak, Friese zak:
bepaalde zeilstand/zeilvoering bij het gaffeltuig.
Kenmerkend bij deze zeilvoering is dat men de giek midscheeps vastzet en alleen de gaffel naar de ene of andere kant laat uitwaaien. De hals haalt men meestal hoog op.

Deze methode wordt hoofdzakelijk gebruikt op voordewindse koersen waarbij men of veel moet gijpen op nauw vaarwater of wanneer men bij harde wind vaak zal moeten gijpen.
Bij weinig wind viert men het grootzeil een klein eindje en laat men de bakstagen los. Bij harde wind zet men de bakstagen vast, steekt men een rif en viert men de piekeval zover dat de gaffel vrijelijk onder de bakstagen door van bak- naar stuurboord kan. Ook bij minder ruime wind is de 'aardappelzak' wel te gebruiken.
De termen 'aardappelzak' of 'Friese zak' zijn vrij nieuw (mogelijk van na 2000) en slechts in zeer beperkte kring bekend! Het is me niet bekend of deze zeilvoering vroeger ook gebruikt werd. In een ruime collectie foto's van zeilende schepen werd slechts één voorbeeld gevonden.

~aardeschuit, aardschuit, :
1> vaartuig dat veel lijkt op de Amsterdamse vlotschuit maar dat een ruim of verlaagd dek heeft.
Gerelateerde term: afvalschuit.

2> vermoedelijk ook gebruikt als naam voor willekeurige schuiten die voor het vervoer van grond en bouwmaterialen gebruikt werd, zoals bijvoorbeeld de ark of in de kleinere maten de schouw.
In sommige teksten stelt men de slikbok of kleischuit gelijk aan de aard(e)schuit.

Persoonlijk zou ik niet uit willen sluiten dat er ook mest, veen en bagger meevervoerd werd. Kort om een open schuit voor het boeren bedrijf.

~aardewerkschip:
zeer weinig gebruikte term voor potschip.





~aardewind:
Volgens Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856 gelijk aan een gangspil.

Hoe er een link valt te leggen tussen een aardewind(e) of grondvijzel en een gangspil of kaapstander is me niet geheel duidelijk. Mogelijk betreft het een vergissing van deze of gene.

~aardewinde:
zeer weinig gebruikte term voor grondvijzel.





~aardolie-overslag:
het overbrengen van ruwe olie vanuit een zeeschip naar een binnenvaartschip of een tijdelijke opslag op de wal of omgekeerd.





~aartouw:
1a> strooptouw, kuildraad, kuiltouw, haartouw: lijn waarmee een sleepkuil voortgetrokken wordt. Soms ook drijflijn genoemd.

Bij het vissen met de dwarskuil loopt het achterste aartouw door het kuiloog in de achtersteven naar het kneppeltouw van het achteroor. Het voorste aartouw loopt van nabij de voorsteven via het uiteinde van het kuilhout naar het kneppeltouw van het vooroor.

b> bij de dwarskuil (alleen plaatselijk rond Medemblik): lijn tussen de achtersteven en de kuil. [Gerelateerde termen >]

2> ankertouw: touw tussen een reepnet en het anker.[Gerelateerde termen >]

~aas:
dat gene wat gebruikt om vis te lokken.

WIT AAS

,

BLANK AAS

: witvis welke als aas gebruikt wordt.

~aasbak:
ondiepe houten bak die gebruikt wordt om het hoekwant te azen. Ook aalbak, repenbak reepbak, beugbak, wantbak en kordeelbak genoemd. Diverse termen inzake het vistuig L> .

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
Van de aasbak ontbreekt één zijkant. In de bodem bevindt zich een gat waarin men de spleet met haken zet. De haken worden één voor één geaasd waarna de lijnen, met de haken langs de randen netjes in de bak gelegd worden.

~aasplank:
1> plank die men dwars over het achterschip legt en waarop men de aasbakken zet als men het hoekwant gaat azen. Diverse termen inzake het vistuig L>.

Genoemd bij: nieuwlanderfgoed.blogspot.nl

2> stuk hout waarop men tijdens het halen en schieten de haken van het hoekwant op zet.

~aaskuil:
a> kleine raam- of ankerkuil; niet breder dan 4 en niet hoger dan 3 meter. Een oude beschrijving stelt dat het kuilnet aan een houten bovenbalk en een metalen onderbalk, de houtjes bevestigd is. De houtjes waren met dunne kabel met de schuit waarmee gevist werd verbonden. Te Moerdijk noemde men dit een klein kuiltje.
b>De aaskuil wordt hedentendage in de wet echter omschreven als: vistuig bestaande uit een trechtervormig net met in de laatste 5 m een maaswijdte van ten hoogste 20 mm, aan de voorzijde of bek voorzien van een van drijvers voorziene bovenpees en een verzwaarde onderpees, niet voorzien van een inkeling en waarvan de bovenpees ten hoogste 7 m lengte heeft.

Aaskuilen werden gebruikt om kleine witvis te vangen. Dit aas werd onder meer in de aalkubben en korven gebruikt.
Ondermeer genoemd in Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aasvissen:
het vissen op aas. Dit was meestal spiering, smelt, bliek e.d. gevist werd met de aaskuil of het kruisnet.





