Aanvullingen en correcties zijn welkom.






In het begin van de jaren 50 was er bij de scheepswerf L.Smit & Zn. te Kinderdijk behoefte aan een scheepsdieselmotor ter vervanging van de toen gebruikte stoommachines of van de bij anderen gekochte motoren. In overleg met motoren fabriek Bolnes uit Krimpen a/d Lek is toen besloten om het principe van de Bolnes motor uit te vergroten en deze motor als Smit-Bolnes motor te gaan produceren bij L. Smit & Zn. in de Kinderdijk.

ONTWIKKELING & TESTEN

Hiervoor werd bij L.Smit in de Kinderdijk een aparte ontwerpafdeling opgericht. Deze kwam onder de leiding van Hr. M.Schults. In 1952 is men begonnen met de bouw van een 1 cilinder proefmotor. Deze 1 cilindermotor werd gebouwd in de machinefabriek van L.Smit te Kinderdijk. De bedrijfsleider van de machinefabriek was Hr. G.van Weelden.
De eerste start van deze motor zou plaats vinden in begin februari in 1953. Doordat tijdens de grote watersnood van 1 februari ook de fabriek van L. Smit onderwater kwam te staan, waardoor er water in de krukkast was gekomen, is dit, vanwege de extra werkzaamheden die dat gaf, enkele weken uitgesteld. De eerste proefstart had daarom plaats op zaterdag 21-02-53.

Na uitgebreide beproevingen werden uiteindelijk de benodigde goedkeuringen, om dit type motor aan boord van schepen te mogen installeren, ontvangen van onder meer de Lloyds, het Bureau Veritas en de Scheepvaart Inspectie.


De allereerste 1 cilinder proefmotor is na enkele jaren verhuisd van de machinefabriek naar een loods op de punt van het bedrijfs terrein van L. Smit op de kruising van de Lek en de Noord. Daar zijn er nog vele beproevingen uitgevoerd. In 1960 is de 1 cilinder proefmotor voor 1 gulden verkocht aan de Technische Hogeschool in Eindhoven. Hier zijn de beproevingen tot circa 1976 voortgezet. Daarna is de motor buitengebruik gesteld en buiten onder een zeil opgeslagen.
Eind van de jaren negentig schonk de TH Eindhoven de Smit-Bolnesmotor, samen met enkele andere buitengebruik zijnde motoren, aan 'Museum Industrion' in Kerkrade. Omdat het geheel draaiklaar maken een te kostbare aangelegenheid voor 'Industrion' was, is de proefmotor, op verzoek van enkele ex-Smit-Bolnes medewerkers, in bruikleen afgestaan aan de Museumhaven Zeeland te Zierikzee.
Op zaterdag 11 januari 19?? werd, door de Fa. Hanse, de motor in Kerkrade opgehaald en afgeleverd bij de Fa.Noordhoek, Zierikzee. Hier is de motor in zijn geheel gedemonteerd, schoon gemaakt en gerenoveerd. De delen zijn gedeeltelijk door oud Smit Bolnes medewerkers in de werkplaats van Zeelandia, Zierikzee, fabrikant van bakkerijproducten, schoongemaakt en gerepareerd.
Omdat de winter in aantocht was, de motor en de werkplaats van de museum nog niet gereed waren is de tijdelijk ondergebracht in de werkplaats van de Fa.Verhulst in Zonnemaire alwaar de restauratie werkzaamheden gedurende de winterperiode werden voortgezet.
Op 6 januari 2003 werd een nieuwe bruikleenovereenkomst met Industrion getekend.
Op 25-05-2004 is de motor (weer door de Fa.Hanse) getransporteerd naar de werkplaats van de Museumhaven Zeeland aan de Vissersdijk 2 te Zierikzee. Hier zijn de laatste werkzaamheden aan de motor verricht. Onder meer werd er verlichting ingebouwd, zijn de plaatstalen deksels vervangen door transparante kunststof deksels en is de electrische tornmotor geïnstalleerd.
In deze werkplaats is de allereerste Smit Bolnes motor nog steeds te bezichtigen. In 2009 is Industrion gewijzigd in Continium discovery center.
Later is in Zierikzee, voor meer uitgebreide beproevingen, nog een tweede 1 cilinder proefmotor gebouwd. Deze stond opgesteld in apart gebouwtje achter de motorenfabriek. Mede dankzij deze beproevingen kon het geleverde vermogen per cilinder van de oorspronkelijke 125 pk naar 475 pk opgevoerd worden.
Deze 1 cilinder motor is na de sluiting van de fabriek verkocht naar Engeland.

