BINNENVAARTTAAL

de binnenvaart encyclopedie op internet

Zeilende Beurtvaart

Rond 1900

Naar menu: 'Oude Schepen'.
Naar menu: Beurtvaart.
Zie ook Houten beurtschepen tot ca. 1900.

Een beurtman aan de IJlsterkade in Sneek. Het type wordt door sommigen een kofscheepje genoemd, waarschijnlijk is dat mede ingegeven door het brede berghout. Dit scheepje heeft echter weinig gemeen met de West-Friese kofschuiten zoals de veel elegantere Langedijker Kof. Voor mij heeft het meer gemeen met de Oostfriese scheepstypes zoals de Duitse Mot.
Dit scheepje heeft een vrij vlakke bouw, erg laag boeisel en krappe achterboegen. Het is voorzien van een laadroef en de ingang naar het achteronder bevindt zich onder het helmhout. Een paviljoen ontbreekt.
Herkomst afbeelding onbekend. Datum onbekend. (groter formaat)

Volgens sommige bronnen was dit het Sneekerbeurtschip dat op Amsterdam voer. Het ligt hier aan het Damrak te Amsterdam. Ook dit scheepje heeft een breed berghout, maar duidelijk meer zeeg. Verder is het voorzien van een flink paviljoen, een uitwip voor de mast en een (laad)roef met een sierlijk aflopende lijn. Ook hier lijken de achterboegen krap.
Foto: Damrak, Amsterdam voor 1900.
Bron Stadsarchief Amsterdam. nr. onbekend< (groter formaat)

Zo op het oog het zelfde scheepje maar in kleine details verschillend. Zo ligt de luiwagen voor het helmhout verder naar voor en lijken de raamlijsten in het berghout simpeler. De roerkop is gesierd met een klaverdrie. Het schip voert een flinke kluiverboom. Opvallend bij deze types is dat de roerstander erg smal is. Ook lijkt bij deze schepen het helmhout OM de kop van het roer te liggen.
Damrak rond 1870. Foto: Stadsarchief Amsterdam CC0-BY. (groter formaat)

In de beschrijving van tjalken in de beurtvaart wordt soms een beschrijving gegeven die aardig overeenkomt met het houten tjalkje op deze afbeelding. Dit is een vrij gewoon model tjalk met paviljoen en een mast met uitwip. Het paviljoen is uitgerust met een royaal schuifluik als toegang, maar heeft slechts twee kleine patrijspoortjes. Langs de rand een mooi relinkje. De laadroef is gedekt met gebogen luiken gesteund door merkels. De achterlijst is versierd met wijnranken.
Damrak, beurtvaartsteigers, Amsterdam rond 1870.
Bron Stadsarchief Amsterdam nr.B00000031526 CC0-BY. (groter formaat)

Omdat het zo mooi is nog een foto. Hier is de toegang tot het paviljoen goed te zien. In het midden daarvan lijkt een vierkante koekoek te staan. Op het voorschip de uitwip waarop een putsbak ligt. Vlak voor de zijstagen lijkt de potdeksel door een klein kleedje beschermt te worden. Vermoedelijk heeft daar de loopplank gelegen. Zoals gebruikelijk bij de vooroorlogse zeilschepen
wordt de kluiverboom zonder waterstag gevoerd.
Damrak, beurtvaartsteigers, Amsterdam rond 1870.
Bron Stadsarchief Amsterdam nr.B00000031525 CC0-BY. (groter formaat)

Het lemsterveerschip zoals afgebeeld bij Ir. E. van Konijnenburg in: "De Scheepsbouw vanaf zijn oorsprong". Het is een paviljoentjalk met een royale roef. Het schip heeft een vrij kleine luikenkap en lijkt voorzien van een vaste mast. Het schip werd ontworpen door F.N. van Loon en vertoont dan ook het welbesneden onderwaterschip met gepiekt achterschip waar van Loon zoveel belang aan hechtte.
Bron: Ir. E. van Konijnenburg. (groter formaat)