~aasvisser:
visser die op aas vist. Dit was meestal spiering, smelt, bliek e.d. gevist werd met de aaskuil of het kruisnet. De meeste aasvissers viste voor eigen gebruik en het aasvissen was dus onderdeel van een grotere verband, zoals het vissen met kubben, fuiken, repen en dobbers.

De term is onder meer te vinden in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~aat, aatje:
zie bij staart.





~abandoneren:
in ruil voor de verzekerde waarde van het schip daarvan en van de nog te verwachten verdiensten of opbrengsten, afstand doen teneinde eventuele aansprakelijkheid te ontlopen.

Handelsterm, die in scheepsverzekeringen voorkomt.

~abandonement:
het resultaat van het abandonneren.





~A.B.C.:
Anglo Belgium Company; fabrikant van langzaamlopende scheepsdiesels. [A>]

~A.B.C.-Paxman-Ricardo:
bepaalde met licentie overeenkomsten door A.B.C. geproduceerde motoren.





~A-boot:
onder de Rotterdamse sleepdiensten gebruikte benaming voor die sleepboten, die de zeeschepen assisteerden, 'in zeedienst' voeren.





~aborderen:
1> aan boord komen, enteren, vastklampen. (verouderd)

2> aan wal brengen, tegen de wal gaan liggen. (verouderd)





~accomodatie:
de voor passagiers getroffen voorzieningen. In het bijzonder de verblijven.





~accukist:
houten of kunststoffen constructie, waarin de accu's zeevast opgesteld zijn.





~achten:
1> een tros aan dek opruimen door het in tegengestelde bochten (zoals men een 8 vormt) over elkaar te leggen. Gerelateerde termen: klaren, opschieten, dekmatje.

Touw dat op deze wijze over elkaar heen gelegd wordt, maakt weinig contact met het dek. Het zal dus snel drogen en er zal weinig vuil onder blijven zitten. Ondanks het feit dat het een vrij slordige indruk maakt zal het touw minder snel in de war raken en minder last van slagen(3b) of kinken hebben, dan wanneer men het touw steeds in dezelfde richting opbocht, zoals bij het gebruik van een trossenbak.

2> achtjes maken een bolder met kruisslagen beleggen.





~achtendertigers:
vaartuigen met spitsenmaat (ca. 38 x 5,05 m).

~achteranker, hekanker:
1> anker op het achterschip.
Zie ook: stopanker en stroomanker.

2> achterste anker van een emmermolen of soortgelijke inrichting.

~achterankerketting, hekankerketting:
ankerketting voor het achteranker.





~achterankerlier, hekankerlier:
ankerlier voor het achteranker.





~achterbebouwing:
alle delen die bovendeks op het achterschip geplaatst zijn.

Onder de achterbebouwing verstaat men over het algemeen wat meer, dan onder de achteropbouwen. Wat men precies wel en wat men niet tot de achterbebouwing rekent, is me nog niet geheel duidelijk. In ieder geval worden op de opbouwen geplaatste bouwsels er wel toegerekend en vaak ook alle andere vast aangebrachte voorzieningen van enige omvang zoals gaskisten, lieren, e.d.

~achterbeting:
de beting die achterlijker dan de stuurhut staat. De term wordt (uitsluitend) gebruikt op sleepboten, die ook over een voorbeting beschikken (haven- en kustsleepboten dus).





~achterboeg:
1> overgang van de zijde naar achterkant.

2> het achterschip.





~achterboegswind:
een wind die over het achterschip in komt. Een achterlijken wind.

Onder meer genoemd in: Handleiding tot den Burgerlijken Scheepsbouw door F.N. van Loon Workum 1838.

~achterboeiing, achterboeisel :
1> het boeisel op het achterschip.

Alhoewel zowel de term boeiing als de term boeisel algemeen gebruikt worden, heeft men bij de combinatie met het toevoegsel voor of achter toch een sterke voorkeur voor de term boeiing.

2> het achterste deel dat het boeisel op een botter vormt.

Bij de botter bestaat het totale boeisel uit een voor- en achterboeisel met daar tussen de insterker.

~achterboeisel:
zie achterboeiing.





~achterbolder:
de bolder(s) het dichtst bij de achterboeg.





~achterboot:
1> de sleepboot, die in achterspan vaart. Zie ook voorboot.

De achterboot is bijna nooit een boot, maar een schip [uitleg].

2> zie bij stuurhulp zijnde een motorschip dat gekoppeld is aan de achterzijde van het vaartuig om bij de besturing behulpzaam te kunnen zijn.

3> Vlaams voor volgboot, bijboot.





~achterbord:
de achterkant, de spiegel, van, onder meer, een Schouw.





~achterbout:
versteviging van het zeil in de vorm van een verdubbeling over de breedte van een volle baan, vanaf de schoothoek tot ongeveer het tweede rif.
Gerelateerde term: voorbout.





~achterdek, achterplecht:
over het algemeen het dek dat het achterschip afsluit en achter het ruim en/of roef ligt.

Een korte sluitende definitie is door de grote variatie in schepen moeilijk te geven. Zo noemt men het dek naast een stuurhut die tegen de achtersteven staat wel achterdek, maar het dek naast een opbouw die tot de achtersteven doorloopt noemt men gangboord. De omschrijving is dus nog voor verbetering vatbaar.

~achterdocht:
achterste roeibank, achterste doft.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achterdoft:
1> achterste roeibank, achterste doft.

2> onderdeel van de constructie in het achterschip van een Botter.

