BINNENVAARTTAAL

de binnenvaart encyclopedie op internet

Kleine passagiersschepen

Overzet, trambootjes, e.d.

Met de negentiende eeuwse veranderingen in de binnenvaart veranderde ook het personenvervoer over water. Trekschuiten verdwenen en de zeilende beurtvaart richtte zich meer op goederenvervoer. Het passagiersvervoer werd op veel plaatsen door de spoor- en tramwegen verzorgd, maar er bleef nog wel wat werk over. Lang niet alle plaatsen werden door spoor- en tramwegen voorzien en bovendien kreeg het varen een zekere recreatieve waarde. Het leidde er ondermeer toe dat een groot aantal kleine vaartuigen in de vaart kwam, die zich moeilijk als voetveer laten kwalificeren. Men had bijvoorbeeld:

overzetbootjes, een soort voetveren met een beperkte dienstregeling. Soms zelfs alleen op verzoek, zoals bij sommige uitspanningen of aanverwante instellingen.
scheepjes die voor één of twee bedrijven voeren, de bedrijfsveerdiensten
scheepjes en ook grote schepen die een schakel vormde in het spoor- of tramwegennetwerk, de spoor- en tramboten.
scheepjes met een meer representatieve functie zoals directievaartuigen, maar ook als privé vaartuig bijvoorbeeld in de vorm van een notarisbootje

Behalve de reeds genoemde groepen zijn er dan ook nog: rondvaartboten, dagpassagiersschepen, vakantieschepen en rijnpassagiersschepen e.d.
Vermoedelijk zijn er nog wel groepen die ik niet genoemd heb. In ieder geval is het erg lastig grenzen te trekken. Om een voorbeeld daarvan te geven: sommige sleepboten werden ook gebruikt als directievaartuig, als overzetbootje en als rondvaartboot.

Zie ook de publicaties, in PDF-formaat, van Theo Bakker:
Rederij Bergmann,
Rederij Boekel en
Havenstoombootdienst van Zur Mühlen.

In een zeehaven moeten altijd veel mensen vervoerd worden. Niet alleen vormt de haven op zich al een barrière die op één of andere manier overwonnen moet worden, ook de passagiers en bemanningen van de aankomende en vertrekkende zeeschepen, de haven- en werfarbeiders enzovoort moeten vervoerd worden. De kortste en snelste weg gaat daarbij vaak over water. Gezien de passagiers op dit scheepje zou het best eens kunnen gaan om passagiers voor een zeereis, die hier via de Oostertoegang vertrekken.
Oude postkaart ca. 1880. Uitgeverij Gebroeders Douwes. Bron Stadsarchief Amsterdam nr 010005000606 PD/cc0. (groter formaat)

Vermoedelijk een scheepje van de Haven-stoombootdienst van de Firma Zur Mühlen op de lijn naar Oostzaan met dagelijks vijf afvaarten. De firma begon met diensten vanaf de Kalkmarkt naar de ADM en de Stadsrietlanden, dat zal wel voornamelijk om vervoer van arbeiders gegaan zijn. Later kwamen er nog diverse lijnen,
zoals naar Nieuwendam, Zeeburg en het Tolhuis en dus ook Oostzaan, bij. Al in 1881 was de veerdienst op het Tolhuis, in verband met de concerten die daar gegeven werden, ook van recreatief belang.
Foto: Jacob Olie, juni 1897.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr. 010005000606 PD/cc0. (groter formaat)

Een hele vloot stoomscheepjes van Zur Mühlen aan het Beurspleintje onderhielden verbindingen met onder meer Schollenbrug, de Weesperstraat, de Hoogesluis, de Plantage en de Muiderpoort. Een soort openbaar vervoer eigenlijk. Het gevolg was dat toen de paardentram en later de electrischre tram de stad begon te veroveren het bergafwaarts ging met de dienst.
Foto: Pieter Oosterhuis. Postkaartuitgave S. Herz.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr. 010005001095. PD/cc0. (groter formaat)

Nadat Zur Mühlen zijn diensten moest staken, nam de Firma Verschure de consessies op bepaalde lijnen over en bouwde daarvoor op de eigen werf in Amsterdam-noord een aantal motorscheepjes. Ze kwamen onder de, enigzins tot misverstanden leidende, naam 'Havendienst' gevolgd door een nummer in de vaart. Naar fotoverslag over de Havendienst 7.
Afbeelding: H.C.A. van Kampen en H. Kersken Hz. Schepen die voorbij gaan.
Uitgave ANWB 1927. (groter formaat)

Een niet zo heel kleine stoomtramboot van de NHTM bracht de reizigers van het centraal station naar het station van de Noord-Hollandse Tramweg Maatschappij aan de overzijde van het IJ. De tramboten waren een soort veerdiensten, maar anders dan bij de gewone veerdienst waarop iedere betalende gast welkom was, was de tramboot er in principe alleen voor de passagiers van de tram. Na verloop van tijd droeg de tramwegmaatschappij de veerdienst over aan de Firma Bergmann. Die is dat, voor zover ik weet, tot de komst van de IJ-tunnel uitgevoerd heeft.
Fotograaf onbekend.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr FAAB00030000003_001 PD/cc0. (groter formaat)