Een tjalk van de 'Veendammer Beurtdienst-Sleepdient' liggend in het Damrak te Amsterdam. De zeilende vrachtvaart lag vroeger vanaf kerstmis tot begin februari meestal stil. De beurtvaart ging echter zolang mogelijk door. Men was dan echter wel vaak afhankelijk van de stoom- en motorschepen daar de risico's voor de zeilschepen bij vorst al spoedig onaanvaardbaar groot werden.
Foto: G.H. Breitner rond 1907. Damrak Amsterdam.
Stadsarchief Amsterdam nr. 010104000102 CC0-BY. (groter formaat)

Houten tjalk 'Texel-Amsterdam' onder schipper J.G. Keijzer. Als ik het goed lees is het schip 83 ton groot. Het is voorzien van een zogenaamde zomerroef.
Langszij ligt een kleine klipper met schoenerhek.
Op het voordek tussen ankerlier en mast de kokerluiken.
Foto: G.H. Breitner, Prins Hendrikkade Amsterdam, juli 1907.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr.010104000026 CC0-BY. (groter formaat)

Een Drentse of Hoogeveense praam van de beurtdienst op Assen. Op de wateren van de Zuiderzee waren de grotere zeilende beurtschepen bijna altijd tjalken. Men kwam echter ook wel eens een klipper of praam tegen.
Foto: Jacob Olie, Beurtvaartsteigers, Oosterdokskade 1894.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr.10019A000370 CC0-BY. (groter formaat)

Met het inpolderen van de Haarlemmermeer, het graven van het Noordzeekanaal en de opkomst van het stoombeurtschip verdween de zeilende beurtvaart uit de Amsterdamse binnenstad. Van de zeil- en trekvaart op Duitsland, die veelal met aken en samoreuzen zoals op de foto onderhouden werd en een veertiendaagse afvaart kende, was tegen 1864 niets meer over.
Foto: Amstel Amsterdam ca. 1860-1866.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr.onbekend. (groter formaat)

In Friesland hield de zeilende beurtvaart het ook nog redelijk lang vol. Men had immers een uitgebreid net aan vaarwegen en slechts weinig landwegen.
Hier een aantal beurtscheepjes aan de kade in Sneek. De typeaanduidingen zijn lastig, vaak spreken meetbrieven van 'roefschip', maar 'types' beurtboeier, beurtskip, veerschip e.d. komen ook voor.
Bron: Fries Scheepvaart Museum? (groter formaat)

De houten beurtzomp behoort tot de Overijsselse scheepstypes. Door sommigen ingedeelt bij de turfpramen, door anderen bij de Zompen. Door G.J. Schutten lijkt dit een Overzeese Beurtzomp genoemd te worden, maar elders valt te lezen dat hij het op een boeierpraam houdt. Hij vermeldt dat ze gebruikt werden voor beurtVEREN over de Zuiderzee. Hier en daar wordt wel gesproken over een 'Botersomp' die een vaart onderhield tussen de botermarkt in Amsterdam en de stad Deventer.

Brunnen: G.J. Schutten, 'Verdwenen schepen, Maatschappij van Nijverheid 'Deventer Industriestad', H. Picard 'Mijn verhaal over de foto van een beurtsomp', enz.

Afbeelding: ir E. van Konijnenburg via Maritiem Museum Rotterdam. (groter formaat)

Naar menu: 'Oude Schepen'.
Naar menu: Beurtvaart.

Bestandsrevisie Juli 2020.

Sitemap

© 1997-heden; Vereniging 'De Binnenvaart', Dordrecht. Redactie: Pieter Klein, Amsterdam.
De rechthebbenden kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor de gevolgen van het gebruik van deze site,
noch voor de gevolgen van het gebruik van de in deze site opgenomen links!
Deze site gebruikt cookies!
Zonder toestemming vooraf, is gehele of gedeeltelijke overname van enig deel uit 'Binnenvaarttaal' verboden! Veel inzenders zullen echter een verzoek tot het (her)gebruik van het getoonde materiaal inwilligen. (meer informatie)
Kopieën naar Facebook, Pinterest, en andere doorgeefluiken zijn echter niet toegestaan!

Deze site is geoptimaliseerd voor een resolutie van 1024x768 px.,

U wordt verzocht eventuele gebreken te melden! (meer informatie)

Mijn dank gaat uit naar ALLEN, die mij met deze site helpen of geholpen hebben.

Pieter Klein:
Redacteur, auteur, ontwerper en webmaster.

Statistieken