3> volgens G.J. Schutten: dwarsscheepse dekbalk direct achter het ruim.





~achterdogt:
onderdeel van de constructie bij een Hengst. (Verbastering van achterdoft?)

~achterdolboord:
aanvulling op het binnenboord onder andere bij de Botter. Het achterdolboord begint een klein eindje achter de bun en eindigt tegen het achterhuisje. Gewoonlijk wordt achterdolboord verkort tot dolboord, plaatselijk gebruikt men termen als kromboord, wat minder specifiek met de botter verbonden is, en achterschildboord.

~achterdraad:
1> achtereind van staaldraad.

2> zware staaldraad tussen een emmermolen of soortgelijke inrichting en het achteranker.

De achterdraad loopt vanaf de achterlier op de molen naar het anker. Met behulp van deze staaldraad voorkomt men dat de molen zich ongewild verplaatst.

~achtereb:
1> nog doorstaande ebstroom terwijl het water al stijgt.

Het tijdstip van de kentering van de stroom en laaggwater vallen dus niet samen. De kentering treed na laagwater op.

3> pas enige tijd na hoogwater optredende ebstroom.

4> het laatste deel van de eb. De tijd tussen halftij en het intreden van de vloed.

Bron: van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal.

~achtereind:
acherwaarts gericht eind (touw) aan de achterbolder. Indien van staaldraad ook achterdraad genoemd.
Gerelateerde termen: vooreind en steekeind.





~achtergat:
stuurkuip bij een Hengst of Hoogaars.





~achtergilling:
gilling langs de achterzijde van een zeil.





~achtergland:
zie glandloopbus.





~achterglandbus:
zie glandloopbus.





~achtergrondverlichting:
lichtpunten van verkeer, woningen, straatverlichting, enz.

~achterhar:
vertikale balk langs die zijkant van de sluisdeur, die tegen het scharnierpunt ligt. De achterhar moet dus de waterdichte afsluiting langs het scharnierpunt verzorgen.
Verwante term: voorhar.

~achterherft:
herft nabij de achterzijde van het ruim.




~achterheve:
de heve aan de achterzijde van het vaartuig.





~achterhiel, achterkiel:
de achterbeneden hoek van de kiel, achterstevenbalk of scheg. Vaak ook hak genoemd.





~achterhoofdschot:
het achterste hoofdschot van een bun.





~achterhoos:
zie bij hoosgoot.





~achterhuisje:
overdekt bergplaatsje in het achterschip bij schepen met een kuip, vaak afgesloten met een deurtje in de voorwand. Op kleinere schepen soms verwerkt in een zitbank.
Door sommigen achteronder of klapmuts genoemd en vermoedelijk abusievelijk soms ook als klapstoel betitelt.
[A> achterhuisje in een boatsje.]

~achterin:

HET ACHTERIN

: het achteronder.





~achterkajuit:
bepaalde, voor passagiers bestemde, ruimte op het achterschip of het achterste deel van een doorlopende kajuit.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~achterkap:
de luikenkap op het achterste (deel van het) ruim. Zie ook voorkap.





~achterkiel:
zie achterhiel.





~achterknijp:
zie bij knijp.





~achterlader:
een pont die alleen over het achterschip zijn lading (personen, fietsen, auto's, treinwagons) aan en van boord kan zetten. [A>]
Gerelateerde term: zijlader, koplader.





~achterlanen:
bevloering in het achterschip; achterste deel van de kuipvloer. Zie ook laning.





~achterlast :
1> stuurlast, kontlast: een schip heeft achterlast, wanneer het door de wijze van beladen of gewichtsverdeling, van achter dieper ligt dan van voor.
Gerelateerde termen: koplast, gelijklastig.

2> de deklast op het achterste (deel van het) ruim. Zie ook voorlast.





~achterlastig, stuurlastig:
achterlast hebbende.





~achterlastigheid, stuurlastigheid:
het gevolg van achterlast.





~achterlicht:
ongebruikelijke term voor heklicht.

~achterlier:
1> verhaallier op de achterzijde van een emmermolen of soortgelijke inrichting.

De achterlier is middels een draad verbonden met een anker. In combinatie met de voorlier en de zijlieren houdt het de molen op de gewenste plaats.

2> verkorting van achterankerlier.





~achterlierman:
persoon die tijdens het baggeren met bijv. een emmerbaggermolen zorgt dat de achterzijde van de molen, de voorzijde volgt.
Gerelateerde term: voorlierman.





~achterlijf:
achterste deel van een fuik of (prik)korf. Zie verder bij lijf.





~achterlijk :
1> de achterrand van een zeil.

2> achter liggend, meer naar achter.

ACHTERLIJKER DAN DWARS

: iets schuin naar achter.

~achterlogies:
term uit de liggers der meetdiensten waarmee onder meer de achterroef op een sleepboot kan bedoelen.





~achterloopbus:
zie glandloopbus.





~achterman:
1> bij de zegenvisserij de man die achterin de zegenschuit de bovenreep van de zegen voor zijn rekening neemt.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

2> achterste man in de boot bij de schrobvisserij. Overige termen inzake de visserij >.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achtermast:
achterste mast op schepen met meer dan één mast. Dit geldt ook voor schepen met meerdere laad- of lichtmasten.





~achteromkijken: omkijken.

~achteromlopen achter een ander schip langs varen.