Een ander soort 'tramboot'. In 1929 begon de Firma Bergmann met een tramlijn over water tussen het Damrak en het Tolhuis. Met Tolhuis kan gewoon de Buiksloterweg bedoeld worden, maar waarschijnlijker is het dat men het gebouw, van oudsher een belangrijke 'uitspanning' met een riante tuin, bedoelt.
Foto: Vereenigde fotobureaux nv.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr. OSIM00006000544. PD/cc0. (groter formaat)

Drie jaar eerder was Bergmann begonnen met de watertaxi, een dienst die de gaten in het openbaarvervoernetwerk en de verschillende bootdiensten op moest vullen. Het was er natuurlijk niet voor Jan en alleman; er was wel een goed gevulde beurs voor nodig. Op de foto lijken de scheepjes afgehuurd te zijn door een groot gezelschap.
Fotograaf: onbekend.
Bron: Stadsarchief Amsterdam nr. 010003015349 PD/cc0.(groter formaat)

Aan het begin van de twintigste eeuw was 'Het Kalfje' een bekende herberg aan de Amstel waar Amsterdammers op de zondag of andere hoogtijdagen graag even een luchtje gingen scheppen. In het transport werd voorzien door met veerbootjes een dienst te varen. In dit geval vanaf Amsterdam Stadhouderskade bij de Ferdinant Bol via het Kalfje naar Ouderkerk. Voor zover bekend was de dienstregeling erg afhankelijk van de verwachte vraag. In de jaren dertig hield de Fa. Bergmann een soortgelijke dienst vanaf het Amstelhotel.
Fotograaf: onbekend Bron: Stadsarchief Amsterdam nr OSIM00004001138 PD/cc0.(groter formaat)

mps Johanna uit Veessen. Ik hou het erop dat dit een soort veerscheepje geweest is, maar aangezien niet alles meer origineel hoeft te zijn, is het moeilijk te bepalen voor wat voor een soort dienst het gevaren heeft. Op korte diensten met veel passagiers had men meestal wat meer buitenruimte en ruime ingangen. Op de langere diensten met meerdere tussenstops was er vaak meer binnenruimte en waren toegangen meer op scheepsformaat.
Foto: Leo Schuitemaker, Hasselt 26 juli 2012. (groter formaat)

Mogelijk als gewoon beurtschip begonnen, maar toen er steeds meer vracht over de weg vervoerd ging worden, werd de passagiersaccomadatie uitgebreid en verbeterd en zo gingen dit soort scheepjes meer als een soort openbaar vervoer, maar ook als rondvaartboot fungeren.
Foto: Pieter Klein, Prinses Margrietkanaal nabij Grouw, augustus 1993. (groter formaat)

Voor de Pionier 1 zal het goederenvervoer wel nooit erg belangrijk geweest zijn. Het schip heeft een zeer royaal bakdek.
ZijkanaalC, Buitenhuizen, augustus 1995.(groter formaat)

Een Salonbootje ter restauratie naar de werf te Wartena gebracht.
Dit soort bootjes zijn vaak meteen voor de recreatie gebouwd. Soms had een aan het water gelegen horecagelegenheid iets dergelijks om gasten over te zetten of ze met een kleine rondvaart te vermaken en soms fungeerde ze, naar men zegt, als trambootje voor lokale spoorlijntjes.
Foto: Pieter Klein 1996. (groter formaat)

Bij de eerste motorbootjes werd soms driftig geëxperimenteerd om het gewenste vaargedrag (snelheid?) te krijgen. Het resulteerde in achterschepen waar wij nu zeer vreemd tegen aan kijken, maar toen toch niet echt ongebruikelijk waren.
Foto: Pieter Klein 1996. (groter formaat)

Sitemap

© 1997-heden; Vereniging 'De Binnenvaart', Dordrecht. Redactie: Pieter Klein, Amsterdam.
De rechthebbenden kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor de gevolgen van het gebruik van deze site,
noch voor de gevolgen van het gebruik van de in deze site opgenomen links!
Deze site gebruikt cookies!
Zonder toestemming vooraf, is gehele of gedeeltelijke overname van enig deel uit 'Binnenvaarttaal' verboden! Veel inzenders zullen echter een verzoek tot het (her)gebruik van het getoonde materiaal inwilligen. (meer informatie)
Kopieën naar Facebook, Pinterest, en andere doorgeefluiken zijn echter niet toegestaan!

Deze site is geoptimaliseerd voor een resolutie van 1024x768 px.,

U wordt verzocht eventuele gebreken te melden! (meer informatie)

Mijn dank gaat uit naar ALLEN, die mij met deze site helpen of geholpen hebben.

Pieter Klein:
Redacteur, auteur, ontwerper en webmaster.

Statistieken