PRODUCTIE

Nadat alle benodigde goedkeuringen waren verkregen is men begonnen met het in productie nemen van de Smit Bolnes motoren. In 1954 werd de eerste Smit-Bolnes motor (nr.7001) in de nieuw, bij de Firma Bijlholt te Hoogezand gebouwde sleepboot ANNA geplaatst en uitgebreid beproefd. De motor was van het type L304 en leverde 500 PK bij 275 tpm. Naar aanleiding van de proeven werden er nog diverse wijzigingen in het ontwerp aangebracht.
Na dit eerste exemplaar zijn er in de machinefabriek te Kinderdijk nog 48 Smit-Bolnes motoren gebouwd. De laatste in Kinderdijk gebouwde Smit Bolnes motor heeft in 1962 de machinefabriek verlaten.

Omdat de bouw van de motor wat eigenlijk een bijproduct van de machinefabriek was teveel capaciteit in beslag nam en er daardoor te weinig capaciteit voor het vervaardigen van onderdelen voor de baggermolens overbleef, werd er besloten om, met enige subsidie van de overheid, in Zierikzee een zelfstandige motorenfabriek te stichten. Hier zouden dan alle Smit-Bolnes motoren en de V-motor van Bolnes gebouwd gaan worden.
Ook deze motorenfabriek was een samenwerking van Scheepswerf en Machinefabriek Leen Smit & Zoon te Kinderdijk en van Motorenfabriek Bolnes uit Krimpen aan de Lek.
De fabriek werd op 10-04-1962 door Prins Bernhard officieel geopend met het starten van de eerste in Zierikzee gebouwde Bolnes motor.


Enkeleweken later is de eerste in Zierikzee gebouwde Smit-Bolnes motor (motor nr. 7049) voor het eerst gestart door Dhr. M.Doeleman. Deze was toen commissaris bij Smit-Bolnes.
De eerste Smit Bolnes en Bolnes motoren werden gebouwd door monteurs, lassers, plaatwerkers en andere vaklieden die afkomstig waren van Schouwen Duiveland, maar hun praktijkervaring hadden opgedaan in Kinderdijk en Krimpen aan de Lek. Ook waren er de eerste maanden ervaren mensen uit Kinderdijk en Krimpen aan de Lek in Zierikzee ter ondersteuning aanwezig.
Ook zijn er diverse mensen met ervaring in de motorenbouw uit de omgeving van Kinderdijk mee verhuisd naar Zierikzee. Uiteraard kwam ook de gehele leiding in eerste instantie mee vanuit de Kinderdijk.

De productie van de motoren was verdeeld in 2 delen.
Bepaalde onderdelen werden bij gespecialiseerde bedrijven gekocht.
Dit waren ondermeer brandstofpompen, verstuivers, cilindersmeerapparaat, zuigerveren, pakkingen, thermometers, filters, enz. In eerste instantie werden de hoofdlagers en de drijfstanglagers binnen het moederbedrijf zelf vervaardigd (LagerSmit) later werden ook deze bij gespecialiseerde bedrijven gekocht.
De overige onderdelen werden in de fabriek te Zierikzee vervaardigd.
Dit betrof o.a. het frame, zuigers, cilinderdeksels, krukas, kruishoofden, zuigerstangen, drijfstangen en de vele andere kleinere onderdelen.
Wel werden de benodigde ruwe delen hiervoor aangekocht, hierbij valt te denken aan b.v. plaatmateriaal voor de frame's, gietstukken voor de cilinderdeksels en de kruishoofden en smeedstukken voor o.a. zuigers, zuigerstangen, krukassen en drijfstangen.