Meestal gebruikt wanneer men zijn koers moet aanpassen om een aanvaring te voorkomen.

~achteronder :
1>

het achterin

: onderdekse woonruimte in het achterschip.
[A> nr.6 in situatie tekening, A> interieur foto's.]
Gerelateerde termen: secretaire, flepperij, ingangskap, koekoek, enz.

2> achterhuisje.

~achterondergat:
dekopening die toegang tot het achteronder geeft.

Naar men zegt zat bij de oude houten dekschepen, zoals de dektjalk, de achteronderingang midden onder het helmhout. Er zijn inderdaad enkele spaarzame afbeeldingen te vinden die in die richting wijzen. Bij de Spitse praam scheen het redelijk gebruikelijk te zijn, maar of verder zo wijd verbreid is als F. Loomeijer Met zeil en treil, min of meer aangeeft; ik weet het niet.

~achteronderingang:
1> willekeurige toegang tot het achteronder. Zie ook ingangskoekoek.

Naar men zegt zat bij de oude houten dekschepen, zoals de dektjalk, de achteronderingang midden onder het helmhout. Tamelijk onhandig lijkt me, maar ja, ik kan er ook niets aan veranderen. Er zijn inderdaad ook enkele spaarzame afbeeldingen te vinden die in die richting wijzen. Bij de Spitse praam scheen het redelijk gebruikelijk te zijn, maar of verder zo wijd verbreid is als F. Loomeijer in Met zeil en treil, min of meer aangeeft; ik weet het niet.

2> achteronderkap.





~achteronderkap:
klein opbouwtje, voorzien van deurtjes en een opklapbare of wegschuifbare bovenkant, waarlangs het achteronder bereikbaar is. [A>]





~achteronderschot, achterschot:
dwarsscheeps schot tussen de machinekamer of het ruim en het achteronder.





~achteronderschotspant, achterschotspant:
spant ter hoogte van het achteronderschot.





~achterondervloer:
planken vloertje dat over de leggers/spanten in het achteronder gelegd zijn. Vaak ook laning genoemd.





~achterop:
op het achterdek.





~achteropbouw:
boven het achterdek uitstekende besloten ruimte, die voor personen toegankelijk is.
Zie ook: achterbebouwing.





~achteropvissen:
vissen met de kuilhouten of het raam achter het vaartuig en niet er naast zoals bij de aalschokkers gebruikelijk was. Zie ook opzijvissen en verder diverse termen inzake het vistuig >.

Achteropvissen werd toegepast bij kleine schuitjes, die, wanneer de zware ankerkuil naast het schip zou hangen te veel slagzij zouden krijgen.
Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achteroor:
bij de dwarskuil: het meest achterlijke deel van het net dat aan de kneppel bevestigd is.





~achteroverloper:
een mast, die door, terwijl men de mast met gestrekte armen vast houdt, achteruit te lopen gestreken wordt. Deze masten scharnieren meestal niet; de masthiel kantelt gewoon in de mastvoet en wordt door klampjes of de mastkoker tegen wegglijden behoed.
Gerelateerde term: oplopen.





~achterpaal:
stevige paal, soort beting, waaraan men bij de haal, de achterzegen vastmaakt. Ook eindpaal genoemd. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achterpand:
te Hattem gebruikte term voor de voor- en/of achterzegen. Overige termen inzake het vistuig L> .

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achterpiek:
1> niet voor bewoning of lading, onderdekse, gebruikte ruimte, helemaal achterin een schip. [A> nr.9 in situatie tekening]

2> achterste deel van een open vaartuig.





~achterpiekluik:
plat luik waarmee de dekopening van de achterpiek afgesloten wordt.





~achterpiekschot:
schot dat de achterpiek van de rest van het schip scheidt. Vergelijk: aanvaringsschot.





~achterpiekschotspant: achterpiekspant.





~achterpiekspant, achterpiekschotspant:
het spant waar het achterpiekschot opgesteld staat.





~achterplecht: 
volgens sommigen het achterdek; volgens anderen een contaminatie: zie plecht.





~achterpompgat:
verbastering van achterste pompgat.

~achterroef:
roef achter op het schip. Soms achterlogies genoemd. [A>]

N.B. Alhoewel de roef van de meeste vrachtschepen achterop het schip geplaatst is, noemt men deze roef geen achterroef maar gewoon 'de roef'.

~achterroefdek:
de bovenkant (het dak) van de achterroef.





~achterroefingang:
de toegang tot de achterroef.





~achterrol:
windas op het achterschip of aan de achterkant van het ruim of de roef.





~achterruim:
1> bij een schip met meer dan één ruim; het achterste ruim.

2> het achterste deel van het ruim.





~achterschaak:
1> achter-benedenhoek van de achterstevenbalk of een scheg. (De term wordt zelden gebruikt.)

2> zie scheg.





~achterscheg:
zie scheg.





~achterschild:
achterste dwarsscheepse schot van de den.





~achterschildboord:
zie bij achterdolboord.

~achterschip: 
het achterste deel van een vaartuig. Bij vrachtschepen meestal het gedeelte achter het ruim, bij de overige schepen, meestal beginnend voor de boegen. [U>]
Vergelijk: kont.

EEN GEVEEGD, GEHAALD of WEGGESNEDEN ACHTERSCHIP

: zie bij geveegd.

EEN VOL ACHTERSCHIP

een achterschip, dat voor het toegepaste model, veel volume heeft.

EEN GEPIEKT ACHTERSCHIP

: een achterschip waarbij de romp dusdanig naar binnen buigt dat deze met een holle bocht vrij wel vertikaal bij de kiel eindigt.

EEN ROND ACHTERSCHIP

: een achterschip waarbij de gangen, zowat haaks tegen de achtersteven komen.

EEN SCHERP ACHTERSCHIP

: een achterschip waarbij de gangen onder een vrij kleine hoek bij de achtersteven samenkomen.

EEN (SAMEN)GEKNEPEN ACHTERSCHIP

: een achterschip waarbij de romp dusdanig naar binnen buigt dat deze onder een vrij scherpe hoek bij de kiel te samen komt.

~achterschot:
1> dwarsscheepse wand, die de achterste begrenzing van een ruimte, bijvoorbeel ruim of roef, vormt.

2> achteronderschot.





~achterschotspant:
spant waar het achterschot staat.





~achterspan:
een sleepboot, die achteraan de sleep vast gemaakt heeft. Vergelijk: voorspan.





~achterspant:
spant in het achterschip. Alleen gebruikt wanneer er zeer weinig spanten gebruikt worden.





~achterspring:
spring vanaf één der achterbolders. [Gerelateerde termen >]





~achterstaak:
achterste fuikestok, waaraan het kruiktouw bevestigd is.





~achterstag:
1> stag, die van de masttop naar midscheeps-achter loopt. Alleen bij laadmasten en bij (zeil)masten waaraan een driehoekzeil gehesen wordt, kan een achterstag gebruikt worden. Diverse mensen verwarren de termen bakstag en achterstag.

2> op de Waalschokkers: de achterwaarts gerichte stag van de mast. Deze staat echter meer naar de zijde en gelijkt daarom eerder een bakstag dan een echte achterstag.




~achterstagspanner:
spanschroef waarmee een achterstag gespannen kan worden.





~achtersteekeind:
voorwaarts gericht eind (touw) aan de achterbolder.





~achtersteven:
1> het vertikale deel, waar bak- en stuurboordszijde van het achterschip bij elkaar komen.
Gerelateerde termen: achterstevenbalk, roersteven, schroefsteven.

2> het aller achterste gedeelte van de romp.

~achterstevenbalk:
vertikale balk, of overeenkomstige constructie, in het midden, tegen de achterzijde, van het schip.
[nr.6 in A>]
Gerelateerde termen: achterhiel, achterschaak, kiel, roerbalk, roersteven, scheg, schroefsteven.

~achterstevenbolder, kontbolder:
bolder op of vlak naast de achtersteven.





~achtertouw:
1> een landvast op het achterschip; een achtereind of een achterspring.

2> touw aan het uiteinde van een ankerkuil. Ook staartouw genoemd. Zie verder aldaar.





~achteruitdraaien:
1> de schroef van een schip die kant op draaien of laten draaien, waarbij het schroefwater naar het voorschip gestuwd wordt. Meestal met het doel het schip achteruit te doen varen. Ook bij aandrijving door een scheprad, Voith-Schneiderpropellor en roerpropeller kan men spreken van achteruitdraaien.

2>achteruitslaan.





~achteruithouder:
achterwaarts gerichte stag aan de stampstok.





~achteruitslaan:
achteruitdraaien, meestal alleen maar met het doel vaart te minderen of te stoppen.





~achteruittaliën:
met een takel achteruit trekken.





~achteruitvaren:
tegen de, voor het schip gebruikelijke, vaarrichting in varen. Ook bekend als overstuur varen.

Vroeger was het achteruit varen bij de meeste schepen beperkt tot een korte manoeuvre en was er van echt varen nauwelijks sprake. Men sprak dan meestal ook van achteruitdraaien.

~achterveer:
onderdeel van een roer. Verder nog onbekend.





~achtervloed:
1>: het laatste deel van de vloed.

onder meer omschreven als: de periode waarin de vloedstroom afneemt. Dit is na halftij, dus in het laatste deel van de vloed. Herkomst: Handleiding tot de natuurkundige aardrijksbeschrijving Door W.N. Crap Hellingman 1858.

2> vloedstroom, die pas enige tijd na laagwater optreed.

3> volgens sommige informanten en bronnen: een vloed, die na de eigenlijke vloed optreed. In volgorde: stijgend water, stil water of zelfs enige val, opnieuw stijgend water. Mogelijk doelt men op wat anderen naspui noemen.

Verwarringen kunnen makkelijk ontstaan doordat de ene de waterhoogte, de ander de stroomrichting als indicatie voor vloed of eb gebruikt. Zie ook: vooreb en voorvloed.
4> nog doorstaande vloedstroom terwijl het water al zakt.

Het tijdstip van de kentering en hoogwater vallen dus niet samen. De kentering treed na hoogwater op.

~achtervlot:
niet voldoende bekend; vermoedelijk het achterste vlot van een zogenaamde Hollander. [T> Beschrijving Rijnvlot]

In de door mij geraadpleegde bronnen worden bij de Rijnvlotten geen achtervlotten genoemd. Mogelijk heeft de betrekking op de situatie tijden het samenstellen of ontbinden van deze vlotten.

~achterwerk:
zeer ongebruikelijke term voor achterschip of kont.