Het productiedeel van de motorenfabriek was grof weg verdeeld in 3 delen t.w.:

PLAATWEKERIJ en LASHAL.
Hier werden de ruwe platen gebrand, geboord en geslepen waarna ze in speciale mallen werden samen gesteld, gehecht en afgelast.
Ook werden hier de voorbewerkten cilinderdeksels voor zien van het bovendeksel en de ingelaste klepzitting. Ook werden hier alle plaatstalen deksels enz. vervaardigd.

MACHINALE BEWERKINGEN.
Hier werden (soms bij derden uitbesteed) alle ingekochte ruwe delen bewerkt zoals :
Cilinderdeksels, zuigers, zuigerstangen, drijfstangen, uitlaatkleppen (later compleet ingekocht), klepgeleiders, cilindervoeringen en de ontelbare kleinere delen.
Ook werden de motorframe's machinaal bewerkt (nadat ze in de plaatwerkerij en lashal waren samen gelast en in de eindmontage waren bewerkt en afgetekend)

DEEL MONTAGE - EINDMONTAGE - PROEFSTAND.
Hier werden in eerste instantie alle kleinere delen samengebouwd tot grotere delen (b.v. de cilinderdeksels werden voorzien van de uitlaatklep, de startklep en de ontlastklep) de nokkenassen werden afgetekend en de nokken werden gemonteerd, de zuigers (3delig) werden samengesteld en onder druk getest op lekkage. Daarna werden alle delen gemonteerd in het motorframe en waar nodig afgesteld.
Nadat de motor compleet was bevonden werd de motor gestart voor het indraaien en later proefdraaien. Nadat de beproevingen in orde waren bevonden werden er nog enkele delen ( cil.deksel, zuiger, kruishoofd en hoofdlager) gedemonteerd voor inspectie.
Hierna werden de kwetsbare delen zoals thermometers gedemonteerd en werd de motor geconserveerd en verzonden naar de opdrachtgever.

In totaal zijn er in Zierikzee 178 Smit-Bolnes motoren gebouwd. Buiten dit zijn er ook nog 20 motoren bij de Koninklijke Maatschappij de Schelde in Vlissingen gebouwd omdat op dat moment de capaciteit van Smit-Bolnes in Zierikzee te klein was.
In het totaal (Kinderdijk-Zierikzee-Vlissingen) zijn er 2477 cilinders gebouwd met een totaal vermogen van 534.135 PK.
Tijdens de hoogtij dagen werkten er ± 120 personen bij de motorenfabriek.


TEKENKAMER

De nodige gegevens die noodzakelijk zijn voor het vervaardigen van de motoren werden uitgedacht en visueel zichtbaar gemaakt op de tekenkamer. Hier werden ook de lijsten (motoropdrachten) samengesteld waarmede de werkplaats werd geïnformeerd over de precieze uitvoering van de desbetreffende motor. Deze motoropdrachten worden bij de afdeling Service Dieselmotoren van IHC MERWEDE nog steeds gebruikt voor de nalevering van de juiste onderdelen.