~achterzegen:
1> deel van de zegen dat tijdens het vissen tegen de wal blijft. De andere delen zijn de streek en de voorzegen. Plaatselijk ook bovenarm, bovenvleugel, ondervleugel, lange wiek, binnenarm en landarm genoemd. De term achterzegen was gebruikelijk te Hellevoetsluis, Nieuw en Zuid Beierland, Pernis, Numansdorp en Ammerstol. [Diverse termen inzake het vistuig >.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

2> in bepaalde plaatsen ander woord voor streek/kuil.

Vermeld in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~achterzeil:
zie gatzeil.





~achterzijlier:
zijlier aan de achterzijde van een emmermolen, zuiger en soort gelijke werktuigen





~achtje,:
zie achtknoop.

~achtknoop, achtje, vlaamse knoop, schippersknoop:
stopperknoop in heel touwwerk.

~achtkorfs:
bepaalde maat die het aantal korven/kurven, die op het vlak rusten aangeeft. Meestal gebruikt met de toevoeging praam en van toepassing op eenvoudige open houten vaartuigen.

Naar men zegt klopt de aanduiding bij sommige vaartuigen soms niet omdat de naam betrekking heeft op een ouder model en met de overstap naar het nieuwe model de naam niet aangepast werd.

~achtkorfse praam, achtkorver:
zie bij Nieuwkoopse praam als ook bij Vijfkorfse praam.





~Achtkorter:
zie bij Amsterdamse groentenschuit.





~actentas, actentasje, actentassie:
plaatselijke bijnaam voor een vrachtschip van (toen der tijd) redelijke afmetingen (ongeveer een kempenaar).
Een slag kleiner was een spijkerkistje.

De term is mogelijk alleen in zeer beperkte kring in gebruik geweest.

~acte van aandeel, akte van aandeel, :
bewijs van deelgenootschap aan een onderlinge.

~acte van Mainz, ~acte van Mentz, akte van Mainz, akte van Maintz, Rijnvaartverdrag, Rijnvaartacte:
als uitvloeisel van het slotbesluit van het Weener congresacte ontstane en door de Centrale Commissie voor de Rijnvaart opgestelde, verdrag tussen de toenmalige Rijnoeverstaten inzake de vrije vaart op de Rijn, dat op 16 juni 1831 ondertekend werd.

Tot de toenmalige staten behoorden Het groothertogdom Baden, het koninkrijk Beieren, het keizerrijk Frankrijk, het groothertogdom Hessen, het koninkrijk der Nederlanden en het koninkrijk Pruisen. Het belangrijkste deel van de overeenkomst bestond uit het opheffen het monopolie van de beurtdiensten, van de vele tolgelden en van de nodige stapelrechten. 37 jaar later werd dit verdrag herzien en het staat sinds dien bekend als de acte van Mannheim of de 'Herziene Rijnvaartacte'.

~acte van Mannheim, ~akte van Mannheim, Herziene Rijnvaartacte, Rijnvaartacte :
in 1868 tussen de toenmalige Rijnoeverstaten gesloten verdrag inzake de vrije en veilige vaart op de Rijn, dat in grote lijnen nog heden ten dage van kracht is.

Nadat in 1931 met de Acte van Mainz het startsschot was gegeven voor een (tol)vrije vaart voor schepen uit alle landen volgenden er nog vele jaren van overleg wat leidde tot een herziening in 1868. Ook na 1868 volgden nog vele aanvullingen en herzieningen en volgde er in 1963 nog een herziening, maar de huidige overeenkomst wordt nog steeds beschouwd als een direct vervolg op het in 1868 gesloten verdrag.[E> Zie ook Website CCR]
De acte is thans niet langer nog een aangelegenheid van de Rijnoeverstaten alleen. Tot de ondertekenaars behoren thans (2010) ook: België, Zwitserland en Groot Brittanië.

~Actiecomitee behoud de EV:
in maart 1973 te Rotterdam opgerichte organisatie van schippers, die de Evenredige Vrachtverdeling in de toenmalige vorm wenste te behouden.

~adhesietrommel, keerrol, remtrommel:
onderdeel strangenlier. Trommel waarom de strang een aantal slagen maakt, voordat de strang op de strangentrommel gewikkeld wordt. De adhesietrommel heeft tot doel, de krachten die op de strang staan op te vangen, opdat de hoofdas van de lier niet te zwaar belast zal worden. Soms ook strangentrommel of klemmenrol genoemd. In sommige gevallen is de strangenrol niet achter, maar voor de trommel geplaatst en fungeert dan tegelijkertijd als keerschijf. In dergelijke gevallen wordt de strangenrol ook zwenkrol genoemd.
De adhesietrommel vervangt de strangenklem.

~admiraalzeilen:
bepaalde zeilmanoeuvres, meestal uitgevoerd bij feestelijke gelegendheden.

Eigenlijk het zeilen van een (willekeurige) groep schepen onder beval van admiraal (vice-admiraal en schout-bij-nacht). Later zeilmanoeuvres met groepen van jachten ter vermaak van het publiek. Van het admiraalzeilen, waartoe men vroeger ook het spiegelgevecht rekende, zijn vaak alleen het zeilen in kiel- en frontlinie overgebleven.

~administratieboek(je), vorderingenboek(je):
notitieboek waarin men de vorderingen van de leerling die ligplaatsonderwijs volgde in op tekende. Iedere leerling had zijn of haar eigen boekje, dat steeds meegenomen werd naar de volgende school. Dit systeem is rond de jaren vijftig van de twintigste eeuw ingevoerd.





~Admiraliteitsjacht:
zie transportjacht.





~A.D.N.R.:
Accord Européen relatif au Transport International des Marchandises Dangereuses par voie de Navigation du Rhin:
reglement, waarin de bepalingen, inzake het vervoer van gevaarlijke stoffen, opgenomen zijn.
Meer bij IVW.nl.





~advance:
bekend in de binnenvaart als fabrikant van keerkoppelingen.





~Ae, Ee, E, IJ, A, Aa, :
algemene benaming voor een waterloop.





~Aertsvelder:
scheepstype; zie Vlaamse snei.





~adventwater:
periode met hoge waterstanden op de rivieren wanneer die in de weken voor kerstmis optreedt. Logischer wijs wordt deze periode vaak gevolgd door een periode met veel kouder weer.





~afbakenen, bakenen:
door middel van bakens het bevaarbare of het onbevaarbare gebied aangeven.
Gerelateerde termen: betonnen, verboeien.





~afbakening:
een verzameling bakens, die een bevaarbaar of onbevaar gebied aangeven.





~afbikken:
zie bikken.





~afblaasklep:
zie afblaasventiel.





~afblaaskraan:
Nog niet bekend. Vermoedelijk een afsluiter in de afblaasleiding.





~afblaasleiding, afblaaspijp:
leiding waar langs men stoom kan afblazen.





~afblaaspijp, afblaasleiding:
buiten, meestal langs de voorzijde van de schoorsteen lopende leiding, waarlangs stoom afgeblazen kan worden.

voor zover bekend kan deze pijp zowel met het veiligheidsventiel, als met het afblaasventiel verbonden zijn.

~afblaasventiel, afblaasklep:
eenvoudig te bedienen klepmechanisme in de afblaasleiding, waarmee deze geopend en gesloten kan worden.
Gerelateerde term: veiligheidsventiel.





~afblazen :

STOOM AFBLAZEN

: de druk op de stoomketel verminderen, door stoom te laten ontsnappen.

Wanneer een schip stoom afblaast ontstaat er een grote witte stoompluim. Men zegt dan dat 'de witte vlag staat'.

~afbomen:
al bomend afleggen.





~afbouwen:
van een casco, een vaarklaar schip maken.





~afbouwkade:
oever, kade of wal waaraan casco's van schepen afgebouwd kunnen worden.




~afbouwsteiger:
steiger of overeenkomstige constructie waaraan casco's van schepen afgebouwd kunnen worden.




~afbouwwerf:
werf of bedrijf, dat een casco afbouwt.





~afbranden:
tijdens de werfbeurt aangroeisel met vuur verwijderen. Dit werd vrij wel uitsluitend bij houten schepen gedaan. Vroeger werd dit blaken genoemd.





~afbrassen:
1> zelden gebruikte term voor wegzeilen.
2> de brassen aanhalen.





~afbreken:
de kruiphoogte van een schip verlagen, door alle daarvoor in aanmerking komende zaken, te verwijderen.

Men moet daarbij niet alleen denken aan het verwijderen van de stuurhutbovenbouw en eventuele schoorstenen. Vooral in vroeger tijd kwam het nog al eens voor dat er heel wat meer werk verzet moest worden. Op de Duitse kanalen moesten van bij sommige sleepschepen, ook de stuurhutonderbouw, het reling werk op de roef, de bovenhelft van de theehut, de ankerdavits en zelfs de mastkoker van de lichtmast die op de luikenkap stond verwijderd worden.

~afbrengen:
een vastgevaren schip van een droogte halen. Echter ook wel gebruikt voor een schip van de helling in het water brengen.





~afdammen:
een water met een dam of damwand afsluiten.





~afdeinzing:
ongebruikelijk synoniem voor drift, de ongewenste zijdelingse verplaatsing van het vaartuig.

Genoemd in: Handleiding tot den Burgerlijken Scheepsbouw door F.N. van Loon Workum 1838.

~afdekplaat:
horizontale plaat aan de boven- en vaak ook onderzijde van het roerblad, waarmee men 'meer schroefwater op het roer tracht te houden' en zo het effect van het roer tracht te verbeteren. Ook tipvane genoemd. Het is een vinding die tegen het eind van de twintigste eeuw opgang maakte.

In een normaal geval zal een gedeelte van het schroefwater, vooral wanneer het roer uit het midden gedraaid wordt een uitweg boven en onderlangs het roerblad volgen. De boven- en onderafdekplaat zullen dat verlies beperken.

~afdekzeil:
erg ongebruikelijk synoniem voor dekzeil/dekkleed.

Bron: "Vakwoordenboek voor de Europese binnenvaart", uitg. Born.

~afdraaien:
1> wanneer men vlak bij een oever vaart: het schip van de oever af sturen.

2> wanneer men gemeerd ligt: met behulp van de schroef, het voor- of achterschip van de oever doen bewegen.

3> het voorschip met de stroom of de wind meedraaien.





~afdreggen: de bodem met een dreg afzoeken.





~afdrift:
1> de mate waarin men afdrijft.

2> de afstand, die men al drijvende(2) aflegd.





~afdrijven:
1> door wind of stroom van zijn koers of plaats raken.