De maatschappelijke invloed van de komst van de motorenfabriek Smit Bolnes op Schouwen Duiveland is redelijk groot geweest. Bij de komst in 1961 was de 6 daagse werkweek op Schouwen Duiveland nog normaal. Bij de grote industrie was men echter al bezig met een 5 daagse werkweek. Door de komst van Smit-Bolnes is de invoering van de 5 daagse werkweek versneld.
Als voorbeeld hiervoor het feit dat er toen in de meeste garages op het eiland ook nog bij toerbeurt op de zaterdagmiddag werd gewerkt, maar omdat er veel monteurs uit de garages vertrokken naar de motorenfabriek is dat snel veranderd.
Omdat ook de cao-lonen in de groot-metaal hoger waren, dan de op het eiland gebruikelijke c.a.o.'s was het resultaat voor velen op het eiland ook meer loon.

REPARATIE & NALEVERING ONDERDELEN

In eerste instantie werd na het verplaatsen van de productie van Kinderdijk naar Zierikzee de reparatie en de nalevering van de delen nog verzorgd van uit Kinderdijk. Dit mede omdat door de ligging van Zierikzee op Schouwen Duiveland buiten de booturen geen verbinding met de havens in de rest van Nederland en Belgie mogelijk was.
Na de opening van de Grevelingendam op 1 April 1965 is ook de reparatie van de motoren en de nalevering van de onderdelen naar Zierikzee gekomen.
Vanaf deze tijd zijn vele monteurs van Smit-Bolnes uit gevlogen naar alle delen van de wereld.

SLUITING

In 1976 besloot het moederconcern van Smit-Bolnes te weten IHC Caland dat de fabriek in Zierikzee, om economische redenen, moest worden gesloten. Na vele akties van de werknemers om dit te voorkomen is dit toch in 1977 gebeurd.
De reden voor de sluiting was dat het vermogen wat de Smit Bolnes motor kon leveren te klein werd voor de steeds groter wordende baggerschepen. Het ontwikkelen van een geheel nieuw type motor was voor IHC te duur omdat er voorafgaande aan deze situatie een behoorlijke financiele tegenvaller was geweest in Amerika waardoor de reserves flink uit gedund waren.
De reparatie van de motoren en de verkoop van de onderdelen is toen verplaatst naar IHC Holland in de Kinderdijk.
Hiervoor is toen de speciale afdeling Service Dieselmotoren opgericht die nu nog steeds als verlengstuk van het vroegere Smit-Bolnes en van het vroegere Smit-MAN bezig is.

Motorgegevens

Boring en slag: 300 x 550 mm.
Direct-omkeerbare twee-takt dieselmotor met spoelzuiger.
De type aanduiding bestaat uit een 3 gevolgd door twee cijfers. De drie staat voor de boring, de volgende cijfers geven het aantal cilinders aan. Voor de cijfers staat een letter die de bouwwijze aangeeft. Te weten; een L voor lijnmotoren, een V voor V-motoren. Achter de cijfers kunnen de letters geplaatst zijn. Te weten: een D voor drukvulling, HD voor vulling met hoge druk en KHB voor drukvulling met dubbele laadluchtkoeling.
Toerentallen 275 t/m 375 tpm (?)
Geproduceerd werden:

Standaard uitvoering: ca. 125(?) pk per cilinder.
L301, L304, L305, L306, L307, L308, L309, L310, V314, V316 en V318.

Drukvulling: max. 175 pk per cilinder.
L305D, L306D, L307D, L308D, L309D, L310D, V310D, V312D, V314D, V316D, V318D en V320D.

Vulling met hoge druk: max. 240 pk per cilinder.
L306HD, L307HD, L308HD, L309HD, L310HD en V320HD.

Vulling met hoge druk en nakoeling: max. 475 pk per cilinder, max. 375 tpm.
L305HDK, L306HDK, L307HDK, L308HDK, L309HDK, L310HDK, V312HDK, V314HDK en V316HDK.

Motornummers: 7000 - 7192 met uitzondering van de types HDK.
7501-7554 voor de types 3xxHDK.
Productie: 1954-1977.





Tekst: Leen Legemaate.
Afbeeldingen tenzij anders vermeld: Archief Leen Legemaate.


Sitemap




Statistieken