2> al drijvend(2) afleggen. Zie ook: stevelen.

3> zich met de eb, mee laten voeren.





~afdrupgroef: waterhol.





~afduwen, afstoten:
het met met spierkracht wegduwen van een stilliggend schip.





~afflauwen:
1> van de wind: afnemen.

2> afvlakken.





~afgaan:
1> dalen, zakken.

AFGAAND WATER

: de eb.

2> bij sluizen en stuwen: spuien.





~afgeladen:
1> tot aan het dek, het bovenboord, of de ijken beladen.

2> dusdanig beladen, dat er geen plaats voor lading of passagiers meer is.





~afgetuigd:
eigenlijk; van alle tuigage ontdaan.
Tegenwoordig vaak synoniem voor: zonder, of met gestreken en opgedoekte, zeilen.





~afgieren:
1a> bijvoorbeeld door gebruik te maken van de stroming (en een touw aan een vast punt) ergens van los, vandaan, komen.

Men kan bijvoorbeeld een scheepje dat men langszij medesleept, door de sleeplijn verder naar achter op het scheepje vast te zetten, af laten gieren.

b> door stroom of wind snel een eind uit de koers gezet worden.

2> in overdrachtelijke zin: stiekum wegzeilen.

Bron: Nicolaas Witsen.

~afgiftepunt:
een plaats waar men afgewerkte olie en/of lens- en waswater, op één of andere legale manier, kwijt kan. Gezien de steeds strenger wordende milieuregels, worden steeds meer stoffen gescheiden ingezameld en wordt het woord 'afgiftepunt' steeds vaker gevolgd door een woord, dat aangeeft welk soort afval afgegeven of verwijderd kan worden.





~afgooien:
te Ammerstol: het, vanuit de zegenschuit, overboord zetten van de zegen. [Diverse termen inzake de visserij >.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~afgrond:
1> een diep golfdal. Meestal gebruikt in dichtwerken, vaak figuurlijk gebruikt.

2>: steile overgang in de diepte van het vaarwater. Bijvoorbeeld bij zandzuigputten.

~afhaalboot:
vermoedelijk een passagiersscheepje tot het afhalen van personen van in of bij de haven gelegen schepen. Ook motorafhaalboot.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

vermoedelijk een passagiersscheepje tot het afhalen van personen van in of bij de haven gelegen schepen.




~afhaler:
verkorte vorm van visafhaler.





~afhangen:
van een zwaard of roer: het zwaard of roer verwijderen.





~afhouden:
1> afvallen.

Verouderde term. Soms ook verklaard met voor de wind gaan varen; met de wind mee varen.

2> (met mankracht) voorkomen dat het vaartuig ergens mee in aanvaring komt.

3> op ruime afstand van een object, een boei, een landtong, een ondiepte, blijven. Ook ruimte geven aan een ander vaartuig.

4> het touw, de draad of ketting, die van een spil of lier komt strak houden en naar de juiste plaats geleiden. [Gerelateerde termen >]

Verouderde term, die vroeger, tot in de 18de eeuw, ook voorhouden genoemd werd.

~afhouder:
onderdeel van de zijschroefinstallatie dat de schoef op een bepaalde afstand van het schip houdt.





~afhuizen:
1> op de wal gaan wonen.

Bij uitbreiding ook gebruikt voor het, met medenemen van zoveel mogelijk spullen, verlaten van het schip. Van toepassing wanneer men bijvoorbeeld strandt of lekraakt en het schip moet verlaten.

2> verhuizen van het ene schip naar het andere.

Schippers hebben het wat dat betreft vaak makkelijk. Men legt de schepen naast elkaar en brengt de spullen over. Je zou zeggen dat je het in analogie met verhuizen, verschepen zou moeten noemen, maar dat doet men niet!

~afijken:
het verrichten van de scheepsmeting.





~afkalven:
het, door golfslag en zuiging, afbrokkelen en wegspoelen van een oever.





~afkalving:
het gevolg van het afkalven.





~afkammen:
met twee draden tegelijk breien. Vooral gebruikt voor randmazen, zoals de remmingmaas. Ook dubbelbreien genoemd. Overige termen inzake het vistuig >.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~afkappen:
1> een schip aan de achterzijde inkorten.

AFGEKAPT (ACHTER)SCHIP

: een modern (achter)schip met een nagenoeg vertikaal vlak als achtersteven. [A>] 

2>

KLINKEN AFKAPPEN

: met een beitel de klinkkoppen verwijderen.





~afklappen:
stroomafwaarts varen.

Waarschijnlijk een verouderde term.

~afkloppen:
om de sterkte van de beplating te kunnen bepalen, het gehele onderwaterschip met een hamer bekloppen.





~afknijpen:
iemand de loef afsteken. Door sneller en scherper aan de wind te varen iemand de wind uit de zeilen nemen.





~afkomen:
te water gelaten worden. het schip komt van de helling.

Voornamelijk gebruikt voor schepen die op hellingwagens staan. Zie ook: aflopen, te water laten.

~afkoppelen:
1> in de duwvaart: de verbinding tussen duwbak, duwboot, duwschip en één of meer andere duwbakken verbreken.

2> bij gekoppeld varen of slepen: de schepen losmaken.





~afkrabben, afschrappen, afschrapen, krabben:
met een krabber of schraper, verf, teer, lak of aangroeisel verwijderen.


Volgende